طراحی بخش بستری بیمارستان | نکات و ضوابط طراحی | به همراه پلان و مقطع

خدمات بستری یکی از ارکان اصلی تمام بیمارستانها است، به طوری که بیش از ۲۵ درصد مساحت و فضای فیزیکی یک بیمارستان عمومی را به خود اختصاص می دهد. ارتباط گستردهی بخش بستری با اکثر بخشهای تشخیصی و درماني بیمارستان نشان دهنده ی درجه ی اهمیت طراحی بخش بستری بیمارستان و برنامه ریزی بیمارستان است. ارائه ی خدمات بستری و مراقبتی در بیمارستانها به عواملی همچون سطح و جایگاه بیمارستان در شبکه ی درمانی و سلامت کشور، جهت گیری اهداف مدیریتی، اهداف کلینیکی شامل سطح، حجم و نوع خدمات تشخیصی و درمانی، نیازهای مراقبتی و درمانی حوزه ی تحت پوشش بیمارستان، میزان دسترسی به نیروهای متخصص و وابسته است و شامل طیف گسترده ای از خدمات و تخصص های مختلف می شود. این خدمات شامل خدمات تشخیصی، درمانی و مراقبتی است و در سطح پایین تری نسبت به بخش های ویژه ارائه می گردد؛ ولی بیماران این بخش تا بهبود وضعیت نسبی و به دست آوردن سلامت خود نیازمند کنترل و نظارت گروه پزشکی و پرستاری هستند. به طور کلی خدمات بستری در بیمارستان های عمومی در چهار حوزهی اصلی بستری داخلی عمومی، بستری جراحی عمومی، بستری زنان و زایمان و بستری اطفال ارائه می شود که در ادامه به اختصار به بررسی هر کدام پرداخته می شود.

انواع بخش های بستری:

طراحی بخش بستری بیمارستان (عمومی) 

 این بخش ارائه دهنده ی خدمات به بیمارانی است که تا زمان تثبیت وضعیت عمومی، نیازمند خدمات تشخیصی، درمانی و مراقبتی تحت نظارت گروه پزشکی و پرستاری هستند. در این بخش کلیه ی خدمات بستری و مراقبتی به بیمارانی ارائه می شود که در طول روند درمان خود با توجه به نوع بیماری، به طور معمول نیازمند عملیات تهاجمی (اعمال جراحی نیستند. در این بخش تخصصهای مختلف به جز تخصص زنان و زایمان و تخصص کودکان برنامه ریزی شده است.

 ٢.طراحی بخش بستری بیمارستان (جراحی عمومی)

این بخش کلیه ی خدمات مراقبتی و درمانی قبل از اعمال جراحی جهت آماده سازی بیمار برای عملیات درمانی تهاجمی (اعمال جراحی) و همچنین خدمات مراقبتی و درمانی بعد از عمل جراحی عمومی تا بهبودی کامل بیمار را ارائه میدهد. این خدمات شامل تخصصهای مختلف برنامه ریزی شده به جز تخصص زنان و زایمان و تخصص کودکان می شود.

 ٣. طراحی بخش بستری بیمارستان ( زنان و زایمان )

 ارائه ی تمامی خدمات مراقبتی و درمانی قبل و بعد از اعمال زایمان اعم اززایمان طبیعی و زایمان به روش سزارین و همچنین ارائه ی خدمات مراقبتی و درمانی قبل و بعد از جراحیهای مرتبط با بیماریهای زنان در این بخش صورت می پذیرد.

۴. طراحی بخش بستری بیمارستان (اطفال)

•  با توجه به شرایط خاص فیزیکی و روحی کودکان و نیاز به تمهید فضاهای درمانی متناسب با کودکان و همچنین تفاوت در نوع و سطح مراقبتهای پزشکی و پرستاری و… لازم است برنامه ریزی بخش بستری برای کودکان در بیمارستان مد نظر قرار گیرد. این برنامه ریزی شامل تمامی خدمات مراقبتی از زمان پذیرش تا ترخیص کودک است.
• در بخش کودکان تعدادی گهواره نوزاد،تعدادی تخت های کوچک و بقیه به صورت تخت های بزرگ سالان وجود خواهد داشت.
• یک اتاق دو تخته با درجه رطوبت بالا جهت کودکانی با عفونت دستگاه تنفسی الزامیست.
• در برخی بیمارستان ها باید یک اتاق بازی و یک کلاس درس برای بیماران طویل المدت منظور گردد.
• در یک بیمارستان کوچک که بخش کودکان در انتهای بخش بستری داخلی واقع شده پیش بینی یک ایستگاه پرستاری فرعی در نزدیکی تخت های بخش کودکان الزامی است.
• جای دادن به اولیای کودک در شب با قرار دادن تخت بچه در یک اتاق یک نفره با یک تخت بزرگ برای پدر یا مادر امکان پذیر است.
• برای راحتی در نظارت و تقلیل ناراحتی کودکان از احساس محدودیت بهتر است دیوارهای جدا کننده را که شامل دیوارهای راهرو نیز می باشد تا حد امکان از شیشه در نظر گرفت.

روابط بخش بستری:

ریز فضاهای بخش بستری:

اتاق بستری-ایستگاه پرستاری-انبار تجهیزات-اتاق استراحت پرسنل-سرویس پرسنل-اتاق ایزوله-اتاق پانسمان و ترزیقات-اتاق دارو-اتاق تمیز-اتاق کار کثیف-سلوی-تی شویی-رختکن-اتاق معاینه پزشک

دیاگرام ارتباطی فضاهای بخش بستری

اتاق های کار کثیف

هر ایستگاه فضای مراقبتی باید دارای اتاق کاری به ابعاد حدود ۱۰ مترمربع باشد. این اتاق برای برداشتن و گذاشتن و کار با لوازم و مواد ضد عفونی نشده استفاده می شود و باید شامل یک ظرفشویی و مجرای آب و ترجیحا از فولاد ضد زنگ باشد و سطح دیوارها نیز باید کاملا كاشی شود. ایستگاه پرستاری 
ایستگاه پرستاری باید در موقعیت مرکزی قرار گیرد و ابعاد آن حدود ۲۵ – ۳۰ مترمربع باشد. دیوار راهروها باید لعاب دار و در عین حال ضد حریق باشد. بنابراین بهتر است با یک متخصص امور آتش نشانی مشورت شود.

دست شویی | آشپزخانه

برای زمان استراحت و فراغت پرستاران باید فضایی به مساحت حدود ۱۵ مترمربع در نظر گرفته شود. در بیمارستان های بزرگتر، فضایی هم برای سیگار کشیدن در نظر میگیرند.

 پزشك بخش

پزشک بخش باید اتاقی به مساحت ۱۶ – ۲۰ مترمربع برای معاینه ی بیماران وجود داشته باشد. علاوه بر میز، چندین قفسه و یک تخت معاینه نیز لازم است که برای استراحت نیز می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

اتاق کار تميز

مساحت این اتاق باید حدود ۱۰ مترمربع و شامل قفسه های ثابت (با عمق ۶۰۰ میلی متر یا یک سیستم قفسه بندی قابل تغییر باشد. این سیستم شامل پیمون هایی است که در انبارهای مرکزی نیز به کار می رود.

 حمام بیماران

حمام ها معمولا دارای وانی است که برای آسان بلند کردن بیمار از سه طرف آزاد است. از دوش ها بیشتر بیمارانی استفاده می کنند که می توانند حرکت کنند البته برای بیماران دارای صندلی چرخ دار نیز مناسب است. فضای دوش باید حدود ۱۴۰۰ × ۱۴۰۰ میلی متر باشد.

اتاق تأسیسات

هر بخش باید دارای یک اتاق کوچک (حدود ۸ مترمربع) برای تأسیسات – که شامل یک صفحه ی فیوز است – باشد

اتاق عمومی بیماران(اتاق روز)

فضایی حدود ۲۲ – ۲۵ مترمربع باید به این اتاق ها اختصاص یابد. این اتاقها برای ملاقات های عمومی بیماران مورد استفاده قرار می گیرد و باید طوری طراحی شود که یک محیط آرام و خودمانی ایجاد کند.

گروه های پرستاری

هر ایستگاه (۱۸ – ۲۴ بیمار) باید توسط یک گروه مستقل پرستاری با امکانات کامل برای مراقبت از بیماران، سرویس دهی شود. از آنجا که ایستگاه پرستاری به طور مداوم فعالیت می کند، حتما باید دسترسی مستقیمی به یک آشپزخانه ی کوچک و دستشویی برای پرستاران داشته باشد.
مراقبت های پرستاری یک به یک، امروزه کاملا استثناست و افزایش هزینه های این خدمات نشان می دهد که در آینده نیز رواج چندانی نخواهد داشت.

اتاق های معاینه و حمام ها باید از طریق راهروی اصلی دسترسی داشته باشد و از ایستگاه پرستاری نیز قابل رؤیت باشد تا از ورودی های کنترل نشده جلوگیری شود. اصل ارائه ی خدمات به بیماران، عامل مهمی در صرفه جویی اقتصادی هر بخش است. بنابراین، در طراحی بهتر است انبارهای دارو، ملافه، غذا و غیره و اتاق های دفع زباله به تعداد کافی و در مرکز بخش ها و اطراف ایستگاه های پرستاری در نظر گرفته شود.

تصویر بالای صفحه نمایی از یک ایستگاه پرستاری را نشان می دهد که بر اساس اصول اندام سنجی طراحی شده است. حداقل فاصله ای که بین میز و پیشخان عقب پیشنهاد می شود، ۳۶ اینچ (۹۱.۴ سانتی متر) است. چنین فاصله ای، امکان استفاده از پیشخان عقب را برای شخص دیگری فراهم میکند. این در حالی است که پرستار پشت میز، بدون ایجاد هر گونه مزاحمت با برخورد با شخص پشت سر خود، می تواند صندلی خود را به طرف محل پرونده ها بچرخاند.
 از نظر اصول اندام سنجی، توجه به این نکات ضروری است: سطح رویی پیشخان عقب باید اندکی شیب دار باشد. با توجه به اینکه هر قدر خط دید به زاویه ی ۹۰ درجه نزدیک تر شود، میزان دید نیز افزایش می یابد؛ لذا ارتفاع پیشخان نه تنها باید راحتی لازم را برای مراجعه کننده فراهم کند؛ بلکه نباید مانع دید پرستار شود. به منظور دستیابی به ارتفاعی مناسب برای پیشخان، اندازه ای برابر با ۳ – ۲ اینچ (۷.۶- ۵ سانتی متر) زیر آرنج باید در نظر گرفته شود. چنین اندازه ای، نسبت به ارتفاع چشم شخص در حالت نشسته متناسب است.

طرح کلی اتاق ها

نکات ضروری در طراحی بخش بستری بیمارستان

• راحتی و دنجی فضا 
• تامين توالت خصوصی و تسهیلات حمام و جدا سازی این دو
•  امکان تنظيم ارتفاع تخت و اتصال ابزار مورد نیاز به آن
•  وجود میز کنار تفت برای قرار دادن وسایل ضروری بیمار
•  نور و دید مناسب پنجره ها و عدم إنعكاسات آزار دهنده از سقف و دیوارها 
• وجود سیستم ارتباط داخلی بین پرستار و بیمار 
• تنظيم حرارت، رطوبت و تهويها 
• تنظیم روشنائی در شب برای مطالعه و سایر فعالیت ها 
• منظور کردن تناسبات ابعاد در طراحی اتاق

اندازه ی اتاق بیماران
تخت بیماران باید از سه طرف قابل دسترسی باشد و این، از عواملی است که محدودهی اندازدی اتاق ها را مشخص می کند. کوچکترین ابعاد برای اتاق یک تخته ۱۰ متر مربع است و برای اتاق دو یا سه تخته، برای هر تخت حداقل ۸ مترمربع می باشد (با توجه به مقررات بیمارستان).
اتاق باید به اندازه ی کافی عریض باشد تا یک تخت چرخ دار دیگر نیز، بدون ایجاد مزاحمت برای تخت اول بتواند از اتاق خارج شود (حداقل عرض ۳.۲۰ متر)

در کنار هر تخت باید یک میز کوچک باشد و در صورت امکان، یک میز رو به پنجره (۹۰۰× ۹۰۰ میلی متر) با صندلی (یک صندلی برای هر بیمار)نیز باید وجود داشته باشد. کمدهای دیواری (معمولا جلوی دیوار راهروا باید بدون نیاز به جابه جایی تخت ها یا میزها باز شود.
در ساختمان های جدید، قسمت های مرطوب باید رو به درون قرار گیرد نه رو به راهرو. زیرا در تعمیرات و بازسازی های آینده، به احتمال زیاد برای گسترش فضای موجود از دیوارهای خارجی استفاده می شود.

تصویر بالای صفحه، میزان فاصله برای افراد اطراف تخت بیمار را نشان می دهد. در همین زمینه، فضایی به اندازه ی ۳۰ اینچ (۷۶.۲سانتی متر) فاصله ای بهینه برای ملاقات کننده ها در حالت نشسته یا هنگام حرکت فراهم میکند. چنین فاصله ای، برای نصب یک واحد درمانی دیواری (medical wall unit) مناسب بوده و برای ورود میز دارو، نیاز به هماهنگی دارد.

همان طور که در تصویر پایین صفحه می بینید، جهت دست یابی به فاصله ی مناسب بین لبه ی تخت و پرده، حداکثر پهنای بدن افراد را باید به عنوان عامل اصلی در نظر گرفت. پهنای به دست آمده از حدود ۹۵٪ افراد، برابر با ۲۲.۸ اینچ (۵۷.۹ سانتی متر) است؛ لذا اندازه ی ۳۰ اینچی کفایت میکند. برای نصب پرده در اتاق، ارتفاع چشم با اندازه ی قامت افراد را به منظور ایجاد آرامش لازم – باید مد نظر قرار داد.

تجهیز اتاق بیماران و طراحی بخش بستری بیمارستان

اطراف دیوارها باید با باریکه ای چوبی یا پلاستیکی (حداقل ۴۰۰-۷۰۰ میلی متر بالاتر از سطح زمین) پوشیده شود تا از آسیب دیدن دیوارها در اثر جابه جایی تخت ها، میزها و چرخ دستی ها جلوگیری شود. باریکه های دیگری از آن نیز باید در راهروها وجود داشته باشد.
کمد بیماران باید به اندازه ی کافی بزرگ باشد تا امکان نگهداری تمام وسایل همراه بیمار در آن فراهم شود. بهتر است یک قسمت قفل دار در بالای کمد و قسمت قفل داری برای اشیاء با ارزش در داخل آن وجود داشته باشد و از سیستم قفل رمزی استفاده شود، زیرا معمولا کلیدها گم می شود. یک کمد قفل دار دارو برای کارکنان نیز باید طراحی شود. تمام کمدها باید دارای لولاهایی باشد که در آنها بتواند تا حدود ۱۳۵ درجه باز شود.
ابعاد در اتاق ها باید حدود ۱۲۶۰ × ۲۱۳۰ میلی متر باشد و طوری طراحی شود که صدا را حدود ۳۲ دسی بل کاهش دهد (توجه کنید که معمولا وجود عایق های صوتی ضروری است. مکانیسم بسته شدن باید بالای در باشد و تجهیزات روی در باید طوری طراحی شود که نیاز بیماران و کارکنان را هنگام حمل وسایل برآورده سازد.

داکت خدماتی از پشت تخت ها عبور می کند و داکت اکسیژن، لوله های خلا و هوای فشرده را از طریق لوله های مخصوص وارد اتاق بیمار می کند، پریزهای برق، چراغ مطالعه، تلفن، زنگ اخبار پرستاران و پریز رادیو نیز، درون این داکت قرار میگیرد.
وجود دوش در اتاق بیمار به میزان بودجه ی پروژه بستگی دارد. به هر حال، امروزه دست شویی و توالت در ساختمان های جدید به صورت یک استانده درآمده است. باید به ارتفاع دستشویی و توالت توجه کرد: دست شویی باید در ارتفاع ۸۶۰ میلی متری بالای زمین تعبیه شود تا صندلی چرخ دار به راحتی زیر آن قرار گیرد، توالت افراد دارای صندلی چرخ دار باید در ارتفاع حدود ۴۹۰ میلی متری نصب شود. علاوه بر این، در هر بخش باید یک توالت اضافی برای کارکنان، عیادت کنندگان و افراد دارای صندلی چرخدار وجود داشته باشد.

قسمت های مرطوب
سیاست ترکیب اتاقهای یک، دو و سه تخته توسط بخش مالی هر بیمارستان تعيين می شود. این قیدوبندها برای ترکیب قسمت های مرطوب با توالت ها،’ دوش ها یا حمام ها نیز وجود دارد. تا حد ممکن باید از اتاق های دوش جداگانه استفاده شود.

نمونه پلان بخش بستری:

نمونه پلان بخش بستری داخلی عمومی

بستری بخش زنان

نمونه پلان بیمارستان