معماری پارتی


نام معماری پارتی برگرفته از : اولین نمونه های هنر و معماری اسلامی در منطقه خراسان شکل گرفت.

دوران : قرن اول هجری – قرن چهارم هجری ( زمان آل بویه و دیلمیان)

قلمرو خلفای راشدین


معماری این دوره الهام گرفته معماری : معماری دوران پارتی + معماری مسجد مدینه

برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: پلان خانه های سنتی ایرانی


ویژگی های معماری این دوره :

1. پلان مستطیل شکل
2. فضای شبستانی یا چهل ستونی
3. ساده و بی‌پیرایه (فاقد تزئینات)
4. مصالح اولیه خشت خام و آجر
5. فاقد پوشش و تزئینات یا گاهاً پوشش کاهگل
6. استفاده از تک منار منفک با مقطع دایره‌ای در شمال بنا
7. قوس‌های بیضی، تخم‌مرغی، ناری


بناهای ساخته شده در این سبک :

 

ردیف نام سال ساخت کاربری توضیحات
1 مسجد مدینه 662 میلادی مسجد –          تهیه سنگ لاشه از نزدیک ترین کوه

–          بدون ملات و خشکه چین

–          ارتفاع به اندازه بلند ترین مرد عرب در حالی که دستانش را بلند کرده است.

–          سقف از پوست چهارپایان به سان سایه بان

–          تیر و ستون از نخل خشک و بی بار

ورود اسلام به ایران
2 مسجد جامع فهرج 50-60 هجری مسجد –          در 2 کیلومتری یزد و در جاده قدیمی یزد به کرمان واقع است.

–          بدون پیرایه و طراحی ساده

–          سبک معماری بین شیوه پارتی و خراسانی است.

–          بنا کاملا خشتی و دیوارها کاهگلی اند.

–          نقشه ساده ای دارد.

–          دارای شبستان سه دهانه/ دهانه میانی فراخ تر است. و قوس ناری دارد. طاق ها نیز ناوی و طاق آهنگ است.

–          در قسمت شمالی مناره ای وجود دارد که جدا از ساختمان است . که در قرون بعد به بنا الحاق شده است.

–          نقش درهای ساسانی با گچ بر روی دیوار شرقی نگاشته شده است.

3 تاریخانه دامغان 150 هجری مسجد –          نقشه شبستانی دارد.

–          بخشی از مسجد چندین بار دوباره سازی شده است.

–          صحن بزرگ چهارگوش دارد که در اطراف آن رواق هایی با طاق ضربی بر روی پایه های مدولار قرار دارد.

–          مردم واری رعایت شده است.

–          بنا آجری چینی شده و ابعاد آنها مثل ابعاد آجر ساسانی است.

–          در رواق اطراف حیاط دهانه وسط نسبت به دهانه های دیگر ارتفاع بیشتری دارد.

–          قوس های ابتدائی مازه دار بودندو بعدها تیزه دار شدند.

4 مسجد جامع اصفهان 454 هجری مسجد –          طرح اصلی مسجد شبستانی و خراسانی است.

–          تقریبا از سلسله های کهن ایرانی در آن نشانی یافت می شود.

–          محراب و بخش بزرگی از دیوار سوی قبله مسجد کهن با گچ بری ناب و بی هتا در زیر کف شبستان جنوبی مسجد کنونی یافت شده است.

–          سوی قبله مسجد کهن و کنونی 20-30 درجه اختلاف دارد.

–          در سال 226 مسجد کهن تخریب و بجای آن مسجدی شبستانی با میانسرا تشکیل شد.

–          در زمان ال بویه ردیف ستونی تشکیل و باعث کوچک تر شدن حیاط شد.

–          در سده پنجم و ششم 4 ایوانی شد.

–          در سال 473و481 گنبد های زیبائی در بخش شمالی و جنوبی ساخته شد.

5 مسجد جامع اردستان قرن 2و3 هجری مسجد –          کاملا سادگی خراسانی را ندارد.

–          تفاوت در ساختمایه، گچبری، تیزه دار شدن پوشش این را روشن می سازد.

–          این مسجد در مرکز محله محال اردستان که از مهم ترین محلات است ساخته شده است.

–          شبستان های ستوندار از 4 طرف حیاط را احاطه می کرده است.

–          شبستان شمالی و جنوبی دارای پنج دهانه بطرف حیاط و سه چشمه عمق داشته است.

–          دهانه میانی شبستان شمالی و جنوبی عمق بیشتری داشته است.

–          شبستان های شرقی و غربی دارای شش دهانه و دو چشمه عمق بوده است.

–          هر شبستان مدل ستون متفاوتی دارد .

–          تزئینات گچبری با تنوع و تفاوت در طرح و پرداخت بر روی چفد دالان ورودی جنوب غربی موجود است.

–          ساختمان از آجر و ملات گچی ساخته شده است.

6 مسجد جامع نائین 349 ه.ق مسجد –          قدیمی ترین قسمت بنا مربوط به شبستان جنوبی است.

–          مسجد ترکیبی از رازی و خراسانی است.

–          در این مسجد نخستین بار چفد تیزه دار استفاده شده است.

–          کمرپوش های شبستان جنوبی در سده هشتم به مسجد افزوده شد.

7 مسجد جامع نیریز قرن 4 هجری مسجد
8 مسجد جامع ابرقو مسجد

  • بناهای زمان سامانی تلفیقی از دو سبک رازی و خراسانی اند. نمونه آشکار آن مقبره امیر اسماعیل سامانی است. این بنا به صورت چهارگوش و با ارتفاع 10 متر واقع است . در آن نمونه های آجرکاری بدیع دیده شده و دارای گنبد است. برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: ویژگی های معماری ایرانی ، هنر معماری ایران

مسجد مدینه


مطالعه بیشتر : 

شیوه های معماری ایرانی | شیوه پارسی

شیوه های معماری ایرانی | شیوه پارتی

شیوه های معماری ایرانی | شیوه رازی

شیوه های معماری ایرانی | شیوه آذری

شیوه های معماری ایرانی | شیوه اصفهانی


منبع : سبک شناسی معماری ایرانی – دکتر محمد کریم پیرنیا، دکتر غلامحسین معماریان – 1397