ارگ کریمخانی
مکان : شیراز
کاربری : ارگ
دوره : زندیه
سبک : اصفهانی
ارگ کریمخانی در مرکز شهر شیراز قرار دارد. این ارگ در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شده‌است و پس از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به‌عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معروف شد. در زمان سلطنت سلسله پهلوی از ارگ به‌عنوان زندان استفاده شد که آسیب‌هایی به آن وارد شده‌است. در سال ۱۳۵۰ این ارگ به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار شد. این بنای بزرگ اکنون زیر نظر سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران اداره می‌شود و از چند سال پیش کار مرمت این بنا آغاز شده‌است تا به عنوان موزه بزرگ فارس مورد استفاده قرار گیرد. این اثر در تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شمارهٔ ثبت ۹۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: سبک معماری مدرن
ساخت ارگ کریمخانی بین سال‌های ۱۷۶۶ و ۱۷۶۷ میلادی انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را به‌سرعت تمام کرد. این بنا در دوره زندیه به‌عنوان محل استقرار حکومت و در دوره قاجاریه به‌عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می‌شد. عبدالحسین میرزا فرمانفرما حکم‌ران فارس، دستور به بازسازی مینیاتورهای نقاشی شده در این بنا داد.
طراحی بنا
بنای ارگ کریمخانی ترکیبی از دو معماری مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان‌ها و اتاقهای نقاشی شده، آبنماها و باغچه‌ها از ظرافت خاصی برخوردار است. سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک دارای یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است. ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است.
برج و باروی چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته‌اند. ضخامت دیوارها در پایه ۳ متر و در بالا ۱۲ متر است. ارتفاع برج‌ها نیز ۱۴ متر می‌باشد و از آجر ساخته شده‌اند.
یکی از برج‌های چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا کج شده بوده و به این خاطریکی از جاذبه‌های گردشگری شیراز به حساب می‌آمد. روند توقف کج‌شدگی این برج به لحاظ فنی و مهندسی مورد اهمیت قرار دارد.
توصیف محوطه
نمای بیرون این بنا آجرکاریست و بلندی دیوارهای کنگره دار 12 متر است که در هر گوشه یک برج 14 متری برپا شده.در قسمت لبه‌های دیوار جان پناه‌های بسیار مناسبی جهت دیده بانی و تیراندازی به هنگام جنگ ساخته شده‌است.ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادی ندارد و تنها به نمای داخلی اتاق‌ها محدود می‌شود. مصالح عمده به کاررفته دربنا آجر و سنگ می‌باشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز آورده شده بود.
ساختمان ارگ کریمخانی دارای دیوارهای بسیار ضخیم و نفوذ ناپذیریست.بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهای بیرونی ارگ وجود دارد.در این دیوارها درقسمت بالا ناودانهایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزقله‌هایی جهت تیراندازی تعبیه شده‌است.
برج‌ها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک 6متر شالوده دارد.گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاک و نامناسب تشخیص دادن خاک شمال غربی جهت ایجاد برج میبایست وزن زیادی را تحمل کند محل ساخت ان چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستای برج‌های دیگر نیست و به شکل ذوزنقهٔ ناقص درامده است.این برج‌ها دارای سه طبقه مجزا هستند وتوسط راه پله‌هایی به صورت دورانی قابل رفت‌وآمد می‌باشد.در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداری اسلحه.این برج‌ها توسط دری به پشت راه دارد.ورودی ارگ در نمای بیرونی با یک تابلوی بزک کاشیکاری صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است. نمای کاشیکاری محوطه داخلی در ضلع شرقی بالای در ورودی کاملاً ازبین رفته‌است.
وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیری از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاق‌ها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره‌های بزگ گره چینی محافظت می‌کند. سنگ‌های به کاررفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک می‌باشد.بر روی این سنگ‌ها علامتی است که منحصر به افراد سنگتراش سازندهٔ آن قطعات می‌باشد و به منزلهٔ مهر سنگتراش است.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: معماری ایرانی مدرن ، اصول معماری مدرن
شاه نشین ارگ کریمخانی
شاهنشین‌های سه ضلع شمالی غربی و جنوبی مرسوم به تالار بلندپایه بهشت پیرایه است. شاهنشین شمالی برای زمستان بسیار مناسب می‌باشد.دو ستون جلوی این شاهنشین از سنگ یکپارچه معروف به گندمک می‌باشد که بر روی آن تزینات گل شاه عباسی نقش بسته است.در این شاهنشین که نمای بسیار زیبایی دارد یک نیم کاسه مقرنس رو به حیاط وجود دارد و زیر آن بخاری قرار دارد و قسم دوال زیر سقف با مقرنس تزیین شده و سقف کاذب آن چوبی بوده‌است.اتاقهای شمالی کاملاً قرینهٔ قسمت جنوبی می‌باشد.
در جبههٔ غربی شاهنشین اصلی که روب روی حوض بزرگ است قراردارد.این شاهنشین به جای ستون‌های سنگی دارای ستون‌های چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است.چوب این ستون‌ها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالای آن مقرنس کار شده‌است.(قسمت تحتانی ستون چوبی اخیراً مورد مرمت قرار گرفته)شاهنشین ضلع غربی کاربردی تابستانه دارد.
حوض آب
حوض آب با سنگ‌های یکپارچه است که با فواره‌هایی همراه می‌باشد.جنس سنگ آن از نوع آهکی و معروف به اتابک است.این نوع حوض در برابر آب بسیار مقاوم است. حوض‌های شمالی و جنوبی در امتداد خود آبراهه‌ای دارد که در انتها به یک گودال مکعب شکل سنگی منتهی می‌شود.
سیستم آبرسانی ارگ کریمخانی
آب این مجموعه از آب قنات رکن آباد معروف به رکنی تأمین شده‌است.این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب میشده‌است و هم‌اکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از بین رفته‌است.
حمام ارگ
حمام ارگ جزو اولین حمام‌های اختصاصی با این سبک در ایران می‌باشد و جهت استحمام خانواه سلطنتی مورد استفاده قرار میگرفته‌است. قسمت اول ورود به حمام سربینه آن می‌باشد.در این مکان چهار سکو جهت نشستن و لباس کندن دارد. در وسط این قسمت حوض هشت گوشی وجود دارد.در گوشه‌ای از سربینه محلی برای گرم کردن فضا توسط آتش و درست کردن چای و قلیان کشیدن تعبیه شده. در زیر سکوهای سربینه محل گذاشتن کفش و بسته لباس بوده‌است.
کارهایی که در سربینه انجام میگرفته شامل:
حجامت-خالکوبی-مشت و مال-صحبت کردن-صرف چای و قلیان کشیدن بوده. سربینه توسط راه رویی به گرم خانه متصل می‌شود. گرم خانهٔ حمام سه قسمت را شامل می‌شود:
فضای گرم خانه-خزینه-نورخانه
گرم خانه توسط کانال‌هایی که جهت جریان هوای گرم به زیر دیگ خزانه متصل است وجود دارد. خزینه سه قسمت دارد در قسمت وسط دیگ مسی نصب شده و در زیر دیگ آتش روشن میشده‌است.دو حوض طرفین آن حاوی آب ولرم بوده‌است.
منبع:wikipedia
