تاریخچه کاربرد بام سبز:
مشخص نیست که ایده اصلی چنین طرحی منسوب به چه کسی است و به کدامین دوره باز می گردد. شاید این ایده از توصیف باغ های معلق بابل نشات گرفته شده باشد یا باغهایی که در هوا معلق نبوده بلکه در واقع روی بامها و مهتابی های چند ساختمان قرار داشتند. بام های سبز مدرن که از سیستم لایه های پیش ساخته تشکیل می شوند ، بالنسبه پدیده ای نو می باشند. این نوع بامها در دهه 1960 در آلمان توسعه و به بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی نیز گسترش یافتند.
— شرایط اکولوژیکی و حفظ زیبایی های طبیعی
— حفظ سلامت جسم و روح شهروندان
— ارزش های اقتصادی و معنوی
— تامین فضایی سازگار و مطبوع برای کاربران ساختمان
— بهبود مناظر اطراف ساختمان با فراهم کردن یک فضای سبز زیبا
— ایجاد محیطی سبز ، زیبا ونیمه عمومی(مشاعی) برای ساکنین ساختمان و بالا بردن کیفیت زندگی
— ایجاد منظر شهری سبز و کاهش آلودگی
— کاهش بار گرمایش (با افزودن توده و لایه عایق حرارتی) و سرمایش بنا (از طریق سرمایش تبخیری)
— کاهش اثرات گرمایش و تغییرات آب و هوایی شهری
— افزایش محدوده زندگی
— کاهش سیلاب
— تصفیه هوا و کاهش CO2 هوا
— کاهش و تعدیل شدت صداهایی که تا db18 وارد ساختمان می شود و به میزان db3 یا بیشتر خارج می شود.
— بالا بردن طول عمر غشای بام (دو یا سه بار بیشتر) با محافظت از آنان در برابر اشعات UV مضر و صدمات آب و هوایی
باغ بام ها را بر اساس سیستم اجرایی به سه دسته اصلی تقسیسم می کنند :
– سیستم گسترده (Extensive)
– سیستم متمرکز (Intensive)
– سیستم مدولار یا جعبه گیاه (Planter Box)
برای سیستم گسترده از واژه Green Roof یا بام سبز استفاده می شود. این سیستم به نام مقطع کم ارتفاع یا اجرا با ضخامت کم نیز شناخته می شود. این نوع بام فقط شامل یک یا دو نوع گیاه و محیط کاشت کم عمق می باشد. معمولاً این سیستم برای زمانیکه حداقل بار وزن مدنظر باشد به کار گرفته می شود. به طور اخص، فقط پرسنل نگهداری و تعمیر به این نوع بام دسترسی دارند. این نوع بام مثل چمنهای نروژی، بر روی بام های مسطح و شیبدار احداث می شود. در این سیستم معمولاً گیاهان به عمق 40 تا 100 میلیمتر استفاده می شوند. حدود بار نهایی بام تقریباً بین 50 تا 100 کیلوگرم بر متر مربع در حالت اشباع می باشند. در مورد بام های شیبدار در اغلب مکان ها 10 تا 20 درصد شیب توصیه می شود. در شیب حداکثر 30 درصد نیاز به استفاده از زه وار و ابزارهای ضد فرسایش وجود دارد.
برای سیستم متمرکز از واژه Roof Garden یا باغ بام استفاده میشود. این سیستم به نام مقطع عمیق یا باغ بام نیز شناخته می شود. این نوع بام سبز شامل انواع مختلفی از گیاهان می باشد و مشابه یک پارک طراحی می شود. برخی از بام های سبز دارای درختان بزرگ و آبنماهایی می باشند که این موضوع خود احتیاج به تقویت اساسی سازه دارد. این سیستم اغلب نیازهای سازه ای جدیدی را برای بام الزامی می کند ، به ویژه برای بام هایی که دسترسی عمومی نیز داشته باشد. برای سیستم متمرکز واژه roof garden یا باغ بام استفاده می شود.
در این سیستم گیاه و محیط کاشت آن در جعبه های مخصوصی که تمام یا بیشتر بام سبز را می پوشاند ، نگهداری می شود. در سیستم غیر مدولار محیط کاشت یک لایه پیوسته بر روی بام سبز می باشد. در سیستم مدولار این محیط ناپیوسته هست.
طبقه بندی دیگر
یک شیوه دیگر طبقه بندی، تفکیک بامها به مسطح و شیب دار است. بامهای سبز شیبدار مشخصه برجسته بسیاری از ساختمانهای اسکاندیناویایی هستند که نیازمند طراحی ساده تری در مقایسه با بامهای تخت میباشند. زیرا شیب بام خطر نفوذ آب را از طریق سازه بام با استفاده از لایه های آب بندی و زه کشی کم تری نسبت به بام تخت، کاهش میدهد.
سقف ساختمان : که البته نیاز به تقویت سازه بامهای موجود برای استقرار بام سبزدارد.
باغ بامها: که یک لایه محافظت کننده هستند و سقف و عایق رطوبتی را از لایه خاک و گیاهان جدا می کنند.
خاک و کود و سیستم آبیاری باغ: باغ که هر کدام بایستی طراحی و در محل مناسب قرار گیرند.
لایه پوشش گیاهی (Plant Layer): از آنجایی که بامهای سبز تا حد امکان سبک طراحی میشوند، اغلب شامل گیاهانی هستند که بتوانند در خاک کم عمق و با مراقبت و نگهداری کم رشد کنند.
محیط کشت (Growing Medium): فضایی که گیاهان در آن شروع به رشد و نمو میکنند.محیط کشت به واسطه الزامات خاص سازه ای باید وزن کمی داشته باشد به همین دلیل نسبت به خاک معمولی تفاوتهایی دارد. در این حالت باید از محیطی برای کشت استفاده کرد که حتی الامکان سبک بوده و وزنش حدود 900 کیلوگرم در هر متر مکعب در حالت مرطوب باشد. یک مخلوط معمولی مرکب از یک سوم ماسه، یک سوم سنگهای متخلخل و یک سوم گیاخاک مصنوعی (ترکیبی از چوب پوسیده و کود نباتی) محیطی مناسب را تشکیل میدهد.
لایه زهکش: لایه زهکش خود می تواند مجموعه پیچیده ای از لایه های دیگر به شرح زیر باشد:
لایه صافی (Filter Layer): در بین محیط کشت و لایه زهکش فیلتری قرار دارد که رطوبت را از محیط ریشه ها دور می کند و مانع از گندیدگی ریشه ها می شود. این فیلتر می تواند شامل یک بافت پارچه ای باشد . این فیلتر حتی میتواند لایه ای از شن و ماسه باشد.
لایه مانع ریشه ها (Root Barrier): لایه ای است که به خوبی از نفوذ ریشه ها و آسیب زدن آنها به عایق کاری و غشاء سقف جلوگیری می کند.
صفحه زهکش (Drain Board): یک صفحه سه لایه است که لایه بالایی عمل فیلتر را انجام می دهد و آب اضافی را از قسمت ریشه ها دور می کند. این لایه همچنین به عنوان لایه محافظ ریشه ها عمل می کند. لایه وسطی که به شکل کاسه های مخروطی شکل است آب اضافی را از ریشه ها دریافت کرده و در خود نگه می دارد. لایه پایینی یک فیلتر پارچه ای است که مانع از آسیب دیدن غشاء و عایق می شود.
لایه محافظ: این لایه شامل پوشش هایی است که بام و سیستم عایق کاری را از نشت کردن و نفوذ آب حفاظت می کنند. این صفحه می تواند باریکه ای از بتن سبک، صفحه ای از عایق محکم، ورقه ضخیم پلاستیکی، ورق مسی، یا ترکیبی از اینها، بر حسب ویژگی های طراحی و کاربرد بام سبز باشد.
ساختار سقف، غشاء بام یا لایه عایق کاری رطوبتی (Water Proofing): بام را از نشت کردن و چکه کردن محافظت می کنند.
اکولوژی نقش موثر و مفیدی را در طراحی پارک ایفا میکند. در حقیقت Diagonal mar park نتیجه اولین توافق پایدار بخش خصوصی و دولتی در اسپانیا بین Hines و شهرداری بارسلونا است. Hines گروهی را مامور به تهیه گزارشی از پایداری محیط در انگلستان و کاتالان در اسپانیا کرد. این گزارش اهداف توسعه پایدار مانند تعادل انسانی و منابع طبیعی، احترام به سیستمهای طبیعی مستقل، احترام به تنوع فرهنگی و زیستی، بالا بردن تساوی حقوق اجتماعی و توسعهٔ اقتصادی، تعادل بین نیازهای بلند مدت و کوتاه مدت و نگهداری از منابع طبیعی به منظور استفاده در طراحی پارک را بیان میکند. در حالی که کیفیتهای معماری و زیبایی شناسانه Diagonal mar park مورد منازعه قرار گرفته و با وجود کمی شک و تردید در استفاده از طبیعت و به جریان انداختن منابع طبیعی در این پارک، ازدواج بین مصالح و تکنولوژی مدرن را میبینیم که پارک را به عنوان یک نمونه عالی از توسعه پایدار معرفی میکند. .
نگاهی به اصول معماری سبز
در سال های اخیر بیانیه ها و مقالات متعددی در زمینه اصول معماری سبز توسط محققان مختلف در سراسر دنیا به رشته تحریر درآمده است. اغلب این بیانیه ها با اختلاف اندک موضوعاتی را در زمینه تشویق طراحان به حفاظت از انرژی ونیز در نظر گیری ویژگی های محلی مکان و کار با کاربران ساختمان و جوامع اطراف آن تثبیت نموده اند. معماران انگلیسی، برندا و روبرت ویل در کتاب خویش با عنوان «معماری سبز: طراحی برای آینده ای آگاه از انرژی» یکی از ساده ترین و صریح ترین چارچوب ها را برای معماری سبز مطرح نموده اند. آن ها این اصول را با استفاده از مثال های مختلف از طراحی ساختمان در اروپا انگلستان و امریکا نشان داده اند. ایشان بر فراگیری از معماری بومی تأکید زیادی داشتند، معماری که در تجربه نسل های متمادی ساکن یک منطقه و اقلیم ویژه در آن نهفته است.
نقش بامها و دیوارهای سبز در رسیدن به طراحی پایدار بامهای سبز پایدار و سالم و ایجاد کننده منظر بام هستند که یکی از عناصر طراحی پایدار در طراحی اکولوژی امروز میباشند. دیوارهای سبز (باغهای عمودی) نیز یکی از سیستم پوششی جاندار با فوایدی نظیر بامهای سبز میباشند که در آن گونههای گیاهی مختلف روی سطح نمای ساختمان رشد میکنند. این دیوارها از پخش شدن گرد و خاک در هوا جلو گیری مینمایند و و از ساختمان در برابر اشعههای فرا بنفش باران و فشار باد محافظت میکنند. بنا بر این با بهرهگیری از راهکارهایی چون بامها و دیوارهای سبز میتوان با طراحی در کنار طبیعت به جای مقابله با آن به پایداری هر چه بیشتر معماری و شهر سازی معاصر و رشد و توسعه با اطمینان در حفاظت از محیط زیست آسیب نمیرساند بلکه با گونه مثبتی در اکوسیستم مشارکت مینماید و حتی ممکن است با درمان اثرات ناشی از منظرهای آسیب رسان کمک نماید. احداث بامها و دیوارهای سبز اکنون درر برنامه ریزی شهری بیشتر کشورهای جهان به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازی درآمده است.
استفاده از پوشش گیاهی سبز در پشت بام یک اختراع جدید نیست. بامهای چمنی یک تکنیک ساختمان سازی چمنی متعارف و سنتی در بسیاری از نقاط جهان است. تفاوت بین یک بام سبز جدید و یک با سبز سنتی مربوط به تفاوت اهداف و مواد به کار رفته در این دو نوع بام میباشد. هدف اصلی در گذشته استفاده از چمن به منظور عایق بندی و حذف لایه آب بندی بوده است که اغلب باا پوست درختان غان صورت گرفته است. ما امروزه{ بام سبز} با هدف سلامتی زیست محیطی اقتصادی و در رابطه با بهبود مدیریت اصلاح فاضلاب سطحی در شهر و توجه به مسائل زیبایی شناسی است. گرایشهای اخیر به معماری سبز همچنین شامل تنوعی از (دیوارهای سبز دیوارهای اکسیژن ساز نماهای سبز) و نماهای دیگر در صنعت میباشند. امروز جنبش بام سبز دیوارهای سبز را نیز در بر گرفته است. اکنون معماران و طراحان امکان پوشاندن یک ساختمان را با گونههای مختلف گیاهان برای اهدافی چون زیبائی عملکرد و…. دارند.
توجه به شرایط فیزیکی ساختمان و سایت هنگام احداث بام و دیوار سبز و طراحی آن از اهمیت زیادی برخوردار است. مشخصات فیزیکی بام و دیوار که در هنگام طراحی باید بدان توجه شود:
شیب بام: شیب ۱ تا ۳۰ درجه برای جلو گیری از فرسایش و رانش خاک مناسب است و موجب تثبیت خاک خواهد شد.
جهت: جبهه شمالی و جنوبی بام و دیوار شرایط نور و گرمایی متفاوتی دارند همچنین اگر بخشی از بام یا دیوار در سایه درختان یا ساختمانهای دیگر باشند. پوشش گیاهی به شکل متفاوتی رشد خواهد کرد.
باد: بام و دیوارهای سبز نسبت به بامها و دیوارهای ساخته شده با مواد دیگر در معرض خطر کمتری نسبت به طوفان است. تجارب نشان داده که بعد از یک طوفان سخت در سوئد بام سبز تازه احداث خسارت کمتری نسبت به سایر بامها داشته است.
وزن: قبل از نصب بام و دیوار سبز باید در مورد میزان بار اضافی که سازه میتواند تحمل کند اطلاع یابید. یک لایه نازک بام سبز وزنی معادل ۵۰ کیلو گرم بر متر مربع زمانی که اشباع شده باشد دارد.
مصالح سبز
۱-از استفادة آن دسته از مواد شیمیایی که اُزن را از بین میبرند در تجهیزات مکانیکی و عایقها اجتناب کنید. از مصالح ساختمانی بدست آمده از محل استفاده کنید.
۲- حمل و نقل حائز اهمیت است هم در انرژی مصرفی و هم در آلودگی عمومی.
۳-از مصالح ساختمانی زائد یا فراوردههایی که از مواد قابل برگشت به چرخه طبیعت بدست آمدهاند از قبیل عایق سلولز، هوموسوت، تخته چندلا، آجر فرش کف ساخته شده از شیشه زمینی و پلاستیک بازیافتی به شکل الوار و کفپوش استفاده کنید.
۴- فراوردههای چوبی معتبر را جستجو کنید. از الوار منحصراً ضمانتشده و بدست آمده از جنگلهای کنترل شده استفاده کنید.
۵-از موادی که با گاز خود آلودهکننده هستند اجتناب کنید: حلال پایه رنگ و روغن، چسبها، قالی، براده چوب و بسیاری از دیگر مصالح و فراوردههای ساختمانی، فرمالدئید و ترکیبات فرار ارگانیک VOC آزاد میکنند.
تأسیسات سبز
از چراغهای روشنائی و وسایل با کارآیی بالا استفاده کنید. لامپ فلورسنت از نظر زیبایی شناختی پیشرفته است و ارزانتر از نور سفید. در صورت استفاده از انرژی معمول خورشیدی از دیگهای سایز کوچک استفاده کنید.
از تأسیسات آب کفا استفاده کنید. دستشوییهای آب نگهدار، دوشهای حمام و هوادهندههای شیر آب نه تنها مصرف آب را کاهش میدهند بلکه بار سیستم سپتیک یا عملکرد دستگاه فاضلاب را نیز کم میکنند. استقرار تجهیزات به طور متمرکز هزینه آب گرم را کاهش میدهد.
معماری سبز را بیشتر با اصطلاح «معماری پایدار» میشناسیم؛ اصطلاحی کلان که به شرح تکنیکهایی در طراحی معماری میپردازد که همسو با نگرشهای زیست محیطی بوده و با ایده احترام به طبیعت شکل گرفته است. امروزه در پی پیامدهای منفی جهان صنعتی، نظیر آلودگی روزافزون هوا و محیط زیست، کاهش منابع طبیعی و بحران انرژی، حفظ و پاسداری از منابع طبیعی جهان به یکی از مهم ترین دغدغههای انسان عصر حاضر تبدیل شده است. اما معماری سبز با جستجوی راهی برای به حداقل رساندن اثرات منفی ساختمانها بر محیط زیست در حقیقت تلاشی است برای هم آوایی و همسویی با طبیعت از طریق افزایش کارایی و بهینهسازی در مصرف مصالح، انرژی و گسترش فضا با مهار انرژی خورشید و به کارگیری عناصر ساختمانی مقاوم در برابر حرارت همچون سایبان اضافی و سرمایش کف، این پروژه عظیم با احتیاط به قلمرو بیابان پا خواهد گذاشت. در زمینهای پیرامون شهر که ۲۰ مایل با مرکز ابوظبی فاصله دارد، نیروگاههای فتوولتاییک و بادی، مراکز تحقیقی و مزارعی قرار میگیرند که سوخت کارخانههای شهر را فراهم میکنند. این مزارع به کاهش ضایعات هم کمک میکنند زیرا با جذب کربن، گازهای حاصل از کارخانجات را متعادل کرده و با پساب تصفیه خانههای آب شهر آبیاری خواهند شد.
جهت تشویق و افزایش انگیزه ساخت بام سبز و افزایش سرانه فضای سبز شهر، شهرداری اختیار دارد تا در صورت حصول شرایط بند 13 (شرایطی که حداقل های تامین فضای سبز را رعایت می کند، مثلا در هر 40 متر مربع باید 2 درخت کاشته شود) نسبت به اعطای تشویق های زیر اقدام نماید:
الف: به ازای هر متر مربع فضای سبز (مازاد بر 40% فضای سبز بند 13 الف)، با مشخصات اجرائی مورد تایید شهرداری، برای ساختمان هایی که در حال اخذ پروانه ساختمانی هستند، تراکم مجاز ساختمانی به شرح زیر قابل افزایش خواهد بود:
- الف-1- در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز گسترده (مازاد بر 40% فضای سبز اجباری) طبق ضوابط اجرایی مورد تایید شهرداری، 1 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
- الف-2- در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز نیمه فشرده (مازاد بر 40% فضای سبز اجباری) طبق ضوابط اجرایی مورد تایید شهرداری، 2 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
- الف-3- در صورت اجرای هر متر مربع فضای سبز فشرده (مازاد بر 40% فضای سبز اجباری) طبق ضوابط اجرایی مورد تایید شهرداری، 3 متر مربع به تراکم مجاز با اخذ عوارض قانونی افزوده شود.
تبصره: اضافه تراکم ذکر شده در بند 14-الف میتواند حداکثر تا 10% در هر طبقه با در نظر گرفتن پیش آمدگی مجاز در طرفین پلاک و رعایت حقوق مجاورین به اجرا درآید. در صورتی که 10% مساحت ذکر شده در هر طبقه، جوابگوی تراکم مازاد مورد نیاز نباشد، امکان اضافه کردن حداکثر یک طبقه به اندازه تراکم مورد نیاز حاصل از تشویق، با رعایت فاصله از لبه ی بام مشرف به فضای باز و معبر وجود خواهد داشت.
ب:به میزان 30% مساحت مفید بام، نسبت به اعطای تراکم در یک طبقه اضافه در جهت ساخت کاربریهای مرتبط با بام سبز (غیر مسکونی) نظیر سالن اجتماعات، سالن ورزشی و… بر روی بام با اخذ عوارض قانونی و نیز فاصله گرفتن از لبههای بام، در سمت معبر و فضای باز و نیز رعایت تمام اصول و ضوابط سازهای و اجرایی اقدام گردد.
ج: جهت تشویق و افزایش انگیزه ساخت بام سبز، متقاضی میتواند نسبت به کسر فضای باز ساختمانی، به ازای هر واحد حداکثر پنج متر، به شرط اجرای سه برابر فضای سبز در بام با مشخصات اجرایی مورد تایید شهرداری اقدام نماید.
د: به ازای اختصاص هر متر مربع فضای سبز در بام، مازاد بر 40% سبز بند 13-الف، طبق جدول زیر از هزینه تراکم کل ساختمان (در صورت وجود) کسر شود:
40 | 50 | 60 | 70 | 80 | 90 | 100 | درصد فضای سبز از سطح خالص پشت بام |
0 | 10 | 20 | 30 | 40 | 50 | 60 | درصد کاهش هزینه تراکم ساختمانی |
موارد تشویق در موردهای الف، ب، ج و د، برای ساختمانهای موجود (آن دسته از ساختمانهایی که پروانه ساختمانی و یا پایان کار را قبل از درخواست اجرای بام سبز اخذ کردهاند) در صورت حصول شرایط اجرایی، سازهای و ضابطهای قابل اجرا خواهد بود.در صورتی که شرایط بنا برای اخذ تشویقها مهیا نباشد و مالک بنا نسبت به اجرای بام سبز اقدام کرده باشد و در صورت حصول تمام شروط، شهرداری می¬تواند نسبت به پرداخت تشویق به صورت اعتبار اقدام نموده و با قید کردن در پایان کار ساختمان و یا گواهینامههایی با ذکر مبلغ تشویق، که در آن زمان به متقاضی بام سبز تعلق میگیرد، اقدام کند.
منابع :
کارگشا
ویکی پدیا
چیدانه