سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری نام برگرفته از قوم مغول در دوران قرن هفتم – صفویه است. در ادامه بیشتر به این سبک شناسی معماری ایران می پردازیم.

نقشه ایلخانان


سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری الهام گرفته معماری: معماری پیشین

برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب


سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری داراي دو دوره است :

 دوره نخست از زمان هولاگو و پايتخت شدن مراغه

دوره دوم آن از زمان تيمور و پايتختي سمرقند آغاز مي شود

 در دوره دوم كه معماران بزرگي چون قوم الدين شيرازي و پسرش غياث الدين و زين العابدين شيرازي ، در خراسان بزرگ بكار گمارده شدند.

اما لازم است بدانيم كه شيوه رازي بهترين و متنوع ترين شيوه معماري اسلامي ايران است كه بعدها مثل آن به وجود نيامد . با ورود مغول ها از خراسان كه با ويرانگري بنيادي همراه بود ، بسياري از شهرها و آثار و بناهاي بسيار با ارزش ايران تخريب و ويران شدند .

پس از حمله مغول و ويراني هاي بسيار ، هنر معماري ايران دچار ركود و سكون شد و آن همه تنوع و تزئين و هنرنمايي معماران در احداث گنبدها و ايوان هاي گوناگون خاموش شد تا آنكه جانشينان چنگيز كه خود مفتون اين زيبايي ها شده بودند ، اسلام را پذيرفتند و به تدريج معماران گريخته و پراكنده كه هنوز حيات داشتند جمع شدند و بناهاي اسلامي كم كم جان تازه اي يافتند اما نه مانند قبل .


ویژگی های سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری :

  1. به کار گیری متنوع تر از هندسه
    2. فضای 4 ایوانی
    3. آرامگاه برونگرا
    4.  عظمت بخشی افراطی به بناها
    5.  ورود کاشی و معرق به بناها
    6.  کاهش نماسازی به پوشش نه سازه
    7.  پای بست محکم

بناهای ساخته شده در شیوه معماری آذری :

ردیف نام سال ساخت کاربری توضیحات
1 ارگ علیشاه تبریز 722 ق مسجد –        بنایی با دهانه طاق بسیار رفیع

–        مدتی بعنان قلعه نظامی مورد استفاده بود

–         اکنون دو دیوار از آن باقی مانده است

–        ساخت وساز های بی رویه مصلی تبریز به بنا آسیب زده است

سبک آذری
2 مسجد گوهرشاد 808-821 ق مسجد –        بانی : گوهرشاد خاتون همسر شاهرخ تیموری

–        سر در دارای تو رفتگی و بیرون آمدگی است

–        مناره ها از زمین شروع شده و دارای تزئینات معقلی و کاشی مورب است

–        معمار : قوام الدین شیرازی

–        مسجد دارای میانسرای چهار ایوانی است

–        ایوان ها طاق آهنگ است

–        محراب باشکوهی دارد

–        قسمت ایوان قبله در سی سال اخیر با بتن مستحکم سازی شده است

3 مدرسه غیاثیه خرگرد 842-848 ق –        واقع در شهرستان خواف

–        معمار بنا : قوام الدین شیرازی

–        دارای نسبت دقیق چهار ایوانی

–        حیاط چهارگوش

–        تزئینات : گچبری، کتیبه سازی، مقرنس پرکار است

–        نمای برازنده و پرکار

–        نمای ساختمان شیوه افقی و خوابیده را القا می کند

4 مسجد میر چخماق یزد 841 ق مسجد
5 مسجد کبود تبریز 867 ق مسجد –        معروف به فیروزه اسلام

–        نام دیگر : مسجد جهانشاه

–        مسجد بدون حیاط

–        برگرفته از تهرنگ مسجد شاه ولی تفت

–        مسجد گنبد خانه ای و اطراف گنبد خانه دارای شبستان است

–        مسجد تمام مسقف ایران

–        دارای کاشی کاری لاجوردی

–        ایوان ورودی آن از سایر ایوان ها جلوتر است

–        به ارتفاع 5 پله از سطح معبر بلند تر است

–        سابقا دارای 9 گنبد بوده

–        کتیبه های مسجد با خط ثلث و نسخ نگاشته شده اند

–        این مسجد محل دفن جهانشاه و خانواده وی است

6 مقبره سلطانیه 498-512 ق آارمگاه –        طرح بنا هشت گوش  جلوی بنا ایوان است

–        ارتفاع بنا 52 متر

–        قطر داخلی گنبد 25 متر

–        ضخامت دیوار باربر گنبد 7 متر

–        وجود هشت مناره رفیع در 8 ضلع بنا

–        پوشش گنبد کاشی فیرزه ای است

–        در ضلع جنوبی بنا بنایی چهارگوش ساخته شده و تربت خانه نام دارد

7 مسجد جامع ورامین 722- 726 ق مسجد
8 مسجد جامع یزد 542 ق مسجد –        بنای اولیه در دوران آل بویه

–        سر در زمان شاهرخ بر پا شده و دارای تناسب 1به 3 است و برای جلوگیر ی از رانش از دو مناره استفاده شده است .

–        دارای شبستان شرقی، غربی و شاهزاده

–        تزئینات درونی گنبد توسط امیر چخماق انجام شده

–        کاشی کاری منحصر به فرد محراب

9 خانقاه شیخ عبدالصمد 725 ق خانقاه
10 رصد خانه مراغه 657 ق رصد خانه –        معمار : محمد ابن عثمان امین مراغی

در اکتشافات اخیر واحدهای مختلفی کشف شده اند : ديوارهاي سنگچين نامنظم ، ديوار منظم شمالي  جنوبي ، ديوار

سنگچين منظم شرقي  غربي ، برج مركزي و اصلي رصدخانه مراغه ، واحدهاي دايره شكل پن جگانه ، تالار سكودار چهارگوش ، كارگاه

ريخته گري و ساخت وسايل نجومي

11 بقعه شیخ صفی قرن 8 آرامگاه –        آرامگاه بنای هشت گوش منظم است

–        دیوار های بنا طاق نمای ساده دارد

–        نمای بیرونی بنا برج مدوری است

–        بنا بر روی پایه سنگی استوار است

–        بنا شامل چن ساختمان دیگر است .

12 آستانه شاه نعمت الله ولی قرن 9 ق آرامگاه –        گنبد فیروزه ای با نقش هندسی شمسه

–        دارای دو صحن و گنبد خانه در میان

–        بانی : شاه احمد دکنی

–        تهرنگ پلان گنبد مربع

–        رواق غربی بلند در زمان شاه عباس ساخته شد

–        دو مناره کاشی کاری شده به شیوه قاجارها

–        بنا در زمان قاجار بر اثر زلزله تخریب و مجددا تجدید شد

13 مسجد عتیق شیراز قرن سوم مسجد –        نام دیگر : مسجد جمعه، مسجد جامع، مسجد آدینه

–        برخی قسمت های مسجد دو اشکوبه است

–        مسجد کارکرد تحصیلی داشته و مدرسه نیز بوده است .

–        صحن از سنگ مرمر فرش شده است

–        سر در شمالی مشهور به دوازده امام

–        خدای خانه فضایی چهار گوش در میان صحن است و مشابه کعبه است


برج لاجيم رِسگِت و برج رادكان (نزديك گرگان) از لحاظ زماني فاصله نزديكي از هم و جدا از ميل گنبد قابوس ساخته شده اند. برج لاجيم نقشه اي دايره شكل دارد . گنبد آن مرور زمان صدمات زيادي متحمل شده و از شكل اوليه خارج شده است . نماي آن هيچ گره سازي ندارد و داراي كنگره است . دو برج مقبره اي خرقان در جاده همدان به ري و ساوه است كه به فاصله زماني كم از يكديگر ساخته شده اند . اين دو برج مقبره اي ، يكي متعلق به پدر و ديگري متعلق به پسرش است . طرح و نقشه هر دو برج ، هشت گوش است كه در همه گوشه هاي آن هشت برجستگي وجود دارد . گنبدهاي آن نيز از قديمي ترين گنبدهاي دو پوسته گسسته (ميان تهي) است .سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری

مسجد برسيان كه در اواخر قرن پنج ساخته شده و در فاصله 42 كيلومتري شرق اصفهان قرار دارد . از بناهاي شيوه رازي است . بنا ، طرح و نقشه اي چهارگوش دارد ، گنبد آن دو پوسته پيوسته و مناره و ايوان آن بعدها الحاق شده است .برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر


منبع : سبک شناسی معماری ایرانی – دکتر محمد کریم پیرنیا، دکتر غلامحسین معماریان – 1397



دانلود فایل رایگان