محله پامنار تهران
پامنار، یکی از قدیمی ترین خیابانهای شهر تهران و مربوط به سده ۱۳ هجری – قمری است. این خیابان در سال ۱۳۳۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست این آثار به ثبت رسیده است. مهمترین اثر تاریخی موجود در این خیابان و نیز وجه تسمیه آن مناره مسجد عولادجان معروف به مسجد و مدرسه میرزا صالح یا آبهرام یا آغابهرام، از آثار قرن سیزدهم است.
در گذشته، محله پامنار یکی از گذرهای محله عودلاجان بوده که به صورت بازارچهای دروازه شمیران را به شبکه بازار متصل میکرد. پس از توسعه معابر، بازارچه پامنار که خود مجموعه ای شامل کاروانسرا، تیمچه، تکیه، حمام، آبانبار، مسجد و مدرسه بود، به خیابان پامنار تبدیل شد و بعضی از بناهای قدیمی در این تبدیل و توسعه از بین رفت. محله پامنار به ویژه در سال های نهضت ملی شدن نفت، به دلیل سکونت آیت الله کاشانی در آن محله، آمد و شد خواص و عوام به آنجا به یکی از کانون های مهم سیاسی تبدیل شد. این خیابان همچنین محل به دنیا آمدن ابراهیم حاتمی کیا، کارگردان معروف سینمای ایران و عباس یمینی شریف نویسنده ایرانی نیز بوده است. پامنار صاحب قدیمی ترین چنارهای تهران است و گاری و گاری رانهای بازار را نیز میتوان در آنها دید.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران
مدرسه دارالفنون در پامنار
قدیمیترین مدرسه تهران در تقاطع خیابانهای ناصرخسرو و سعدی واقع شده است. دارالفنون مهمترین میراث امیرکبیر برای ایران است. او که بهخوبی متوجه نیاز اساسی کشور به آموزش عالی بود، دارالفنون را پایهگذاری کرد، اما متاسفانه هیچوقت افتتاح آن را به چشم ندید و نخستین دسته اساتید این مدرسه دو روز پس از تبعید امیرکبیر به تهران رسیدند. دارالفنون در روز ششم دی ماه ۱۳۲۱ سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانشمندان و معلمان ایرانی و اروپایی با ۱۱ نفر شاگرد رسما گشایش یافت. ساختمان اصلی دارالفنون در سال ۱۱۳۱ شمسی به طور کامل تخریب و با شکلی جدید با نقشه مارکف، مهندس روسی، ساخته شد، البته به نظر میرسد که سالنهای نمایش و غذاخوری موجود در ایند عمارت همان ساختمانهای قدیمی هستند که بازسازی شدهاند. بعد از خروج از مدرسه، میتوانید مسیر خود را از.د یکی از دو خیابان سعدی یا ناصرخسرو ادامه دهید. اگر خیابان سعدی را انتخاب کنید، به ایستگاه مترو سعدید جنوبی و اگر ناصرخسرو را ادامه دهید به ایستگاه متروی امام خمینی خواهید رسید.
حمام پامنار
حمام پامنار در سال ۱۱۱۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این حمام که از جمله آثار دوره قاجاریه به حساب می آید در عمق ۵ متری زمین ساخته شده است. ورودی حمام پامنار با یک راهرو کوچک به سربینه ختم میشود و با عبور از یک راهرو دیگر به خزینه ارتباط پیدا میکند. بام این حمام نیز با شیبی ملایم با کوچه امیر صدیق یکی میشود. تزئینات حمام پامنار نیز شامل کاشیهای هفت رنگ، معقلی میباشد که در دیواره ها و کاربندیها، کار شده است. تاریخ ساخت حمام پامنار با توجه به وقف نامه آن به دوره فتحعلی شاه قاجار میرسد.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران ، بناهای شاخص معماری معاصر ایران
خیابان ناصرخسرو در پامنار
برای رسیدن به خیابان ناصر خسرو لازم است، پامنار را تا انتها آمده و خیابان پانزده خرداد را به سمت غرب بروید. خیابان پانزده خرداد را در شمارههای آینده تهران مصور به طور مفصل خواهیم گشت، اما حالا به محض اینکه خیابان ناصرخسرو را در سمت راست خورد مشاهده کردید، واردش شوید. تاریخ احداث این خیابان به 3215 باز میگردد، پیش از آن خندق قسمتی از ارگ سلطانی بوده است. پس از ساخت خندق جدید، خندق قدیم را پر نام میگیرد. «ناصریه»کرده و آن را به خیابان تبدیل میکنند و به فرمان ناصرالدین شاه چهار سال بعد سامان دادن آن به امین حضور محول میشود و او پس از چند سال کوشش سروسامانی به این خیابان میدهد، البته در چند سال اخیر، این خیابان با پیاده راه های وسیع بازسازی شده و به یکی از محلهای مناسب برای پیاده گردی تبدیل شده است. این خیابان محل دو عمارت معروف « مدرسه » و «شمس العماره » است که بازدید از آنها از واجبات تهرانگردی به شمار میرود. در این قسمت به سراغ مدرسه دارالفنون خواهیم رفت، اما عمارت بینظیر شمس العماره را هنگام دیدن کاخ زیبای گلستان در شماره های آینده معرفی خواهیم کرد. تصویر متعلق به سال 1325 در این خیابان و البته محلههای اطرافش با بهکارگیری کمی تخیل (و البته جایگزین کردن خودروها با گاری در ذهنتان) میتوانید تهران قدیم را به خوبی ببینید، خانههای قدیمی، مغازه ها و دکان هایی که سالها است به روش سنتی خود به کار مشغولند و بسیاری از جزئیات تاریخی دیگر. برای اینکه از تماشای زیبایی باقیمانده از گذشتگان این شهر لذت بیشتری ببرید با دقت خانهها، کوچهها، سر در مغازهها و حتی آدمها را تماشا کنید. سبک زندگی در محله هایی با چنین قدمت تاریخی هنوز هم رگه های قوی از سنت را درون خود دارد که شاید با تماشای دقیق به چشمتان بیاید. برای رسیدن به این خیابان کافی است خود را به نزدیکترین ایستگاه مترو رسانده و در ایستگاه امام خمینی پیاده شوید. میدان امام خمینی را به سمت شرق رفته تا به خیابان امیرکبیر برسید و این خیابان را آنقدر ادامه دهید تا به خیابان پامنار برسید.
طبق معمول چند توصیه ایمنی هم داریم:
- این محله را برای گردش دسته جمعی (بیش از سه نفر) پیشنهاد نمیکنیم؛ چرا که پیاده روهای کوچکش اجازه نمیدهند از کنار هم بودن لذت ببرید.
- بهتر است گردش در این منطقه را در روز انجام دهید که بازار باز باشد. در عوض میتوانید در یکی از رستوران های قدیمی این خیابان ناهار صرف کنید.
- با ریختن زباله های خود در سطل زباله در زیبا ماندن این خیابان تاریخی سهم داشته باشید.
تاریخچه محله پامنار
محدوده زمانی شکل گیری محله پامنار : محدوده زمانی شکل گیری محله پامنار را باید مقارن با اهمیت یافتن تهران به عنوان یک شهر دانست چرا که محله پامنار یکی از اولین محله های تهران بوده است و تاریخی مساوی با تاریخ شهر تهران دارد.
محدوده جغرافیایی شکل گیری محله : محله پامنار از شمال به خیابان امیرکبیر (چهارراه سرچشمه تا خیابان خیام)، از جنوب به خیابان 35 خرداد(چهارراه سیروس تا چهارراه گلوبندک)، از غرب خیابان خیام و از شرق به خیابان خیام (چهارراه سرچشمه تا چهارراه در شرق ناصر خسرو و شمال خیابان«عودلاجان» (سیروس) )محدود می شود. پامنار یکی از گذرگاه های محله خرداد فعلی بود که به صورت بازارچه ای به طول 1400 متر،چهارراه سرچشمه را به شبکه یازار متصل می ساخت محله پامنار در سال های ملی شدن صنعت نفت ،به دلیل سکونت آیت الله کاشانی درآن محل آمد و شد عام و خاص بود و به یکی از کانون های مهم سیاسی ،تبدیل شده بود . وجه تسمیه گذر پامنار وجود منار(مأذنه)مسجد عودلاجان معروف به مسجد و مدرسه میرزا صالح از آثار قرن سیزدهم است. از حوادث تاریخی این محله می توان به انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی(در خیابان پامنار فعلی)در هفتم تیر سال 1331 اشاره نمود که به شهادت دکتر بهشتی و یارانش منجر شد .
دلایل شکل گیری محله:
اجتماعی- فرهنگی :
مهم ترین دلیل اجتماعی- فرهنگی شکل گیری محله پامنار را باید از گذشته های بسیار دور و زمان صفویان دانست که آغاز اهمیت یافتن تهران به عنوان یک شهر و رونق بخشیدن به این شهر توسط حکمرانان از زمان صفوی تا عهد پهلوی دانست محله پامنار مرکز تهران قدیم محسوب می شده و مرکز بسیاری از فعالیت های فرهنگی، علمی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده است.
اقتصادی :
بارانداز بودن محله پامنار در شکلگیری این محله و رونق اقتصادی آن و همچنین نقاط اطراف تأثیرگذار بوده است.
سیاسی :
با انتخاب شدن تهران به عنوان پایتخت در زمان آغا محمد خان قاجار، محله پامنار نیز که جز مناطق قدیمی تهران بود توسعه روز افزون یافت و جز مناطق اصلی زندگی خاندان سلطنتی و وابستگان به دربار شد.
طبیعی:
از نظر طبیعی محله پامنار در قلب تهران قدیم واقع شده است و نسبت به سایر مناطق دارای دسترسی خوب و مناسب بوده است.
افراد مؤثر درشکل گیری محله پامـنار :
قدمت تاریخی پامنار آنچنان است که برای یافتن افراد مؤثر در شکل گیری آن محل می توان تا دوره شاه طهماسب صفوی نیز سفر کرد و به کاخ گلستان رسید. شخصیت هایی چون امین حضور که خیابان ناصریه به همت وی بنا نهاده شد تا دولت علی خان نظام الدوله معیرالممالک که عمارت معروف شمس العماره را در 1282 ه.ق بنا نهاد. از بعد علمی تاریخی نیز می توان به تأسیس مدرسه دارالفنون که توسط میرزا تقی خان امیرکبیر وزیر نامور ناصرالدین شاه اشاره کرد. مدرسه ای عالی که اثرات تأسیس آن تا به امروز در تاریخ علمی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور پوشیده نیست. از طرفی شخصیت های مذهبی همچون آیت الله کاشانی به طور اخص از جمله نام آوران و افراد مؤثر در طول تاریخ نه تنها محله بلکه ملی ایران می باشند که در جریان نهضت ملی شدن نفت و ساکن بودن ایشان در این محل باعث گردید این محل خود پایگاه خبری مهمی از جهت رفت و آمد بسیاری از چهره های شاخص سیاسی و مذهبی در زمان خود باشد که همین امر باعث شد چهره محله از ابعاد ساده یک سکونتگاه محلی خارج گشته و مبدل به پایگاهی مهم از جهت کسب اخبار سیاسی و اجتماعی شود.
از جنبه اقتصادی نیز در گذشته بارانداز پامنار همواره پایگاه امن و ایمنی بوده است تا تاجران و بازرگانان از مناطقی چون لواسانات و دماوند گرفته تا استان های همجوار همچون مازندران و گیلان برای عقد معاملات خود بدانجا آمده و برحسب و نیاز مدتی را نیز در کاروانسراهای پامنار بگذارنند.تهران به دلیل وجود باغهای فراوان و آب و هوای مطبوع تر به شهرری در زمان حکومت ایلخانان مغول به ویژه در تابستان ها مورد توجه ویژه قرار میگرفت.
دوره صفویه آغاز گسترش و اهمیت تهران است پس از فروپاشی صفویه و روی کارآمدن افشاریه در سال 1156 نادرشاه حکومت تهران را به فرزند ارشد خود رضاقلی میرزا سپرد. در سال 1172 هجری کریم خان زند عهده دار حکومت ایران شد و در تهران به سلطنت رسید و پایتخت را از تهران به شیراز منتقل کرد. شهر تهران در نوروز سال 1200 هجری که آغامحمدخان قاجار حکومت ایران را در دست گرفت به عنوان پایتخت انتخاب شد. از این زمان اهمیت تهران و محله پامنار صد چندان میشود چرا که مرکزیت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پایتخت و به نوعی ایران را به دست میآورد. سکونت خاندان شاهی در این محله (کاخ گلستان) و به تبع آن سکونت درباریان و وابستگان ایشان در اطراف کاخ و در محله پامنار براهمیت سیاسی این منطقه می افزاید. با گذشت زمان و گسترش تهران و مهاجرت دولتمردان و افراد مهم سیاسی به مناطق شمالی شهر تهران (منظور تهران امروزی است ) محله پامنار تغییراتی می یابد. اما امروزه هنوز به عنوان یکی از محلات قدیمی با اعتبار شهر تهران مطرح میباشد.
تحولات مهم وتأثیرگذار محله از بدو شکل گیری تاکنون:
اجتماعی- فرهنگی :
به سبب مرکزیت سیاسی که پامنار در گذشته داشته است ،اتفاقات و وقایع مهم اجتماعی و فرهنگی در این محله بسیار رخ داده است. از جمله مهمترین این اتفاقات در ابعاد علمی کشیده شدن خط تلفن در سال 1302 خورشیدی برای اولین بار در این محله در تهران بوده است. از مسایل مهم دیگر میتوان به تأسیس مدرسه دارا الفنون توسط امیرکبیر و فرستادن اولین بالن به هوا در ایران در این محله از فراز این مدرسه در زمان ناصر الدین شاه اشاره کرد .به علاوه تبدیل کاخ گلستان به موزه کاخ گلستان در همان دوره اشاره نمود. نکته جالب اینکه در زمان ناصر الدین شاه دستنوشتهای پیرامون این واقعه نگاشته و در آن به این نکته اشاره میکند که انسان را 40 دقیقه در آسمان مشاهده کرده است. اصل این دستنوشته هم اکنون در موزه لوور پاریس میباشد و کپی آن در ایران موجود است. در محله پامنار به سبب آمد و شدهای زیاد تاجران، کاروان سراهای متعددی وجود داشته اما به مرور زمان بسیاری از کاروان سراها تخریب شده و به کاربری اقتصادی مبدل گشته است (برای مثال برخی از این کاروانسراها به پاساژ تبدیل گردیده.) یکی دیگر از اتفاقات مهم اجتماعی- فرهنگی محله پامنار را باید مهاجرت قشر ثروتمند (طبقه بالا یا اعیان نشین) به مناطق شمال شهر تهران(تهران جدید) و در اکثر مواقع محله قلهک دانست. این مهاجرت زمانی اتفاق افتاد که رجال دولتی محل زندگی خویش از محله پامنار و مرکز تهران به شمال تهران تغییر دادند و به تبع آن افراد حکومتی و منتسب به آنها نیز این منطقه را ترک کرده وبه مرور قشر متوسط و پایین جایگزین آنها گردیدند و درتغییر شکل محله تأثیر گذاشتند.
اقتصادی :
مهمترین تحول مهم و تأثیرگذار محله پامنار را باید تغییر کاربری مسکونی این محله را به کاربری تجاری و اقتصادی دانست. البته نباید تصور کرد که این محله در گذشته تنها مسکونی بوده. بلکه براساس آنچه پیشتر ذکر شد محله پامنار در گذشته به دلیل اهمیت سیاسی، بازرگانان را به سوی خود جذب نموده است. از طرفی دیگر نیز بوده است.
بدین معنی که محل خالی نمودن اجناسی بوده که از نقاط نزدیک » بارانداز « در گذشته محله پامنار تهران و همچنین شهرستانهای گیلان و مازندران به تهران وارد می شده و از پامنار به نقاط دیگر توزیع می گشته است که به مرورزمان و با مهاجرت افراد سرشناس و متمول محله پامنار، آرام آرام مرکزیت اقتصادی محله پامنار شدت بیشتری گرفت و به موازات این اهمیت اقتصادی روزافزون، ایجاد ترافیک سنگین و آلودگی های زیست محیطی، صوتی، آلودگی هوا و پایین آمدن امنیت برای سکونت در این منطقه افراد ساکن محلی به مرور از محله پامنار مهاجرت کردند. به سبب شلوغی بسیار این محله و کمبود زمین، قیمت زمین و ملک در این محله بالاست و روند صعودی دارد. در کل امروزه محله پامنار از واحدهای تجاری بیشماری تشکیل شده است که از جمله آنها میتوان به اصناف لوازم الکترونیکی، طلق، ایرانیت، آلومینیوم، استیل، لوله و اتصالات، لوازم خانگی، لوازم بهداشتی ساختمانی، لوازم خودرو و … اشاره نمود.
سیاسی:
از نظر اهمیت سیاسی محله پامنار باید به این موضوع اشاره نمود که پامنار از گذشتههای دور و تقریباً از زمانی که تهران مورد توجه سلاطین گذشته واقع شده در محله پامنار تحولات بسیاری روی داده است که از جمله این تحولات میتوان به ساکن شدن خاندان شاهی در محله پامنار و به تبع آنها حضور افراد سیاسی و تراز اول مملکت دیده میشود » الدوله « در این محله اشاره نمود.)وجود خیابانهای متعددی که نام آنها در محله پامنار با پسوند شاهدی است برای مدعی(از تحولات مهم سیاسی محله پامنار باید به تغییرنحوه مملکت داری و تأثیر آن در محله پامنار اشاره نمود. توضیح آنکه در گذشته افراد حکومتی در کاخ خود که هم محل زندگیشان بود و هم محل حکمرانی آنها بود زندگی میکردند و به امورات کلی کشور میپرداختند. اما با گذشت زمان و جدا شدن محل زندگی افراد حکومتی از محل کار آنها تغییرات بسیاری در محله پامنار به وجود آمد. با این وجود هنوز ساختمانهای سیاسی مهمی در این محله استقرار دارند. ساختمانهایی چون وزارت دادگستری، مخابرات و …اشاره نمود.
قومیت:
از اقوامی که در این منطقه استقرار یافته اند 49 درصد فارس، 29 درصد ترک، 1 درصد لر، 8 درصد کرد و 8درصد گیلک و 8 درصد عرب می باشند. و تقریبا 250 کارگر افغانی نیز در محله ی پامنار حضور دارند. (نصرت پناه،رزاقی،تهرانی ،مصاحبه شفاهی)
مذهب:
در گذشته کلیمیان و زرتشتیان تهران در پامنار زندگی میکردند اما به مرور زمان کلیمان به اسرائیل و یا سایر نقاط کشور مهاجرت کرده و زرتشتیان نیز در سطح شهر )تهران جدید( پراکنده گشتند و در حال حاضر مذهب مردم کل ناحیه پامنار شیعه میباشد.
شغل:
به سبب تجاری بودن محله پامنار اصناف مهمی در این محله وجود دارند . از جمله این اصناف میتوان به لوازم خانگی، لوازم بهداشتی ساختمانی، لوله و اتصالات، لوله آزمایشگاهی و پزشکی، لوازم الکتریکی، طلق، ایرانیت، آلومینیوم، استیل و …. اشاره نمود. علاوه براین مشاغل دیگری نیز در این محله وجود دارد که مرتبط با مدارس، مهدکودکها، سازمانهای دولتی، آموزشگاهها و … میباشد.
مناره پامنار تهران
مناره پامـنار تهران از بناهای قرن 13 هجری قمری و متصل به یک مسجد است که در نتیجه احداث خیابان، محوطه مناره پامنار تهران آسیب دیده است مناره پامنار تهران از بناهای قرن 13 هجری قمری و متصل به یک مسجد است که در نتیجه احداث خیابان، محوطه مناره پامنار تهران آسیب دیده است.
ساختمان آجری مناره پامنار تهران با روکار کاشی فیروزهای و با حاشیه متوازی تزئین شده است. مناره پامنار تهران در محله پامنار قرار دارد . مناره پامنار که متعلق به قرن سیزدهم هجری است در سال 1334 خورشیدی با شماره 410 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است .
پامنار در محدوده شهرداری منطقه 12 تهران قرار گرفته و بخشی از محله تاریخی اودلاجان (یکی از پنج محله اصلی تهران قدیم) به شمار می آید.امروزه پامنار به بورس فروش فنس و ایرانیت و طلق تبدیل شده و بیشتر خانه های قدیمی با معماری اصیل در این محلات در دست تخریب است.
قدمت تاریخی پامنار آنچنان است که برای یافتن افراد مؤثر در شکل گیری آن محل می توان تا دوره شاه طهماسب صفوی نیز سفر کرد و به کاخ گلستان رسید.
شخصیت هایی چون امین حضور که خیابان ناصریه به همت وی بنا نهاده شد تا دولت علی خان نظام الدوله معیرالممالک که عمارت معروف شمس العماره را در 1282 ه.ق بنا نهاد. از بعد علمی تاریخی نیز می توان به تأسیس مدرسه دارالفنون که توسط میرزا تقی خان امیرکبیر وزیر نامور ناصرالدین شاه اشاره کرد.
مدرسه ای عالی که اثرات تأسیس آن تا به امروز در تاریخ علمی، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی کشور پوشیده نیست. از طرفی شخصیت های مذهبی همچون آیت الله کاشانی به طور اخص از جمله نام آوران و افراد مؤثر در طول تاریخ نه تنها محله بلکه ملی ایران می باشند که در جریان نهضت ملی شدن نفت و ساکن بودن ایشان در این محل باعث گردید این محل خود پایگاه خبری مهمی از جهت رفت و آمد بسیاریاز چهره های شاخص سیاسی و مذهبی در زمان خود باشد که همین امر باعث شد چهره محله از ابعاد ساده یک سکونتگاه محلی خارج گشته و مبدل به پایگاهی مهم از جهت کسب اخبار سیاسی و اجتماعی شود.
