تراکم ساختمانی چیست؟

تراکم یک مفهوم کلی و مفصل است که به دو دسته اصلی تراکم جمعیتی و تراکم ساختمانی تقسیم می‌شود. برای کنترل تراکم ساختمانی از شاخص‌های متفاوت زیر استفاده می‌شود:

• ضریب سطح اشغال
• ارتفاع ساختمانی
• تراکم ساختمانی
• تراکم واحد مسکونی در سطح

برای طراحی یک ساختمان مسکونی، خیلی نیازی نیست در مورد تراکم منطقه بدانید. اطلاعات مهم را شهرداری منطقه توسط دستور نقشه و پیش‌نویس پروانه ساختمانی در اختیار شما قرار می‌دهد.
چیزی که از تراکم برای ما در زمان طراحی یک ساختمان مهم است، تعداد مجاز طبقات، تعداد واحد در هر طبقه، حداکثر ارتفاع ساختمان و ضریب سطح اشغال در هر طبقه است که تقریبا تمام این موارد در دستور نقشه و پیش‌نویس پروانه ساختمانی مشخص هستند.

ضریب سطح اشغال ساختمان چیست؟

منظور از ضریب سطح اشغال، مساحت مجاز برای ساخت‌وساز، نسبت به مساحت کل زمین است و به‌صورت درصد بیان می‌شود.
ضریب سطح اشغال بر اساس طرح‌های جامع و تفضیلی مشخص می‌شود و در مناطق مختلف، متفاوت و معمولا عددی بین 40 تا 60 درصد است. یعنی اینکه اگر مساحت زمین ما 100 مترمربع باشد، ما مجاز هستیم فقط 60 مترمربع از آن را بنا احداث کنیم و 40 مترمربع باقیمانده را باید به حیاط اختصاص دهیم.
به‌عنوان‌مثال اگر ضریب سطح اشغال در یک منطقه، 60درصد و مساحت زمین ما 500 متر مربع باشد، ما مجاز خواهیم بود که 300 مترمربع از این زمین را برای ساخت بنا اشغال کنیم.

نکات مهم در طراحی پلان

نکات بسیاری وجود دارد که در هنگام طراحی باید به آن ها توجه کرد. در طراحی باید تمام استاندارد های لازم رعایت شود تا اشتباهی حتی کوچک ایجاد نشود، در ادامه به چند مورد از مهمترین آنها اشاره می‌کنیم.

1.مشخص کردن و جانمایی فضاهای مختلف در پلان

باید به این مورد توجه بسیاری کرد زیرا از مهم ترین اصول مبانی طراحی پلان به شمار می‌رود . جانمایی مکان های عمومی، نیمه عمومی و خصوصی به درستی انجام شود. به عنوان مثال بهتر است درب اتاق خواب ها و حمام در پذیرایی باز نشود زیرا خصوصی بودن فضا زیر سوال می‌رود. نکته ای که باید به آن دقت شود این است که این جانمایی در زمین های شمالی و جنوبی متفاوت اند، در ادامه در این باره توضیح بیشتری داده می‌شود.

طراحی در زمین های شمالی

اصولا در این نوع زمین ها همیشه فضاهای عمومی یعنی پذیرایی، و درصد زیادی آشپزخانه و گاها نشیمن را رو به حیاط طراحی می‌کنند تا از بهترین نور موجود یعنی نور جنوب بهره ببرند و معمولاً اتاق خواب ها و فضاهای خصوصی در انتهای زمین طراحی می‌شوند که باید در این شرایط یک نورگیر هم طراحی شود.

طراحی در زمین های جنوبی

همانطور که قبل تر هم گفته شد بهترین نور، نور جنوب است که در ساختمان های جنوبی این نور از سمت حیاط تابیده می‌شود پس توصیه می‌شود طراحی به گونه ای انجام شود که پذیرایی و آشپزخانه از این نور بی نصیب نمانند و اتاق ها به گونه ای باشد که منبع نورش از سمت خیابان تأمین شود.

2.کنترل نور

این موضوع به طور کامل درست است که نور طبیعی در فضا مهم است. اما باید به این نکته توجه کرد که نباید مقدار نوری که در پذیرایی یا آشپزخانه به کار برده می‌شود در اتاق خواب هم استفاده شود. در واقع با توجه به وسعت محیط، نور، کم یا زیاد می‌شود.

3.روابط فضاها

حتما باید در هنگام طراحی پلان به دسترسی بین فضاها دقت کرد.

برای مثال: رابطه بین نشیمن و آشپزخانه و ورودی به درستی باید حفظ شود و همینطور دسترسی نقاط مختلف به سرویس ها مثل دسترسی اتاق خواب ها به سرویس های بهداشتی

این بررسی ها از اصول طراحی آپارتمان به شمار می‌رود.

4.جانمایی تراس در پلان

بهترین محل برای طراحی تراس زمانی است که مشرف به حیاط و در ارتباط مستقیم با آشپزخانه باشد البته که در فضاهای دیگر هم می‌تواند طراحی شود اما از کارایی آن کاسته می‌شود.

به طور مثال تصور کنید تراسی در پذیرایی قرار داشته باشد، برای ورود باید از پشت مبل ها گذشت، از کنار مهمانان رد شد و آن پرده سنگین و شیک را کنار زد. پس قطعا اگر در جایی مثل آشپزخانه و یا در صورت ممکن نبودن، در اتاق خواب طراحی شود بهتر است. مساحت تراس بستگی به مساحت ساختمان دارد اما به طور کلی بهتر است مساحت آن زیر 1.5 متر نباشد.

5.مساحت فضاهای داخلی در طراحی پلان

در هنگام طراحی پلان یکی از مهم ترین چیز هایی که باید مورد توجه باشد رعایت اندازه های استاندارد در فضاهای مختلف است.

مساحت اتاق خواب

به طور کلی مساحت اتاق خواب به غیر از فضای اشغال شده توسط کمدها باید حداقل حدود 12 مترمربع باشد. بهتر است در طراحی پلان خود یک اتاق مستر هم طراحی کنید که سرویس در آن قرار گیرد و مساحتش نسبت به دیگر اتاق ها بیشتر باشد، مساحت اتاق های مستر را حدوداً 15 متر در نظر می‌گیرند.

مساحت آشپزخانه

آشپزخانه که جزو مهمترین عناصر یک خانه است مساحت حداقلی آن نباید کمتر از 10% زیربنای مفید در طراحی پلان مسکونی باشد. برای مثال در آپارتمانی که زیربنای آن 130 مترمربع است آشپزخانه باید حدوداً 13 مترمربع باشد.

مساحت سرویس بهداشتی

با اینکه سرویس بهداشتی فضای کمی از خانه را در بر می‌گیرد ولی اهمیت دادن به درست طراحی کردن آن کار مهمیست. سرویس بهداشتی نباید کمتر از 120 در 110 طراحی شود. بهترین اندازه برای خانه های کوچک و متوسط 155 در 110 است.

مساحت باکس پله

راه پله دست کم باید 110 سانتی متر عرض مفید داشته باشد مگر آنکه تعداد استفاده کنندگان از این راه‌ پله به کمتر از 50 نفر برسد که در آن صورت میتوان عرض را به 90 سانتی متر کاهش داد. ارتفاع هر پله حداکثر تا 18 سانتی متر و کف پله 30 سانتیمتر مجاز است طراحی شود. در نتیجه بهتر است ابعاد داخل به داخل باکس راه پله 240 در 480 سانتی متر گرفته شود.

مساحت باکس آسانسور

ابعاد داخل به داخل باکس آسانسور 160 در 200 سانتی متر ولی با توجه به کاربری ساختمان و تعداد نفرات استفاده کننده، این عدد می‌تواند تغییر کند. لابی جلوی آسانسور نیز 150 در 150 سانتیمتر می‌باشد. اگر در هر طبقه بیشتر از چهار واحد داشته باشیم حداقل باید دو واحد راه پله و آسانسور طراحی شود.

به این نکته باید توجه کرد که دیوار دور راه پله و آسانسور 20 سانتی طراحی شود.

7.مقیاس پلان که نسبت کوچکی از ابعاد نسبت به واقعیت است باید کاملا رعایت شود و تعیین گردد.

8.در طراحی باید فضای پله ها و جدا کننده ها را مشخص کرد.

9.در زمان ترسیم دیوارها باید به ضخامت آنها توجه کرد، ضخامت دیوار از لحاظ داخلی یا خارجی بودن و یا باربر بودن یا نبودن متفاوت است.

ضوابط آتش‌نشانی در طراحی پلان

ضوابط مربوط به آتش‌نشانی بسیار مهم است، چراکه به‌طور مستقیم با جان مردم و ساکنین ساختمان‌های مسکونی ارتباط دارد. بیشتر ضوابط آتش‌نشانی، نکات اجرایی مهمی هستند که در زمان اجرا باید حتما رعایت شوند. مثلا نوع درب‌های اصلی و درب سرویس پله که حتما باید ضدحریق باشد. و یا جهت بازشدن درهای فرار (مثل در سرویس‌پله) که بر خلاف سایر درهای ساختمان، باید به سمت بیرون از ساختمان باز شوند تا در هنگام بروز حادثه بتوان به‌راحتی از آن‌ها عبور کرد.

یکی از مهم‌ترین ضوابط مربوط به آتش نشانی، که باید در زمان طراحی پلان ساختمان‌های مسکونی به آن توجه کرد، مربوط به حداقل مساحت فیلتر ورودی واحدهای مسکونی است.
در آپارتمان‌های مسکونی باید فضای کافی قبل از ورود به واحدها در هر طبقه وجود داشته باشد. منظور از این فیلتر ورودی، همان فضای جلوی آسانسور و سرویس‌پله است.
مساحت این فضا بر اساس تعداد واحد در هر طبقه و با فرمول زیر محاسبه می‌شود:

Area = N + 3

در این فرمول N، تعداد واحد مسکونی در هر طبقه است که باید بعلاوه 3 مترمربع شود.