خانه کوچه هفت تن

برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: اصول معماری ایرانی

تاریخچه بنا

محله بازار تهران از جمله قدیمی ترین مراکز شهری تهران به حساب می آید و همچون بسیاری از شهرهای ایران در تهران نیز، مجموعه بازار از جمله مراکز مهمی است که بعنوان ستون فقرات شهر سایر عناصر شهری را در پیرامون خود متصل نموده است و صرف نظر از تغییرات و دخل و تصرفات عمدتا” غیر اصولی که در این محدوده طی چند دهه اخیر بوقوع پیوسته ، ابن بخشی از شهر تهران را میتوان بعنوان یکی از اصیل ترین و قدیمی ترین مراکز شهری درقلب هسته تاریخی شهر به شمار آورد. اساس و شالوده شکل گیری بازار تهران به دوره صفویه و شروع گسترش منطقه تهران به عنوان یک شهر بازمیگردد ونقشه سال ۱۳۷۵ قمری که محدوده شهر تهران در دوره صفویه را ترسیم می نماید، موید این نکته است و آنچنان که از این نقشه و سایر اطلاعات نوشتاری بر می آید. در این دوره محدوده بازار علاوه بر عملکرد اصلی خود بنی تشکیل راسته بازارها و گردآوری کاربریهای تجاری، شاهد وجود و احداث عمارات مسکونی نیز بوده است و در میان کاروانسراها، سراها و سایر مراکز خدماتی در بازار، زندگی روزمره نیز در جریان بوده است. در دوره بعدی از حیات شهری تهران و همزمان بارشد و گسترش شهر و وسعت بافتن حصارها و باروهای شهر که مطابق است با دوره ناصری نیز بازار همچنان نقش کلیدی و اجتماعی خود را در شهر تهران محفوظ داشته و در این دوره نیز شاهد وجود عمارات مختلف مسکونی در محدوده بازار هستیم که از آن جمله خانه کوچه هفت تن ، خانه نصیرالملک عمارت فرهاد میرزا، عمارت وزیر مختار انگلیس و دهها عمارت مسکونی دیگر، مثال زدنی هستند که البته امروزه با وجود هجوم وسیع کاربریهای تجاری در بازار و تغییرات بسیار اساسی که به علت مسائل اقتصادی و فرهنگی در این بخش از شهر بوجود آمده، متاسفانه نمونه های بسیار اندکی از ابنیه مسکونی فوق برجای مانده و البته در این میان منزل مورد بحث در این گزارش از جمله نمونه های نادر برجای مانده از دوره قاجاریه در بازار تهران است که به لحاظ سلامت و پایداری اجزا و عناصر معماری، کم نظیر است. در متون و اسنادی که در ارتباط با آثار تاریخی تهران وجود دارد، نشانی از خانه مورد نظر یافت نشد و اشاره ای به بانی و سازنده آن نیز نرفته است و در نقشه های سال ۱۳۰۹ و ۱۲۷۵ (ق) شهر تهران که بعنوان اسناد معتبر تاریخی این شهر میتوان به آن رجوع کرد نیز نشانی از عمارت مذکور وجود ندارد اما این موضوع شاید بدلیل عدم انتساب عمارت به یکی از افراد سرشناس زمان خود بوده و در مقایسه با سایر ابنیه ای که در روی نقشه با نام مشخص گردیده از اهمیت کمتری برخوردار بوده است ویا علت دیگری که برای این موضوع میتوان یافت. ساخت آن در اواخر دوره قاجار وبعد از تهیه نقشه سال ۱۳۰۹ ق است اما این موضوع از اعتبار و ارزش امروزی این بنا نمی کاهد گذشته از مطالب یاد شده ، فرم و ساختار خاص معماری بنا، نوع تزئینات بکار رفته و سابر خصیصه های موجود در آن، حکایت از انتساب آن به دوره قاجار دارد.

مشخصات بنا خانه کوچه هفت تن

بنا خانه کوچه هفت تن شامل سه طبقه است، در زیر زمین تناسبات ۱۳۶۲۳ وجود دارد که بدین ترتیب مساحت زیرزمین بنا ۲۷۶ مترمربع است و طبقه همکف ۱۲۶۱۸ مترکه مساحت زیربنای این طبقه ۲۱۶ متر مربع و درطبقه اول نیز تناسبات طبقه همکف تکرار میشود، منهای مساحت تالار مرکزی بنا که درطبقه اول از مساحت زیربنا کسر میگردد( ۵۰ متر مربع) که بدین ترتیب، مساحت کل زیربنا ۷۱۸ متر مربع خواهد بود. فرم کلی پلان بنا، مستطیلی است که در امتدادشرقی غربی گسترش یافته و در مرکز بنا، ایوانی بیرون آمده طراحی شده و در دو سوی شرقی و غربی بنا شاهد دو گوشواره هستیم و همانند سایر بناهای این دوره ورود به تالار مرکزی ساختمان از دو گوشواره مذکور، میسر است و پس از ورود به این فضاهای حدفاصل به تالار مرکزی راه می یابیم (چنین نمونه هایی در عمارت بادگیر ، تخت مرمر و… نیز دیده میشوند.) دسترسی به طبقه اول بنا از منتهی الیه جنوب شرقی گوشواره شرقی بواسطه پلکانی باریک، امکان پذیر است( همانند سایر نمونه های معماری ایرانی پلكان جایگاه شاخصی نداشته و صرفا جنبه کاربردی دارد). تناسبات فضاهای موجود در زیرزمین بنا، تابعی از فضاهای طبقه همکف است و به نتیجه در این طبقه نیز شاهد فضای تالار در مرکز بنا و فضاهای جانبی در کنار آن وعلاوه بر اینها حوضخانه ای در غرب این طبقه واقع است وجود عناصر معماری اصیل ایرانی نظیر بادگیر،ارسی ها، قوسهای ایرانی و … ونظم فضایی و پیچیدگی و در عین حال سنجیدگی قرارگیری فضاها در ساختمان و در کنار آنها بهره گیری از عناصر تزئیی معماری ایرانی و در نهایت آمیختگی عناصر معماری با معماری نئوکلاسیک اروپایی از جمله ویژگیهای مهم بنا محسوب میگردد که در ساخته های معماری اواخر دوره قاجار به کرات شاهد آنها هستیم .

برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: ویژگی معماری ایرانی ، نور در معماری ایرانی

عوامل تزئین شده بنا خانه کوچه هفت تن و نوع آنها

عناصر تزئینی متعدد و متنوعی در ساخت این بنا به چشم میخورد که از آن جمله: عناصرچوبی موجود دربنا شامل ارسی چند لنگه ایوان شمالی، سایر بازشوها و دروپنجره های چوبی باظرافت و استادی خاصی که درساختشان بکار رفته است. کاشیهای خشتی با نقوش برجسته درنمای شمالی و قسمتهای مختلف بنا، کاشی های هفت رنگ با نقوش انسانی و گل و گیاه تزئینات آینه کاری در تالار مرکزی طبقه همکف و گوشواره ها نقاشی های دیواری در دیواره های تالار مرکزی، تزئینات آجری موجود در زیرزمین بنا از جمله عناصر تزئینی موجود دربنا به شمار می روند و مجموعات این خانه را میتوان موزه ای از انواع عناصر تزئینی معماری ایران در دوره قاجاریه دانست.

منبع : سازمان میراث فرهنگی