مسجد جامع ساوه
مسجد جامع ساوه که ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع وسعت دارد در سال ۱۳۱۰ به عنوان نخستین مکان تاریخی استان مرکزی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید. بنای اولیه ی مسجد متعلق به دورهی سلجوقیان و از آثار ارزشمند قرون اولیه اسلامی است. اکنون این مسجد مجلل و باشکوه مشتمل بر یک صحن گنبدی، دو ایوان، یک مناره، چند شبستان و در محراب دوره صفوی با خط ثلث گنجینه ای از هنرهای معماری، نقاشی، کاشی کاری و گچبری است.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب
شبستان ها و دهلیزهای زیبای آجری این مسجد دارای صفه گچ بری بوده و از آثار قرن ششم هجری قمری و عصر سلجوقیان به شمار می رود. در میان شبستانها در ضلع غربی این بنای تاریخی، ایوان باشکوه و رفیعی قرار دارد. ایوان غربی با طول وارتفاع برابر – ارتفاع ۱۶/ ۷۰ و طول ۱۶ / ۸۰ وعرض ۱۱ متر بنا گردیده و در تمام سطح دیوارها و در لابلای بند آجرهای آن زینت های گچی فراوانی به چشم می خورد که مشتمل برکلمه الله، محمد، علی، گل و برگ و نقوش هندسی است. در هر جانب این ایوان حجرهای با درگاه تنگ وکوتاه نمودار است و به نظر می رسد که این حجره ها جایگاه اعتکاف و منزلگاه کاروانهای گذرنده از این مسیر بوده است. پیداشدن یک محراب گچی زیبا و ارزشمند در حین کاوش های باستان شناسی در ضلع شمالی مسجد و نیز وجود تعدادی محراب های گچی در قسمت جنوبی آن بیانگر سلیقه و ذوق هنرمندان گچبر است.
در ضلع جنوبی مسجد، گنبد خانه ی بزرگ آن دیده می شود که این گنبد از نوع دوپوش جدا از یکدیگر است. ارتفاع پوش اول به ۱۷ متر و پوش دوم به حدود ۲۴ متر می رسد که پوش دوم با کاشی کاری های رنگارنگ تزئین شده است.درون گنبد خانه یک محراب گچبری شده وجود دارد که با نقشهایی مانند برگ، گل و بوته زینت یافته است. در حاشیه محراب، آیات قرآن از جمله بخشی از سوره جمعه دیده میشود.
مناره مسجد جامع ساوه
مناره یا منار به معنی جای نور است و به بنایی بلند و کشیده اطلاق می شود که کنار بناهای مذهبی مثل مساجد و مدارس و مقبره ها ساخته می شود. قبل از اسلام از مناره ها برای راهنمایی استفاده می کردند که گاهی نیز معرف آتشکده و آتشگاههای بزرگ بود و به آن میل می گفتند. در دورهای اسلامی احداث مناره گسترش بیشتری یافت. لازم به یادآوری است که در ابتدا مناره ها به صورت منفرد در مجاورت مساجد ساخته می شدند، بعد از دورهی سلجوقی مناره ها به صورت زوجی برسر در ورودی یا بر ایوان اصلی احداث گردیدند. مناره ها به صورت استوانه ای، مخروطی و چند ضلعی ساخته شده اند و در آغاز عاری از تزیینات بودند ولی به تدریج با تزییناتی چون آجرکاری، کاشی کاری، مقرنس و کتیبه آراسته شدند.
در بیرون از محوطه مسجد جامع ساوه در گوشه شمال شرقی مناره آجری دیده میشود که از دوره ی سلجوقی است و از نظر پاره ای تزئینات ظریف آجری شبیه به مناره مسجد جامع سمنان است. این منار تا بلندی حدود ۴ متر توپر ساخته شده، اما از این ارتفاع به بالا تو خالی بوده و دارای یک راه پله پیچدار است که به انتهای مناره ختم می شود، ارتفاع منار به ۱۵ / ۳۰ متر می رسد. لازم به ذکر است که آجر از مهم ترین مصالح ساختمانی در ایران قبل و بعد از اسلام بوده است. آجرهای به کار رفته در معماری عموما در کارگاههای آجرپزی در سراسر ایران ساخته می شد. از اوایل اسلام تا دوره تیموری تزیین بیشتر بناها با آجرکاری است. همچنین از آجرهای تراشدار و قالبی نیز استفاده میشد. آجرهای پخته رنگ های گوناگونی چون زرد کمرنگ، قرمز و قرمز تیره داشته که بیشتر در ابعاد ۳×۲۰×۲۰, ۲۰۷۲۰۶۵ و ۵×۲۵×۲۵ سانتیمتر ساخته می شد و در قسمتهای مختلف بنا مانند ایوانها، طاقنماها، گنبدهاء مناره ها و اتاق ها به کار می رفت.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر
تزیینات گچی
گچ از مصالح ساختمانی است که در تمامی ادوار، در معماری استفاده شده است. از آنجایی که گچ از مصالح ارزان قیمت بوده و زود سفت می شده است، کاربردهای متعدد داشته و مورد توجه معماران بوده است. گچبری برای آراستن سطوح داخلی بناها، نوشتن کتیبه ها، تزیین محرابها، زیر گنبدها و ایوان ها به کار می رفته است. بسیاری از بناهای عصر سلجوقی و ایلخانی با گچبری تزیین شده اند. اهمیت گچبری در بناهای اسلامی به حدی بود که هنرمندان این رشته به «جصاص» معروف بودند و نام بسیاری از این هنرمندان در کتیبه های بناها به یادگار مانده است. علاوه بر این، هنرمندان گچبر در قرن پنجم تا دهم هجری از شیوه های گوناگونی مانند گچبری رنگی، گچ کاری وصله ای گچکاری توپر و توخالی، گچبری مشبک و گچبری مسطح و برجسته استفاده کردهاند. تزیینات گچی در مسجد جامع ساوه به وفور دیده میشود. از فضاهای تزئینی گچی مسجد جامع می توان به ایوان غربی اشاره کرد. وجود مهرهای گچی در لابه لای بندهای آجری که می تواند با ساخت ایران همزمان باشد، در سطوح جانبی به خوبی مشخص است.
