گنبد حاج میرزا علیرضا در استان اصفهان، شهرستان اردستان،بخش زواره، نبش میدان جمهوری و در مجاورت بلوار امام رضا واقع می باشد.
لازم به ذکر است که گنبد حاج میرزا علیرضا در محوطه قبرستان قدیمی شهر و در موقعیت هندسی مشخصینسبت به گنبدهای همجوار قرار دارد.
تاریخچه و وجه تسمیه اثر:
با عنایت به ویژگی های معماری و ساختار سازه ای بنا و نیز با توجه به تاریخچه حک شده در روی قبور، شالوده گنبد مرکزی اثر فوق به اواسط دوران قاجار و بنای الحاقی به دوران تقدم قاجار تعلق دارد. وجه تسمیه اثر مذکور بنام اسم مستعار مرحوم حاج سید علیرضا طباطبایی زواره که مدفن ایشان در ذیل گنبد می باشد نامگذاری گردیده است.
مشخصات اثر(بنا)
گنبد حاج میرزا علیرضا دارای فرم کالبدی هشت ضلعی بوده ، بطوریکه طول اضلاع در لبه خارجی بنا معادل با ۵ متر و در داخل بنا معادل با ۲.۵ متر می باشد و این خود بیانگر ایده طراح در برقراری روابط خاص در تناسبات پلان فضایی بنا می باشد.در داخل بنا چهارضلع با موقعیت متقارن نسبت به محورهای شاخص بنا با فرم های همسان و با تزئینات مشابه ساخته شده اند، این اضلاع خود به صورت حجم های ۵ ضلعی ساخته شده که هردهنه با قوسهای تزئینی پوشش یافته است.در گنبد مرکزی دو محور شاخص یکی در جهت ورودی و دیگری در جهت عمود بر محور ورودی و در جهت فضای الحاقی مجسم می باشد.این دو محور بگونه ای مناسب جهت سیرکلاسیون بنا را هدایت می کند.پوسته ی خارجی بنا در هر ضلع پلان ۸ ضلعی با فضاهای عملکردی به عمق ۱.۸۰متر تعریف شده اند، این فضاها رویکردی به سمت خارج از بنا و از نظر سازه ای از دو قوس باربر در امتداد قوس های باربر داخلی تشکیل شده اند.
در محور ورودی این فضا تبدیل به پیش فضای ورودی گشته و سلسله مراتب ورود به بنا را تعریف می کند.گنبد مرکزی بنا دو پوسته بوده و تنها یک منفذ در ساقه گنبد برای دسترسی به فضای میانی گنبد طراحی شده است.
ویژگی اثر
ویژگی منحصر بفرد بنای مذکور رویکردی دوگانه نسبت به محیط پیرامون خود می باشد، بنا با توجه به ماهیت فرهنگی مذهبی در داخل درونگرا بوده و بر مرکزبنا تاکید دارد بطوریکه نورگیری در داخل از طریق دو سطح مشبک به صورت محدود طراحی گردیده که این خود صحه بر درونگرایی بنا دارد در حالیکه این بنا در پیرامون از طریق ایجاد فضاهایی نیمه مسقف نسبت به محیط خارج ترجمه ای دیگر به صورت برونگرا دارد.
ویژگی منحصر به فرد دیگر گونه الحاق فضای مستطیل شکل به فضای گنبد مرکزی در دوره های بعد بوده است. این الحاق در جهت قبله منطبق بریک محور شاخص بنا و به صورتی کاملا متجانس با خصوصیات معماری بنا صورت گرفته است به گونه ای که تصور آن بصورت منفرد از کالبند بنا غیر ممکن می باشد.
