ایران سرزمینی است با تمدنی کهن و آثار تاریخی فراوان. در میان این آثار، چغازنبیل جایگاهی ویژه دارد؛ زیرا نخستین اثر تاریخی ایران بود که در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۸ خورشیدی) وارد فهرست میراث جهانی یونسکو شد. این زیگورات عظیم، نمادی از شکوه تمدن عیلامی است و بیش از چهار دهه است که نام ایران را در میان کشورهای صاحب میراث جهانی ثبت کرده است.
اما امروز، چغازنبیل با چالش‌های متعددی مواجه است؛ از محدودیت منابع مالی گرفته تا فشارهای ناشی از توسعه‌های پیرامونی و حتی تأثیرات تغییرات اقلیمی. در ادامه، به بررسی ابعاد مختلف تلاش‌ها، دستاوردها و تهدیدهایی که این میراث جهانی با آن‌ها روبه‌روست می‌پردازیم.
اقدامات حفاظتی و مرمتی
در یک سال گذشته، پروژه‌های حفاظتی و مرمتی متعددی در چغازنبیل و هفت‌تپه اجرا شد. تمرکز اصلی بر تحکیم سازه‌های خشتی و آجری، حفاظت از دیوارهای پیرامونی و ساماندهی دفع نزولات جوی بود. همچنین مرمت دروازه‌ها و حصارهای تاریخی و صیانت از بخش‌های آسیب‌دیده زیگورات، در دستور کار قرار گرفت.
در کنار چغازنبیل، محوطه‌ی هفت‌تپه نیز شاهد اقداماتی نظیر پایش رطوبت و دما، حفاظت از کاخ‌ها و آرامگاه‌ها و استفاده از مصالح بومی برای افزایش ماندگاری آثار بود. یکی از دستاوردهای مهم، اخذ سند مالکیت ۵۴۰ هکتار از عرصه چغازنبیل بود که گامی بزرگ در راستای حفاظت بلندمدت این محوطه تاریخی محسوب می‌شود.
پژوهش‌های علمی و دانشگاهی
چغازنبیل تنها یک بنای تاریخی نیست؛ بلکه بستری علمی برای مطالعات باستان‌شناسی و میان‌رشته‌ای است. در سال گذشته، گروه‌های پژوهشی داخلی و دانشگاهی مطالعات ژئوفیزیک انجام دادند که به کشف بخش‌هایی از شهر مدفون دوراونتاش کمک کرد. همچنین پژوهش‌های زیست‌باستان‌شناسی و باستان‌سنجی اطلاعات ارزشمندی درباره تمدن عیلامی ارائه داد.
نشست‌های مشترک با دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور نیز فرصت انتقال دانش و پرورش پژوهشگران جوان را فراهم کرد.
گردشگری فرهنگی و آموزش عمومی
یکی از اهداف اصلی پایگاه جهانی چغازنبیل، معرفی هرچه بهتر این میراث به عموم مردم و گردشگران است. در سال گذشته، اقدامات متعددی برای بهبود تجربه بازدید انجام شد؛ از جمله نصب تابلوهای راهنما، طراحی مسیرهای ایمن گردشگری، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای راهنمایان و اجرای تورهای دانش‌آموزی و دانشجویی.
این اقدامات نشان داد که چغازنبیل نه‌تنها یک بنای تاریخی، بلکه بستری فرهنگی ـ آموزشی برای نسل امروز و فردا است.
مشارکت جوامع محلی و توسعه پایدار
میراث جهانی بدون مشارکت مردم محلی نمی‌تواند حفظ شود. به همین دلیل پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه برنامه‌هایی برای توانمندسازی روستاییان اجرا کرد. از جمله:
- آموزش زنان روستایی در زمینه تولید صنایع دستی و محصولات فرهنگی
- برگزاری جشنواره‌های محلی با محوریت میراث عیلامی
- افزایش مشارکت دانش‌آموزان و جوانان در برنامه‌های فرهنگی
این اقدامات ثابت کرد که میراث فرهنگی می‌تواند به توسعه پایدار و ارتقای کیفیت زندگی مردم منطقه کمک کند.
مدیریت بحران و تهدیدهای اقلیمی
تغییرات آب‌وهوایی، بارش‌های سیلابی و تهدیدهای انسانی از مهم‌ترین خطراتی هستند که چغازنبیل با آن روبه‌روست. پایگاه میراث جهانی در این زمینه نقشه‌های اضطراری تدوین کرده، تیم‌های پایش مداوم مستقر نموده و همکاری نزدیکی با نهادهای محلی برای مدیریت آب و سیلاب برقرار کرده است.
این اقدامات در افزایش تاب‌آوری محوطه تاریخی و آمادگی جوامع محلی برای مقابله با بحران‌ها نقش مهمی ایفا کرده است.
چالش‌ها و چشم‌انداز آینده
با وجود تمام دستاوردها، چالش‌های بزرگی همچنان پابرجاست:
- محدودیت منابع مالی برای پروژه‌های مرمتی
- فشار توسعه‌های پیرامونی بر محوطه
- تهدید تغییرات اقلیمی بر پایداری آثار
با این حال، مدیران پایگاه جهانی تأکید دارند که چشم‌انداز آینده روشن است. تقویت همکاری‌های ملی و بین‌المللی، توسعه پژوهش‌های علمی و تبدیل چغازنبیل و هفت‌تپه به الگوی مدیریت پایدار میراث جهانی، بخشی از اهداف سال‌های آینده خواهد بود.
جمع‌بندی
کارنامه یک‌ساله پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه نشان می‌دهد که حفاظت از میراث جهانی تنها محدود به مرمت آثار نیست. ترکیب حفاظت کالبدی، پژوهش‌های علمی، آموزش عمومی، مشارکت مردمی و مدیریت بحران مسیر آینده را برای پاسداشت این میراث ارزشمند روشن می‌کند.
چغازنبیل نه‌تنها نخستین میراث جهانی ایران است، بلکه الگویی برای پیوند دادن گذشته باشکوه با آینده‌ای پایدار به شمار می‌آید.
