مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ‌موزه سعدآباد به مجموعه عمارت‌ها و کاخ‌هایی گفته می‌شود که در دربند، شمالی‌ترین و خوش آب و هواترین منطقه الوند در زمینی به مساحت ۱۱۰ هکتار بنا شده‌است. این مجموعه دارای حدود ۱۸۰ هکتار جنگل طبیعی، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغستان‌ها، گلخانه‌ها و خیابان است. این عمارت از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب‌دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. رودخانه جعفرآباد، از وسط محوطه کاخ‌موزه سعدآباد می‌گذرد. میانگین دمای سالانه این منطقه ۱۲٫۹ درجه سانتیگراد برآورد شده‌است؛ و در ارتفاع ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در دوران پهلوی اول، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می‌شد؛ ولی در دوران پهلوی دوم، به دلیل بخشیدن آب رودخانه در نیمی از شبانه‌روز به رعایا، و کافی نبودن این میزان آب رودخانه برای آبیاری سراسر مجموعه، از دوازده رشته قنات قدیمی و جدیدالاحداث استفاده گردید.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران
مجموعه کاخ‌موزه سعدآباد، چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری کرده‌است. سعدآباد در دوره قاجار بنا شد و سکونت‌گاه تابستانی (ییلاق) شاهان این سلسله بوده‌است. پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان اکبری، بناها و عمارت‌های متعددی در آن ساخته شد که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف می‌شوند. هر یک از بناها محل سکونت یکی از افراد دودمان پهلوی بوده‌است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان سکنی گزید؛ که در دوران اوایل سلطنت او، ساخت آن به پایان رسیده‌است. جدیدترین کاخ‌موزه سعدآباد این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بوده‌است.
پس از پیروزی انقلاب ۵۷ این مجموعه به شکل موزه درآمد ولیکن کاخ فعلی ریاست جمهوری در جوار این مجموعه قرار دارد. از کاخ ملکه مادر نیز که متعلق به ارگان ریاست جمهوری است برای پذیرایی از مهمانان خارجی استفاده شده است.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران ، بناهای شاخص معماری معاصر ایران
کاخ های کاخ موزه سعدآباد
هجده کاخ کوچک و بزرگ از دوره‌های قاجار و پهلوی در سعدآباد وجود دارند:
۱- کاخ احمدشاهی (در حال مرمت)
۲- کاخ شهوند (کاخ موزه سبز فعلی، محل اقامت تابستانی پهلوی اول)
۳- کاخ سفید (کاخ موزه ملت، محل اقامت تابستانی پهلوی دوم)
۴- کاخ اختصاصی (موزه تاریخ طبیعی سابق در حال حاضر در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
۵- کاخ اسود (سیاه) موزه هنر‌های زیبا فعلی
۶- کاخ شمس (موزه پوشاک سلطنتی)
۷- کاخ اشرف (موزه ظروف سلطنتی)
۸- کاخ غلامرضا (موزه سلاح‌های دربار)
۹- کاخ ملکه مادر (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
۱۰- کاخ احمدرضا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
۱۱- ساختمان عبدالرضا (امور اداری سعدآباد)
۱۲- کاخ بهمن پهلوی پسر غلامرضا (دفتر مدیریت)
۱۳- کاخ شهرام پسر اشرف (موزه نظامی)
۱۴- کاخ فریده دیبا (در اختیـار نهاد ریاســت جمهوری)
۱۵- کاخ قدیم ولیعهد رضا پهلوی (موزه بهزاد)
۱۶- کاخ جدید ولیعهد رضا پهلوی (موزه دفینه سابق و در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری)
۱۷- کاخ فرحناز و علیرضا فرزندان محمدرضا شاه (موزه خط و کتابت میرعماد)
۱۸- کاخ لیلا
منبع:wikipedia
