بقعه شیخ حیدر
مکان : اردبیل
کاربری : بقعه
سبک : آذری
مقبره شیخ حیدر(۷۳۱ ه.ق): مقبره منسوب به سلطان حیدر یاشیخ حیدر(پدر شاه اسماعیل اول) که تحت شماره ۱۸۴ به ثبت آثار باستانی ملی رسیده، بنایی است برج مانند،درمرکزمشگین شهر کنونی که سابقامحل قبرستان قدیمی شهر بوده است. با توجه به تخریب کتیبه موجود بر سردر ورودی مقبره هیچ سند و مدرکی دال بر تاریخ احداث آن در دست نبود ولی باتوجه به بازخوانی کتیبه مزبور که در سال های اخیر توسط آقای عبدالله قوچانی کارشناس سازمان میراث فرهنگی کشور صورت گرفت، ساخت آن را به سال ۷۳۱ هق يعنی دوره حکومت ابوسعید بهادرخان آخرین حکمران سلسله مغول در ایران نسبت میدهند.
به لحاظ مشخصات معماری و تزیینی، نمای خارجی بنابه شكل برج بلند استوانه ای با محيط قاعده ۳۴ /۵ مترو به ارتفاع تقریبی ۱۸۵ و قطر ۱۰ / ۵ متر است که در چهار سوی آن نمای درگاه مانندی با تزیینات کاشیکاری تعبیه شده است. خارج بنا استوانه ای ولی داخل آن، دوازده ضلعی منتظم با طول هر ضلع ۲/ ۲ متر است (معصومی، ۱۳۸۳، ۱۲۲). داخل مقبره از دو طبقه تحتانی و فوقانی تشکیل شده است و درب ورودی سردابه در شمال برج قرار دارد که به وسیله یک راه پله بلند و راه باریک به سردابه منتهی می شود. طاق این قسمت بر روی ستون آجری در وسط و دیوارهای جانبی قرار گرفته و مدفن شیخ حيدر در منتهی الیه سردابه واقع شده است (خیاوی، ۱۳۸۰، ۱۷). نمای این بنا با آجر نره و کاشی گره سازی شده و خط بنایی زیبایی دارد(پیرنیا، ۱۳۸۳، ۲۴۲). خط بنایی مزبور با کاشی های فیروزه ای رنگ متضمن آیات ۲۹۲۷۹ سوره فتح و همچنین لفظ جلاله الله در اشکال مختلف است.
در ورودی و سه پنجرۀ آن با مقرنس کاری گچی و کاشی تزئین شده است و قاب محرابی شكل بر همه جای بنا دیده میشود. این بنا اولین بار در سال ۱۳۳۸ مورد مرمت قرار گرفته معصومی، ۱۳۸۳، ۱۲۳ و ۱۲۲) و هم اکنون نیز توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان اردبیل در حال مرمت است. لازم به ذکر است که تا قبل از قرائت متن کتیبه، مقبره مزبور را بقعه الله على الله نیز میگفتند. باتوجه به وفات شیخ حیدر در سال ۸۹۳ ها ق که طی جنگ با شروانشاهان در طبرسران دربند اتفاق افتاده و در همانجا نیز دفن شده، قاعدتا این مقبره نمیتواند برای او ساخته شده باشد و احتمالا متعلق به یک صوفی ناشناس می باشد.
معرفي سبك مقبره سازي متصوفة آذربايجان- دکتر سيدهاشم حسيني – 1389
