برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک معماری ایرانی

خانه آقازاده ابرکوه از زیباترین بناهای تاریخی باقی مانده در ابرقوست و رنگ و بوی خانه های یزد در آن کاملا محسوس است. از قرار مسموع، زمان احداث آن در اواخر دوره قاجاریان و معمار آن شخصی به نام معماریان بوده است. از طرح هشتی می توان حدس زد که خانه آقازاده ابرکوه فعلی بخشی (احتمالا بیرونی) از مجموعه ای بزرگتر بوده است؛ زیرا هشتی از جانب جنوب شرقی به خانه ای دیگر راه می برد که اکنون ویرانه ای بیش نیست. از بادگیر بزرگ خانه، که در افق شهر کاملا شاخص است، می توان حدس زد که خانه از آن یکی از اعیان شهر بوده است.

ارتفاع معادل دو طبقه جبهه شمال غربی و وجود ایوان بلند و فراخ در میانه آن نیز از دیگر عوامل تشخص و اعتبار بیشتر این جبهه در حیاط است. مهمترین فضای خانه آقازاده ابرکوه ، که در وسط این جبهه قرار دارد، ایوانی است فراخ و تالار مانند. دو کفش کن کوچک طرفین این ایوان، علاوه بر آنکه ایوان را از تردد محفوظ می دارد و آرامش آن را حفظ می کند، شکل فضای درونی ایوان را تنظیم و طرحی شاه نشین دار پدید می آورد و در نما نیز بر شکوه  و جلوه ایوان می افزاید. نیم طاق این کفش کن ها در پایین به مقرنس و در بالا به یزدی بندی مزین است. ایوان ارتفاعی معادل دو طبقه دارد و از جنوب به حیاط رو کرده است و در سه جانب دیگر آن فضاهایی با نمای پنج دری نشسته اند. فضای شمال ایوان پنج دری ای است به ارتفاع یک طبقه، که بام آن همچون شاه نشینی مرتفع برای تالار است. از دو فضای طرفین که با پنج در به ایران باز می شوند، یکی به واسطه ایوانچه ای به حیاط رو کرده است و بر روی آن نیز سه دری ای، مزین به گچبری و مقرنس، نشسته که بر تالار مشرف است.

برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: هنر و معماری ایران ، سبکهای معماری ایرانی

تقسیمات طرح در جبهه جنوب شرقی مشابه تقسیمات جبهه شمال غربی است؛ و بدین ترتیب، نماهای متقابل در حیاط با هم پیوندی استوار یافته اند. اما جبهه جنوب شرقی در برابر جبهه شمال غربی فروتنی کرده و از تشخص آن نکاسته است: ارتفاع آن معادل یک طبقه است و به جای ایوانچه ها و ایوان بلند، نمایی بالنسبه بسته و متشكل از پنجره هایی مشابه دارد که به صورتی آهنگین تکرار شده اند. پنج دری میانه این جناح نیز، مانند ایران، طرح شاه نشین دار دارد و فضای زیبای داخل آن با رف ها و طاقچه ها تراش خورده است. سرداب نیز در زیر همین جناح واقع شده و برای نمای این جبهه، پایه ای بلند فراهم آورده است. دیوار بلند و طاق نمادار بام این جناح نیز، که در حیاط در پس نمای این جبهه پیداست، علاوه بر محصور ساختن بام، کوتاهی ارتفاع این جبهه را تا اندازهای جبران می کند.

جبهه شمال شرقی حیاط دیواری طاق نمادار بیش نیست؛ اما جبهه جنوب غربی آن ترکیبی موزون دارد که متشکل از سه دری هایی کوچک و مشابه و کفش کن هایی در میان و طرفین آنهاست. جالب اینکه در اینجا همه دهانه ها، حتی دهانه پنجره ها، نیم طاق مزین به یزدی بندی دارد.

حیاط سازی خانه آقازاده ابرکوه تابع الگوی حیاط سازی خانه های سنتی است: یک حوض بزرگ و دو باغچه در طرفین آن؛ اما این سه سطح به شکلی نامعمول در مربعی محاط شده اند که قدری از کف حیاط فرونشسته است. شاید مقصود از این کار، اشراف بیشتر بر حوض و باغچه ها و نیز تمیز نگاه داشتن مابقی سطح حیاط بوده باشد.

بادگیر خانه آقازاده ابرکوه یکی از بادگیرهای اصیل و زیبای ابرکوه محسوب می‌گردد که ۱۸ متر ارتفاع دارد و مساحت آن ۱۸ مترمربع است و در دهانه بادگیر ۱۹ دریچه تنظیم هوا وجود دارد که با بادگیر دوم هماهنگی و ارتباط دارد. این بادگیر می‌تواند تنظیمات هوا را حتی در زمانی که هیچ بادی نمی‌وزد، انجام دهد. این بادگیر، برخلاف اکثر بادگیرها، دو طبقه است.