در طراحی موزه آمده است، موزه عبارت است از بنایی جهت گردآوری مجموعه هایی از اشیاء به منظور تحقیق بررسی و بهره گیری و انتقال دانش و فرهنگ که ممکن است متعلق به گذشته باشند یا منشاء طبیعی داشته و یا موضوع بشر باشند که هدف نهایی این مجموعه، جمع آوری و فراهم نمودن شرح در رابطه با اشیاء مذکور و ایجاد انگیزه تحقیق و تفحص در شخص بازدید کننده است.

برای خواندن مطالب مربوط به معماری مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: معماری مدرن ایرانی

مرکز پمپیدو-متز

ماده اساسنامه شورای بین المللی موزه ها ایکوم International Council Museum مصوب یازدهمین مجمع عمومی ایکوم مورخ ۱۴ ژوئن ۱۹۷۴ کپنهاک ۱۳۵۳ موزه و هدف آن را چنین بیان کرده است: موزه موسسه ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می نماید. هدف موزه ها تحقیق در مورد شواهد برجای مانده انسان و محیط زیست او و گردآوری و حفظ و ایجاد ارتباط بین این آثار به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری معنوی است.

موزه ی پل کلی |رنزو پیانو

معنی و مفهوم واژه موزه

ریشه کلمه موزه یونانی است و از روی معبدی که به موزه اختصاص داشته اقتباس شده است. موزه در دوران باستان و کلاسیک جایگاه  پرستش موزه ها بوده است و موزه ها خدایان هنر بوده اند که رویدادهای باشکوه گذشته هنرهای عامیانه، موسیقی، شعر و هماهنگ سازی به ایشان نسبت داده شده است. در دوران گذشته مفهوم موزه به طور کلی جایگاه فکر و اندیشه بوده و به ویژه از زمانی که در اسکندریه بنای دانشگاهی در این زمینه برپاشد.

در ادبیات هنر مغرب زمین برای هر دسته از هنرهای زیبا یک موزه قائلند که تا او به سراغ هنرمند نیاید وی اثر عالی نمی تواند بیافریند.

برای خواندن مطالب مربوط به معماري مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: معماری پست مدرن ، معماران مدرن

موزه مرسدس بنز

مفهوم کلمه موزه در جهان امروز از سوی آیکوم

در حال حاضر تعریف رسمی موزه از سوی آیکون به صورت زیر می باشد. موزه نمادی است دائمی که به صورت غیر انتفاعی در خدمت جامعه و توسعه و فرهنگی و اجتماعی آن بوده و در آن به روی همه مردم باز است. همچنین در آن تحقیقاتی در خصوص شواهد مادی زندگی بشر و محیط پیرامون وی صورت می گیرد. مالکیت آنها را کسب کرده و از آنها محافظت می کند و سپس آنها را در اختیار علاقمندان قرار می دهد و به ویژه آنکه دارای اهداف مطالعات، آموزشی و کسب لذت در معرض دید قراردادن نیز می باشد.

کلمه موزه از کلمه میوزیم Museum لاتین است که آن نیز از کلمه موسیون Museyon یونانی گرفته شده است.

موزه هنر چینهوا | ماریو بوتا

فلسفه موزه

انسان امروزی در هر جای این کره خاکی از دیدن آثار باقی مانده از انسان های گذشته، که نشانه هایی از فطرت و فرهنگ انسان و شیوه های پاسخ او به این نیازها، گرایش به خلاقیت انسان و تولید او و آثار این گرایش، زیبایی و درک زیبایی شناسی انسان و خلق زیبایی وبالاخره صنعت و هنر انسان در آنها نهفته است و بیانگر رابطه اصولی و تنگاتنگ بین مغز و دست های اوست و یا به مفهومی دیگر بیانگر رابطه اندیشه و عمل اوست، لذت می برد، عبرت می گیرد، می آموزد و همه اینها موجب بقاء و پیشرفت او می شود. این آثار در سالهای گذشته به نام «عتیقه» نامیده می شدند و امروزه به نام «اموال فرهنگی- تاریخی» و مجموعه آنها به نام «میراث فرهنگی» مشهودند. تمام این آثار با طبقه بندیهای گوناگون در موزه ها نگهداری می شوند.

موزه کوآبرانلی

اکنون چندین دیدگاه در مورد نبانی نظری موزه ها آورده می شود:

«هر موزه ای از هر نوع که باشد، پاسخی به یک پرسش بنیادی است، پرسش این است: بشر بودن به چه معنی است؟»

هیچیک از موزه هایی که می شناسیم، پاسخ کاملی به این پرسش نمی دهد و چنین انتظاری هم نمی توان داشت. هر موزه ای فقط بخشی از پاسخ را می دهد. می توان گفت که محاوره گسترده ایی بین موزه های جهان در جریان است. چرا که هر موزه ایی اظهاری درباره طبیعت بشر می کند. بطوریکه گاهی بر ادعای یکدیگر صحه می گذارند، ولی گاهی نیز نتایج متناقض می گیرند. یک موزه باید با جامعه خود در بحث باشد و فراتر از آن بحثی به موقع را مطرح کند.

موزه فردا | سانتیاگو کالاتراوا

موزه خوب همواره توجه را به سوی آنچه تماشای آن دشوار و حتی دردناک است جلب می کند و روشنگر آگاهی اجتماعی است، مورخ آینده است، زرهی در برابر تاریکی و ناامیدی است و پرستش آگاهی در تجلیل از تعالی انسان است.

موزه جایگاه نگهداری آثار و نشانه های فرهنگی و تمدن بشر و محل مطالعه روند و تحول فرهنگ ها و در مجموع فرهنگ انسان است.

«موزه وسیله ای است برای نمایش شی، در چهار چوب مجموعه ها و نه اینکه اشیاء وسیله ای باشد برای نمایش موزه» موزه تنها وسیله ارتباط عینی نیست، بلکه هدف اساسی آن القاء تاثیر فرهنگی و هنری و ایجاد رابطه بصری از طریق برخورد مستقیم با اشیاء دو بعدی به صورت رویایی یک جهته و یا اشیاء سه بعدی از راه برخورد چند جهته است.

موزه گوگنهایم بیلبائو| فرانک گری

انواع موزه های ذیل را می توان براساس خاستگاه و ماهیت اقلام مجموعه ها طبقه بندی کرد که عبارتند از:

• گالری ها هنری: مجموعه ای از آثار هنرهای تجسمی (اعم از صنایع و کارهای گرافیکی) می باشند.
• موزه های فرهنگی – تاریخی: مجموعه ای از وسایل، سلاح، پارچه و اسناد مکتوب و غیره هستند. که رشد فرهنگی یک منطقه به لحاظ جغرافیایی محدود شده را به نمایش می گذارند (موزه قوم شناختی، موزه در فضای باز، موزه تاریخی محلی)
• موزه های قوم شناختی: آثار به جای مانده از میراث فرهنگی مردمان گذشته و فرهنگ های ذوال یافته هستند.
• موزه های علمی: مجموعه ای از مواد آموزشی و نمایشی که با طرح های فنی و علمی مرتبط اند.

مرکز حیدر علی اوف | زاها حدید

فضای فیزیکی طراحی موزه

پاره ای از نکات و مشخصات اساسی در تمام موزه ها عمومیت دارد و چارچوبی را برای تاسیس فعالیت موزه تعیین می نماید.

محل و ساختمان طراحی موزه

مکانی که موزه در آن واقع می شود اهمیت فراوان دارد و باید دارای امتیازات خاص باشد. موزه باید در جایی از شهر قرار گيرد که دسترسی به آن برای همگان آسان باشد و از سویی دیگر به سبب خصلت فرهنگی آن بهتر است که در کنار کتابخانه مدارس، دانشگاهها و سایر مراکز فرهنگی واقع شود تا افرادی که در موسسات نامبرده رفت و آمد دارند از موزه نیز بتوانند استفاده نمایند.

معمولا موزه در میان یک محوطه سرسبز و یا یک پارک احداث می شود. زیرا درختان پارک با تصفیه هوای اطراف ، ایجاد رطوبت لازم، مقابله با گرد و غبار و دود و سر و صدا به منزله حفاظ عمل می کنند. تاسیس موزه در محوطه سرسبز مزیت دیگری هم دارد. زیرا هنگامیکه هوا مساعد باشد می توان بخشی از مجموعه را به محوطه خارج نیز منتقل کرد و به نمایش گذاشت که سبب جلب بازدید کننده بیشتر می شود اما باید توجه داشت که تعداد درختان نباید زیاد باشد به نحوی که سدی برای بازدید کننده ایجاد نماید و او را از دنیای خارج به دور سازد.

مسلم این است که نه تنها شکل ظاهری موزه بلکه تزئینات داخلی آن نیز باید با روشهای معماری معمول در جامعه کاملا موافقت و مطابقت داشته باشد و در عین حال ساختمان موزه باید در برگیرنده جنبه هایی از هنر و تاریخ جامعه نیز باشد.

تالارهای نمایش

تالار های نمایش اصلی ترین فضای موزه است که بیشترین حجم و مساحت فضا را اشغال می کنند.

 امروزه به هنگام احداث موزهای سعی می شود که تالارهای نمایش انعطاف پذیر باشند بدین معنا که تالارها و اتاقهای موزه به نحوی ساخته شوند که بتوان در آنها به آسانی تغییر ایجاد کرد و شکل و اندازه آنها را در صورت نیاز تغییر داد هر چند که در این تغییرات چارچوب کلی اتاقها، ورودی، خروجیهای سیستم روشنایی و ابزار فنی دیگر چون دزدگیر، تهویه و … تغییر نخواهد کرد.

برای انعطاف پذیری تالارهای نمایش می توان از دیوار با پانل های سبک که در یکدیگر قفل میشوند استفاده کرد. از این دیوارها یا پانل ها می توان به تنهایی و یا به صورت مجموعه ای استفاده کرد. اما در بسیاری از موزه ها استفاده استفاده از پانل متداول نیست. بلکه به همان روش سنتی تالارهای ثابت توجه میشود که در آنها فقط اشياء از پیش تنظیم شده و ثابت برای نمایش عرضه می گردند.

چه در موزه از پانل های موقت و متحرک و چه از تالارهای ثابت استفاده شود تالارهای نمایش باید به نحوی ساخته شود که بازدیدکنندگان بتوانند در آنها به راحتی گردش نمایند و اشیاء را از تمام جوانب تماشا کنند لذا ایجد فضاهای باز در تالارهای نمایش است که بازدید کننده از بین این فضاها عبور کند و بتواند به دلخواه از هر قسمت تالار به قسمت دیگر رفته پس از بازدید حتی از قسمتی از مجموعه آثار بدون دیدن کلیه آنها از تالار موزه خارج شود.

درهای ورودی تالار نباید متعدد باشد و همچنین چندین تالار نباید به موازات یکدیگر ساخته شود زیرا در این صورت احتمال گم کردن راه برای بازدید کننده زیاد میشود. در صورتی که چندین تالار در دو طرف قرار دارد توصیه می شود که یک راهرو در میان تالارها قرار داشته باشند تا به بازدیدکنندگان کمک کند از یک تالار به آسانی به تالار دیگر بروند.

انواع الگوهای فضاهای نمایشی در طراحی موزه

۱- پلان آزاد : اقلام بزرگ و بصری در معرض نمایش، گردش آزاد، فضای کارکردی زیرزمین

 ۲- فضاهای درونی و ماهواره ای: فضای اصلی برای جهت یابی در موزه ها و نمایشگاهها، فضاهای جانبی برای نمایش های طرح ها و مجموعه ها)

۳- متر کشی خطی: توالی خطی فضاها، گردش کنترل شده، جهت یابی روشن، ورودی و خروجی مجزا

۴-هزار تو: گردش آزاد؛ مسیرها و جهت های هدایت شده متغیر هستند اما ورودی و خروجی می توانند از یکدیگر مجزا باشند.

۵-مجموعه: گروه های مرکب از فضاها با ویژگی های معمولی (۱-۴) سازماندهی مختلط مجموعه و مفهوم نمایش

 ۶-حلقه ای: مشابه متر کشی خطی (۳)، گردش کنترل شده که به پشت ورودی منتج می شود.

ويترين در طراحی موزه

اشیاء در تالارهای نمایش موزه در داخل ویترین تنظیم می شوند ویترین ها نیز باید همانند تالارهای انعطاف پذیر و قابل تغییر باشند. شکل و ترتیب ویترینها بستگی کامل به احتیاجات موزه دارد. در تالارهای نمایش اغلب ویترین ها عمودیی باشند ولی گاه که ماهیت اشیاء و یا شکل ابعاد آنها ایجاب می کند که در ویترین های افقی تنظیم شوند.

ارائه و نمایش آثار

 موزه شناسان معتقدند که یک موزه همانند یک کتاب است، هر تالار موزه یک فصل کتاب ، هر ویترین یک عبارت و هر شیء جمله ای از مطالبی است که موزه آن را مطرح می سازد. از مقایسه موزه با کتاب نتیجه می گیریم که وسیله بیان موزه اشیاء و آثاری می باشند مضمون و محتوای موزه هر چه باشند باید از چند اصل پیروی کند.

١- تمامی اشیاء در پرتو معماریهای علمی، هنری و روانشناسی قرار گیرند.

۲- هر شیء همراه با اشیاء دیگر و مطالب تشریحی و مستند که به صورت نوشتاری یا تصویری تهیه میشوند در ویترین چیده شود و ترکیب آنها به نحوی باشد که در مجموع مطالب به هم پیوسته ای را برای بازدیدکنندگان بیان کند.

۳- مجموع اشیاء و مطالب تشریحی در یک بستر طبیعی و یا میراث فرهنگی جای داشته باشند.

نور درتالارهای نمایش

الف-نور طبیعی

یکی از ابزارهای اصلی فعالیت موزه ها به شمار می آید و جهت صرفه جویی در نیروی برق و روشنایی بدیعی است که باید ساختمان تالارهای نمایش و کلیه قسمتهای موزه به طریقی ساخته شوند که از نور طبیعی بتوان بیشترین استفاده را کرد.

همچنین در ساختمانی که به مناسبت شرایط آن تالار را با نور سقفی روشن کرد می توان ثابت و یا باز شونده باشند و باید آنها را در سطحی از دیوار تالار نصب نمود که بازدید کنندگان بتوانند از آن بیرون موزه را نگاه کند. در مورد تعبیه پنجره در تالارهای موزه نظریات موافق و مخالف ابراز شده است. موافقان معتقدند که استفاده از نور طبیعی از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه است و از طرف دیگر نور طبیعی اشیاء سفالی و گلی باستانی را که با بهره گیری از گرمای خورشید ساخته شده اند واضح تر نشان می دهد. مخالفان نصب پنجره در تالارهای نمایش می گویند که پنجره از لحاظ ایمنی مشکل آفرین است، به خصوص اگر در سطح پایین واقع باشد. همچنین معتقدند که ویترین های اشیاء را نمی توان در دیوار مقابل پنجره ها قرار داده زیرا اگر این اشیاء داخل ویترین نور را منعکس کنند. این انعکاس یا تابش آفتاب تداخل یافته، مانع دیدن دیگر اشیاء در تالار میشود.

ب- نور الکتریکی 

برای روشنایی طراحی موزه نور خورشید به تنهایی کافی نیست و باید از برق نیز کمک گرفت، یک چراغ ثابت و پر قدرت در سقف هر تالار ضروری است. به منظور بهره گیری از وسایل نمایشگاهی متحرک چون پانل، ویترین و … وجود چند چراغ متحرک در تالارهای نمایش کاملا ضروری است. زیرا گاه اشیاء مورد نمایش روی پانل ها قرار دارند، گاه بر روی زمین؛ گاه بر روی سکوها و گاه بر روی دیوارها بنابراین به علت انعطاف پذیری تالار، سیستم نور نیز باید کاملا انعطاف پذیر باشند و به این منظور پریز و کفوهای مختلف در تالارها قرار دارد که در مورد لزوم توسط رابطه ها از آنها استفاده شود.

چراغهای کوک درون ویترینها چراغ های متمرکز بر روی اشیاء و نورافکنها نیز به منظور روشن نمودن بیشتر اشیاء مورد نیاز می باشند. هر یک از این چراغ ها نیز باید دارای کلید مخصوص کاملا مستقل باشند و هنگام استفاده از آنها باید چراغ عای سقفی خاموش شوند تا تداخل ایجاد نگردد. کلیه چراغ های موزه باید تا کنتور اصلی تمام و یا تعدادی از چراغ ها را خاموش کرد.

ترجیحا بهتر است که از چراغ های مهتابی در تمامی سقف های موزه مانند قسمتهای خارجی، سالن سخنرانی رمها و زیر زمین ها استفاده کرد؛ زیرا مصرف برق آن کم و مقرون به صرفه است ولی چراغ های مهتابی به علت دارا بودن اشیاء ماوراء بنفش گاه برای اشیاء مضرند لذا طراحان موزه باید به کمک منابع و فیلترهای مناسب بخش مضر اشعه را جذب کنند.

دیوار و کفپوش تالارها

رنگ و جنس دیوار و کفپوش ها در تالارهای نمایش موزه بسیار اهمیت دارند در گذشته رنگ سفید را برای دیوارها انتخاب می کردند. زیرا معتقد بودند که در برابر رنگ سفید اشیاء ماهیت خود را بهتر نشان می دهند. ولی امروزه کارشناسان عقیده دارند در برابر رنگ سفید آثار تیره تر جلوه می کنند بنابراین رنگها برای دیوارها انتخاب می شوند که اشیاء در برابر آنها رنگ واقعی و اصلی خود را نشان می دهند.

برای مقابله با یکنواختی تالارها می توان از رنگهای کم رنگ تر در نقاشی که نور کمتر است استفاده کرده و دیواری را که نور در آن مستقیم می تابد اندکی پر رنگ تر نمود جنس دیوارهای موزه نیز باید با شرایط ساختمانی بومی و اقلیمی مطابق باشد.

انتخاب کفپوش مناسب نیز از نکات قابل توجه در معماری موزه است. زیرا بازدید کننده تمام مدت درحال حرکت است و پوشش زمین می تواند در خسته شدن یا اشتیاق او به ادامه بازدید موثر باشد در انتخاب کفپوش باید به وسایل مختلف از قبیل دوام، مقاومت و استحکام در برابر رفت و آمد مردم، بی صدایی، عدم تولید گرد و غبار، خسته نکردن بازدید کننده و سهولت نگهداری و نظافت آن کمال توجه را مبذول داشت. کفپوش نیز مانند سایر مواردی که در ساختمان موزه به کار می رود باید از شرایط اقلیمی سازگار باشد.

مراکز جانبی موزه

تالارهای نمایش موقت و سخنرانی:

برای مطالعه نکات طراحی پلان و مقطع آمفی تئاتر وارد لینک زیر شوید:

https://hornou.com/blog/trahi-saln-aamfi-

این تالارها امروزه از الزامات موزه های جدید می باشد تالارهای مذکور باید دارای مشخصات زیر باشد:

الف- در نزدیکی در ورودی موزه و بهتر است که منتخب از آن باشد.

ب- از نظر تجهیزات ایمنی کاملا مجهز باشد.

وسعت این تالارها نباید چنان باشد که برای منظورهای مختلف نتوان از آنها استفاده کرد و همانند تالارهای داخلی باید انعطاف پذیر باشد تا بتوان آنها را بر حسب احتياجات تغییر داد.

در تالارهای نمایشگاهی موقت و سخنرانی نیز باید امکانات رفاهی برای مراجعه کنندگان فراهم باشد.

کتابخانه و مرکز اسناد:

برای مطالعه نکات طراحی پلان و مقطع کتابخانه وارد لینک زیر شوید:

https://hornou.com/blog/trahi-ktabkhanh

کتابخانه و مراکز اسناد نیز از بخش های الزامی موزه است. ابعاد آن بستگی به تعداد کتابها، وسعت موزه و حجم مجموعه آثار آن دارد. در موزه ها نیز باید به مسئله گسترش کتابخانه توجه داشت، زیرا گسترش موزه ارتباط مستقیم با گسترش کتابخانه دارد. کتابخانه موزه ها نیز تابع ضوابط کلیه کتابخانه ها می باشد. علاوه بر کتاب، انتشارات، تصاویر و نگاتیو فیلم و اسلاید ، نور، سخنرانیهای ویدیویی مرتبط با مجموعه موزه را نیز باید بر آرشیو کتابخانه افزود. همچنین کتابخانه باید به وسایل زیراکس و در صورت اسکن وسایل اطلاع رسانی رایانه ای نیز مجهز باشد و فضا برای مطالعه مراجعه کنندگان نیز باید از تسهیلات لازم برخوردار باشد.

در این کتابخانه ها همچنین باید برای مقابله با سرعت و حریق و اطفاء آتش پیش بینی لازم را مد نظر داشت.

به همین دلیل توصیه می شود که قفسه های کتاب فلزی باشند و درها دیوارها و کف زمین را نیز باید تا آنجا که ممکن باشد عایق نمود. همچنین توصیه می شود که برای سهولت مراجعه کنندگان به کتابخانه یک در ورودی از قسمتهای محوطه ورودی موزه به کتابخانه منتهی شود.

انبار مخزن طراحی موزه

در تمامی طراحی موزه ها ایجاد مخزن و انبار نیز ضروری است. انبار اشیاء را می توان در زیر زمین یا در طبقات فوقانی موزه و یا در محوطه ای خارج از ساختمان موزه قرار داد. ولی باید انبار کاملا خشک و عاری از رطوبت باشد. نور کافی به آن بتابد و به بهترین محو نیز تهویه گردد وسعت انبار نیز باید مکعبی باشد زیرا اغلب علاوه بر این که محلی برای ذخیره اشیاست، کار بسته بندی برای کارهای موزه ها نیز در آن انجام می گیرد. در مورد اشیاء امانی نیز اغلب از انبارها و یا مخزنها استفاده میشود. بهتر است انبار اصلی دور از موتورخانه و کنتور اصلی برق و سایر ابزار الکتریکی باشد.

کارگاه

در طراحی موزه ها وجود یک کارگاه مجهز به وسایل تجاری، مکانیکی و برقی برای تعمیرات لازم و ضروری است. چون این کارگاهها اغلب سر و صدای زیاد ایجاد می کنند توصیه میشود که آنها را در مکان مناسبی که مخل فضای نمایشی موزه نباشد قرار دارد.

آزمایشگاه

در موزه ها همچنین باید به تاسیس آزمایشگاهی که کار بازسازی، ترمیم و حفاظت آثار را به عهده گیرد

اقدام نمود. فعالیت این آزمایشگاههای شیمیایی، فیزیک و …

چایخانه و تريا طراحی موزه

امروزه به هنگام تاسیس موزهها همواره سعی می شود فضایی برای ایجاد یک چایخانه و کافه تریا در نزدیکی سالن سخنرانی در نظر گرفته شود. وجود یک چایخانه و یا کافه تریا در نزدیکی سالن سخنرانی در نظر گرفته شود. وجود یک چایخانه در موزه ها نه تنها دارای جنبه های بسیار مفید است بلکه کاملا ضروری نیز به شمار می آید. چایخانه می تواند عاملی در گرد هم آوردن جوانان به دور یکدیگر باشد که اغلب به بحث، گفتگو و تبادل نظر آنان منتهی می شود و همچنین بازدید از موزه را مفید تر می سازد علاوه بر این بازدیدکنندگان در صورت خستگی می توانند مدتی را در چایخانه گذرانده پس از رفع خستگی و تجدید قوا بازدید را ادامه دهند کافه تریا و چایخانه موزه فضایی رسمی هم به وجود می آورد، زیرا بهترین و مناسب ترین محل برای تبادل نظر و بحث و گفتگوی کارکنان موزه نیز می باشد.

بخش اداری طراحی موزه

در طراحی موزه آمده، فضایی که به واحدهای امور اداری در موزه اختصاص داده میشود بستگی به وسعت،میزان فعالیت و تعداد کارکنان موزه دارد. قسمت اداری موزه باید از سایر قسمت های نمایشی مجزا باشد و تا حد امکان سعی شود که سر و صدا به این قسمت نفوذ نکند. این واحد باید توسط یک در منشعب از محوطه ورودی با موزه مرتبط باشد و همچنین دارای یک ورودی مخصوص به خود نیز باشد، زیرا ساعت های کارکنان با ساعت های کار موزه متفاوت می باشد. همچنین در صورت امکان پارکینگ مخصوص کارکنان مقابل در نامبرده باشد.

منابع

استانداردهای معماری نویفرت

دشتی شفیعی, علی و پیمان آذرباد، ۱۳۹۵، موزه و طراحی مناسب، سومین کنفرانس علمی پژوهشی افق های نوین در علوم جغرافیا و برنامه ریزی معماری و شهرسازی ایران، تهران، انجمن توسعه و ترویج علوم و فنون بنیادین، https://www.civilica.com/Paper-NICONF03-NICONF03_257.html