مسجد امام خمینی تهران یا مسجد امام خمینی در بازار تهران واقع شده و در دوران قاجارساخته شده است .این مسجد در جنوب شرقی میدان 15 خرداد قرار دارد. در اصلی مسجد (واقع در ضلع شمالی آن) به خیابان پانزده خرداد باز می شود.سر در غربی مسجد در بازار بزرگ و سر در شرقی آن در بازار بین الحرمین قرار دارد.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران
مسجد امام خمینی که تا پیش از انقلاب اسلامی به نام های مسجد شاه و مسجد سلطانی نیز معروف بوده از جمله مساجد تاریخی و بسیار زیبای تهران محسوب می شود. بر اساس مستندات تاریخی مسجد امام، بعد از مسجد جامع بازار یا جامع عتیق، دومین مسجد جامع بزرگ تهران به شمار می آمده است .ساخت این مسجد به دوران قاجار و دوران حکمت فتحعلی شاه قاجار بازمیگردد. وجه تسمیه مسجد نیز به دلیل بانی ساخت آن یعنی فتحعلی شاه قاجار بوده است. کتیبه ها و کاشی نوشته های برجای مانده در ایوان جنوبی مسجد تاریخ آن را سال 1222یا1221هجری قمری نشان می دهد . نام معمار اصلی این بنای عظیم مشخص نیست اما احتمالا معمار آن شخصی به نام عبدلله خان معمار باشی از معماران دربار فتحعلی شاه قاجار بوده است. اما در کنار معمار اصلی ،هنرمندان بسیار دیگری از شیراز و اصفهان نیز در ساخت مسجد نقش داشته اند. کتیبه های تاریخی موجود در بنا، به خط آقا مهدی ملك الکتاب استاد به نام استادان کاشیکار، اسدالله عابدینی، اسدالله حسینی، احمد علی اصغر و علی اکبر محمداز تهران و مصطفی طباطبایی، حسین باقر، عبدالرحیم و ابراهیم کاظي از اصفهان در کاشیکاری های اطراف صحن دیده می شود. مسجد امام خمینی وسعتی در حدود یازده هزار مترمربع دارد. این بنا بر طبق اصول معماری سنتی ایرانی و با طرح چهار ایوانی کامل ساخته شده است .
بنای مسجد امام با وسعتی حدود 11هزار مترمربع با طرح چهار ایوانی کامل ساخته شده و مشتمل بر صحن وسیع میانی، ایوان های چهارگانه ، گنبدخانه و شبستان های ستوندار، رواق ها، سردرها و جلوخان شمالی، به همراه تز یینات زیبای کاشیکاری، گچکاری، حجاری ، مقرنس و کتیبه های خطی است. مسجد دارای ورودی و سردر در اضلاع شمالی، شرقی و غربی است که در پشت ایوان های مسجد قرار گرفته اند. سردر شمالی که اصلی ترین ورودی بناست، در جانب خیابان 15 خرداد قرار دارد سردر غربی به بازار بزرگ و سردر شرقی به بازار صحافان یا بازار بین الحرمین راه دارد .
سردر شمالی مسجد امام خمینی دارای فضای جلوخان وسیع مستطیل شکلی است که 17پله سنگی پایین تر از خیابان واقع شده است.دراضلا ع جلو خان مغازه هاو در وسط ضلع جنوبی آن، سردری کاشیکاری با تزیینات مقرنس و کتیبه تاریخی بنا واقع شده است.در چوبی مسجد به ارتفاع 4و عرض 3متر، دو لنگه است و ازاره کناره های آن سنگی است .بر ستح فوقانی در، کتیبه تاریخی مسجد، مورخ 1241 ه- ق بر سنگ حك شده که حکایت از نام بانی، زمان ساخت و موقوفات مسجد دارد. سر در مزبور به هشتی گنبددار نسبتا بز رگی راه پیدا می کند که سطوح آن دارای طاقن ماها و گچکاری هایی است. هشتی ورودی، به ایوان شمالی راه داشته که مسدود شده و دسترسی به صحن از طریق دو دهلیز کناری ایوان شمالی صورت می گیرد. از آنجا که جهت جلوخان و سردر، منطبق بر جهت قبله و بنای اصلی مسجد نیست،همانند مسجد امام اصفهان، با اعمال چرخش نامحسوسی در دهلی های ورودی، مشکل اختلا ف دو بخش را حل کرده اند. سردرهای شرقی و غربی نیز دارای تزیینات کاشیکاری و همان عناصر سردر،هشتی و دهلیز ها هستند؛ با این تفاوت که در این سردرها اختلا ف جهت وجود ندارد در هشتی سردر شمالی، سقاخانه ای سنگی با شیرآب قرار داده اند که در دوره های بعدی جایگزین سنگابی حجاری شده گردیده است. صحن وسیع مسجد به شکل مربع و ابعاد65*65متر با سطح سنگ فرش ، در میانه دارای حوض بزرگی است .
برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: شاهکارهای معماری معاصر ایران ، بناهای شاخص معماری معاصر ایران
در نمای اطراف صحن ، در چهار جهت اصلی ، چهار ایوان با نمای کاشیکاری و طاق نمابندی، و در اطراف آنها، رواق ها و دهنه های شبستان ها قرار گرفته است . کاشی کاری مسجد به دو صورت خشتی و معقلی صورت گرفته است. کاشیکاری معقلی، ستوح داخلی ایوان ها را به زیبایی تزئین کرده است. بر بالای ایوان شمالی، دو گلدسته کاشیکاری و در میانه آن ها، ساعتی بر پایه کاشیکاری تعبیه کرده اند. گلدسته ها مربوط به دوره ناصرالدین شاه و نصب ساعت مربوط به بعد از آن 1322-1323 ه-ق است ایوان مز بور، از دیگر ایوان ها بزرگتر و فضای آن به عنوان شبستان تابستانی،مورد استفاده نمازگزاران است در پشت ایوان جنوبی، گنبدخانه قرار دارد که فضای مربعی است که در بالا با گوشه سازی به کثیرالاضلاع تبدیل گشته و گنبدی بر بالای آن قرار گرفته است. ویژگی خاص گنبد بنا، طوقه یا گنبد کوچکتر با روزنه هایی در ساقه است که آن را بر رأس گنبد اصلی بنا ساخته اند و پوشش ورقه های رزین دارد گنبد اصلی در گذشته با آجرهای لعابدار آبی رنگ وکتیبه های با خط کوفی پوشش یافته بوده که در دهه گذشته، بدون ملاحضه جنبه های هنری و تاریخی، با ورقه های فلز ی پوشش یافته است .فضای زیرین گنبد با کاشی و گچکاری تزئین یافته و در ضلع جنوبی آن، محراب و در اضلا ع دیگر آن، درگاه هایی وجود دارد.
که به ایوان جنوبی و شبستان های ستوندار جانبی راه پیدا می کنند.در این گنبدخانه منبری دوازده پله و سنگی وجود دارد که با استادی از سنگ مرمر یکپارچه ای ساخته شده است .دراضلاع شرقی و غربی گنبدخانه، دو شبستان ستوندار وسیع با پوشش چشمه طاق اندود گچ ساخته شده که هر کدام چهار دهانه به سوی صحن دارند. در هر یك از این شبستان ها، دو محراب قرار دارد. شبستان ستوندار دیگری در ضلع شمالی مسجد واقع است که به خاطر آفتابگیر بودن، به شبستان گرم شهرت دارد.از کتیبه های موجود در مسجد امام خمینی می توان به سنگ نوشته ایوان جنوبی نام فتحعلی شاه و شکیات نماز به خط ثلث مهدملك الکتاب، کتیبه قرآنی گنبدخانه، و کتیبه هایی متضمن قصیده هایی از فتحعلی خان ملك الشعرا و مجتهدالشعرا اشاره کرد در دوره اخیر، تعمیرات زیادی در مسجد صورت گرفته که بخشی از آنها بر اصالت تاریخی مسجد صدمه زده است .
منبع : آسیب نگاری مسجد امام خمینی تهران – حسین عالی، نگار باقری، فاطمه زارعی
