مسجد جامع چالشتر
مکان : چهار محال و بختیاری – چالشتر
کاربری : مذهبی
قدمت : 1267 ه .ق
سبک : اصفهانی
قدمت مسجد جامع چالشتر
این مسجد باتوجه به کتیبه ی سردرغربی مورخ به ۱۲۶۷ می باشد وبربالای محراب وبرروی منبر چوبی مسجد نیز تاریخ ۱۲۶۷ دیده می شود اما سردر شمالی کتیبه ای به تاریخ ۱۲۶۸ هجری قمری دارد که این تاریخ اتمام کاشی کاری مسجد است ودرچوبی کوچکی در ضلع غربی مسجد مورخ به ۱۳۲۰ شمسی می باشد که به دستور حاج محمدرضا خان چالشتری در ۹ کیلومتری شهرکرد ساخته شده است. در کتیبه ی سردر نام میرزا اسماعیل کاشی پز اصفهانی ، سازنده ی تزیینات سردر دیده می شود ودر کتیبه ی منبر چوبی نام خطاط آن عبدالرحیم آمده است. در چوبی ضلع غربی رااستاد ناصر چالشتری ساخته است.جنس بنا از سنگ، آجر و کاشی است. و دارای چهار ایوان و شبستان و حوضخانه، تطهیرحانه و سردر وردی است.
معماری مسجد جامع چالشتر
شبستان های مسجد جامع چالشتر
این بنا دارای شبستان زمستانی و تابستانی میباشد .شبستان زمستانی بصورت ستوندار با ستونهای سنگی حجاری شده ودر سمت غرب صحن مسجد قرار دارد وبصورت یک مستطیل به ابعاد ۵/۱۱/× ۱۸ متر ساخته شده است. ستونهای سنگی بکار رفته در این شبستا ن با ستونهای مساجد شهر کیا ن وجامع شهرکرد قرینه هستند. سر ستون ها به صورت مضاعف و چهار گوش بر روی هم قرار گرفته اند.
اندازه قطعه بالایی هشت سانتیمتر که با یک قوس ملایم به بالای قطعه زیرین منتهی شده است. و قطعه زیرین با ارتفاع هفت سانتیمتر با یک قوس ملایم به طول هفده سانیمتر به ساقه ستون خاتمه می یابد.ساقه ستون ها با ارتفاع ۱۵ سانتیمتر در چهارگوشه به حالت قاشقی تا نزدیک قسمت فوقانی قوس ملایم-قطعه زیرین ادامه میابند.ته ستون ها به علت بالا امدن کف شبستان مدفون شده اند ولی در یکی دو مورد که قسمتی از انها پیداست اندازه انها ۴۰×۴۰ سانتی متر می باشد.طاق های این شبستان به صورت جناقی ساخته شده اند که پایه هر چهار طاق بر روی یک ستون و در کنار دیوار بر روی یک فیل پا قرار گرفته و سپس بین چهار طاق گنبد را ایجاد کرده اند. به دلیل گچ اندود کردن و رنگ آمیزی شدید از نحوه آجرکاری یا نقوش آجری اطلاعی در دست نیست در این شبستان نیز مانند شبستان مسجد خان شهرکرد در وسط گنبدها روزنه های گردی جهت نورگیری- تعبیه کرده اند این شبستان به علت اینکه بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار می گرفته است حدود ۴۰ تا۵۰ سانتی متر پایین تر از سطح سحن ساخته شده است که بعدها کف ان را پر کرده اند و به همین دلیل ته ستون ها در کف مدفون شده اند. این شبستان دارای سه ورودی کوچک با در های کوچک دو لنگه ای می باشد که اکنون به جای درب های چوبی فلزی استفاده شده است.
محراب مسجد جامع چالشتر
محراب این شبستان در سمت جنوب و در انتهای ان قرار گرفته و کاملا نو ساز می باشد و با کاشی های هفت رنگ و لاجوردی که با آیاتی از قران کریم ادعیه دیگر مزین و ساخته شده است.
صحن مسجد جامع چالشتر
صحن مسجد تقریبا به صورت مربع ایجاد شده که با تخته سنگهای کوچک مفروش شده و تقریبا با کف رواق های دو طرف مسجد هم سطح است در جلوی ایوان جبهه ی شمالی بنا در صحن به فاصله تقریبا سه ونیم متری ایوان جبهه ی شمالی یک حوض با قطعات از سنگهای حجاری شده ساخته شده که وسط ان سنگ حجاری شده عمودی قرار دارد که ظاهرا به عنوان یک فواره مورد استفاده قرار می گرفته است و یک چاه فاضلاب نیز در صحن در چهار متری جلوی ایوان جبهه جنوبی ایجاد شده که آبهای ناشی از بارندگی و زیر آب حوض داخل صحن در آن ریخته می شده که اکنون با ایجاد یک کانال آب چاه به خارج هدایت می شود و درب این چاه با یک تخته سنگ بزرگ که در وسط آن سو راخی ایجاد کرده اند پوشیده شده است. نوع سنگی که جهت مفروش کردن حیاط از آن استفاده شده سنگ آهکی می باشد ابعاد صحن مسجد ۱۳ ×۵/۱۸ متر می باشد.
رواق های مسجد جامع چالشتر
در دو طرف صحن مسجد یعنی در دو سمت غرب در جلوی شبستان زمستانی و روبروی آن در جبهه ی شرقی در طول ضلع بلند حیاط مسجد رواقهایی ساخته شده که با طاق های جناقی عمیق به طول ۱۷۵ و عمق ۱۴۰ سانتیمتر پوشش شده اند در جلو بجای جزر های آجری از ستونهای سنگی همانند ستون های داخل شبستان زمستانی استفاده شده است.(اسلاید شماره یک) هر کدام از این رواقها در بین ستون و دیوار جلویی شبستان با یک طاق نسبتا تخت به عرض یک متر و ارتفاع۱۷۰ سانتیمتر به یکدیگر راه میابند .در ابتدا و انتهای این رواقها جبهه غربی در جلوی شبستان زمستانی در کنار طاقهای جناقی و در سطح پایینتر با یک سطح مسطح پوشیده شده و بالای آن یک حالت طلقچه مانند با طاق جناقی ایجاد شده که احتمالا به عنوان انباری از آنها استفاده می شده است.کلیه رواقها بجز دو مورد که کاشی آنها از بین رفته بقیه رواقها از زیر طاق جایی که قوس طاق شروع می شود با کاشی هفت رنگ و فیروزه ای با خطوط اسلیمی و به رنگ زرد بر روی زمینه لاجوردی مزین شده که برخی از آنها به وسیله سازمان میراث فرهنگی استان مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند .
ایوان های مسجد جامع چالشتر
ایوان جبهه شمالی :
ایوان جبهه شما لی در وسط جبهه شمالی واقع شده ودارای یک طاق جناقی نسبتا” بلند وعمیق میباشد وفاقد گنبد است در طرفین این ایوان دو گنبد کوچک قرار دارند که از هر طرف با دو طاق کوچک به این ایوان راه میابند.(عکس شماره ۴) در بالای طاق های راهرو دو گنبد طرفین و در کمرگاه دیوار در زیر قسمتی که قوس طاق ایوان شروع می شود یک باند کتیبه به عرض ۴۰ سانتیمتر سه طرف ایوان را در بر گرفته است .این کتیبه با کاشی لاجوردی و یا آیاتی از قران کریم مزین شده و به خط نسخ بارنگ سفید بر روی زمینه لاجوردی نوشته شده است .
بر روی دیوار ضلع بزرگ ایوان شمالی در بالای باند کتیبه به صورت یک طاق نما با کاشی هفت رنگ مزین شده که در وسط آن آن عبارت(بانی این بنا حاج محمد رضا خان )به چشم می خورد. این قطعه با خطوط اسلیمی و گل وبوته مزین شده است در زیر باند کتیبه فوق الذکر سه طاق نمای دیگر در ارتفاع ۶۰ سانتیمتری از سطح کف ایوان به بلندای ۱۷۰ و عرض ۱۰۷ و بافاصله۴۰ سانتیمتری از یکدیگر در درون یک فرو رفتگی چهارگوش ایجاد شده اند که همگی با کاشی هفت رنگ با یک باند نازک از کاشی فیروزه ای مزین شده اند در همین ایوان در بالای طاق هاو روی گنبدهای طرفین با آجر به صورت کنگره ای طرحی را ایجاد کرده اند. گنبدهای طرفین ایوان های شمالی هر دو قرینه همدیگرند. طرفین ایوان شمالی به صورت دو طبقه ساخته شده که احتمالا جهت سکونت از آنها استفاده می شد که سقف آنها اکنون با تیر آهن پوشیده شده است.
ایوان جبهه جنوبی:
ایوان جبهه جنوبی که ایوان اصلی بنا بحساب می آید و تحت عنوان شبستان تابستانی از آن یاد می شود دارای یک گنبد آجری نسبتا بلند که بر روی چهار طاق جناقی بلند و جرزهای آجری استوار گردیده بناشده است. این گنبد دارای یک ساقه کوتاه و چهار گوشوار کم عمق می باشد که این گوشوارهها با نقوش آجری مزین شده اند.دورتادور گنبد با دو ردیف آجر که گوشه های آنها بر روی هم قرار گرفته یک شکل کنگره ای ایجاد کرده اند که همین شکل یک متر بالاتر نیز تکرار شده منتهی بر این شکل از یک ردیف اجر استفاده شده و نهایتا در نزدیکی راس گنبد نیز همین نقش با یک ردیف آجر ایجاد گردیده و در درون این کنگره فوقانی دایره ای به قطر ۱۳۰ سانتی متر با اجر نقوشی ایجاد کرده اند . در بدنه دیوار روبرویی ایوان در جایی که محراب در آن قرار دارد در چند بخش با کاشی و کتیبه مزین شده است در بخش فوقانی در زیر طاق جناقی کتیبه ای همانند ایوان شمالی با کاشی هفت رنگ و فیروزه ای ایجاد شده که از نظر اندازه و شکل کاملا شبیح هم هستندولی بجای نام بانی مسجد در این کتیبه عبارت (سبحان ربی اللعلی و بحمده )با خط نسخ به رنگ لاجوردی روی زمینه زرد نوشته شده است. در زیر این بخش نیز یک باند کتیبه با کاشی لاجوردی و خط نستعلیق به رنگ سفید آیاتی از قران کریم نوشته شده که دیوار جبهه جنوبی و دو جرز طاق جناقی را به عرض ۴۰ سانتیمتر دربر گرفته است در زیر این باند کتیبه و در وسط محراب کاشی کاری شده این شبستان قرار دارد که با کاشی هفت رنگ با زمینه سفید مزین شده و قسمت تحتانی این محراب به ارتفاع ۳۰ سانتیمتر از کف با بالا با آجر لعاب دار یک حالت جلو آمدگی به عرض ۲۰ سانتیمتر ایجاد شده است در دو طرف این محراب نیز دو طاق نمای کاشی کاری شده عینا مانند ایوان جبهه شمالی ایجاد شده است.(اسلاید شماره دو) در دو طرف این ایوان گنبد کوچکتر بنا شده و در انتهای آن که به دیوار بیرونی منتهی می شود یک نیم گنبد ایجاد شده و در بدنه دیوارشرقی در زیر طاق همچون رئاقها بخشی کاشی کاری شده است و در قسمت تحتانی نیز سه طاقچه با طاق مسطح تعبیه شده که درون آنها با کاشی هفت رنگ و فیروزه ای مزین شده است که این طاقچها در بدنه دیواره جنوبی نیز تکرار شده است.
ورودی های مسجد جامع چالشتر
ورودی جبهه شرقی
این بنا دارای دو درب ورودی می باشد که یکی در ابتدای جبهه شرقی قرار دارد درب و سر در ان نوساز می باشد و با کاشی هفت رنگ وفیروزه ای مزین شده است.راه پله این بنا نیز در کنار همین در قرار دارد که به پشت بام راه میابد.
ورودی جبهه غربی
این ورودی به صورت یک چهارضلعی نا منظم با یک طاق جناقی و یک نیم طاق که در وسط ان یک گوشوتره کوچک ایجاد شده پوشیده شده است در بالای درب چوبی ساده آن و در طرفین آن کاشی کاری و با کتیبه مزین شده است که در یک سمت دو طاق نما ودر یک سمت یک طاق نما ایجاد شده که داخل آنها تماما با کاشی هفت رنگ و فیروزه ای با خطوط اسلیمی بزرگ سفید وزرد مزین شده است در بالای این سه طاق نما و طاق نمای بالای دروازه یک باند کتیبه و کاشی بطور منتددور زده است که اشعاری بدین صورت بر روی آن نوشته شده است.
هو الله العزیز قال رسول الله ان مدینه العلم وعلی بابها
مردمان خانهی خدا اینجاست جای پاکان بی ریا اینجاست
عجلو بالصلوه قبل الموت به سعس و عمل میرزا اسمعیل کاشی پز اصفهان-
ونیز آمده تبارک الله از این مسجد مشید که سر کشیده بر رفعت به اوج چرخ ممرد
رسانده اصل بنا متین به ماه ومهر گذشته فرع بنا تا به ماه مهر مصعد
چو نور مهر بر او تابد از دریچه شرق کند به ساخت مغرب سواد سایه ی ممد
به حیرت است خردم شد سوال بانی مسجد بگفت حاج محمد رضا خان ممید
جهان جود ومعانی که از تفضیل ایزد شکوه دولت و جاهش شودبه دهر موبد
سوال کرد زتاریخ مخلص از خرد او گفت شده است کعبه دوم همین جدید معبد
