نام :کاخ اردشیر فیروز آباد
مکان : فارس- فیروزاباد
قدمت : ساسانی
کاربری : حکومتی – مذهبی
سبک : پارتی
شهر فيروز آباد در يكصد كيلومتري جنوب شهر شيراز، در مسير شيراز به لار و در دشتي سرسبز واقع شده است. بناي اين شهر را به دوره كيانيان نسبت ميدهند و نام قبلي آن شهر گور بوده است. ابن بلخی هزار سال قبل در كتاب فارسنامه عنوان كرده است كه اين شهر در پي حمله اسكندر مقدوني، پس از تغيير مسير رودخانه و با غرق شدن شهر در آب ويران شد ولي اردشير بابكان پس از استيلا بر اردوان پنجم و تاسيس سلسله ساسانيان مجددا اين منطقه را آباد نموده و شهري جديد با پلاني به شكل دايره در آن بنا نمود كه اردشير خوره ناميده شد.
این شهر مجددا در زمان حمله اعراب به ایران ویران شد. زمانی كه عضدالدوله دیلمی (گیلانی) بر اعراب حاکم بر این شهر تسلط پیدا كرد، به آبادانی ویرانه ها همت گماشت و از آن به بعد این شهر فیروزآباد نامیده شد.
فيروز آباد يكي از پر جاذبه ترين و در عين حال گمنام ترين شهر هاي تاريخي و گردشگري ايران است. از آثار تاريخي اين شهر ميتوان به كاخ اردشير ساساني، قلعه دختر و بقاياي شهر گور اشاره كرد.
كاخ اردشير ساساني با ابعاد ۵۵ در ۱۱۵ متر كه نخستين بناي تاق دار ساساني محسوب مي شود، در دو کيلومتري شمال شهر فيروزآباد قرار دارد. اين کاخ نزديك مدخل تنگاب در کنار چشمه و بركه اي دايره اي شكل به قطر تقريبي ۳۰ متر احداث گرديده و از کاخ هاي ييلاقي اردشير به حساب مي آمده است. اين بنا با مصالح لاشه سنگ و ملاط گچ احداث گرديده و تزئينات به کار رفته در آن شامل گچ بري هاي زيبا و رنگي داخل بنا مي باشد كه قسمتهايي از آن در قسمت بالاي ديوارهاي داخلي كاخ پس از گذشت ۱۸۰۰ سال كماكان سالم و در معرض ديد قرار دارد.
در ضلع شمالي كاخ چهار ساختمان گنبدي شكل عظيم شامل دو تالار و دو ايوان وجود دارد كه قسمتي از سقف گنبد تالارها در دايره اي به قطر حدود ۲ متر باز است. روبروي ايوان شمالي كاخ نيز چشمه اي زلال از دل خاك ميجوشد و استخري طبيعي (بركه) در جلوي كاخ درست شده است و مازاد آب آن توسط نهري به سمت مزارع واقع در شرق و جنوب كاخ روان است.
عده اي معتقدند اين بنا کاخ نبوده و کاربري آن را آتشکده ميدانند، زيرا معتقدند که هر بناي مهمي که در کنار آب ساخته مي شده محلي براي پرستش آناهيتا بوده است، اما طبق سنديات به دست آمده احتمال کاخ بودن بنا بيشتر است.
در سه كيلومتري شمال فيروز آباد، در سمت مقابل رودخانه نقش برجسته اي به نام نقش پيروزي كه در آن اردشير بابكان در حال گرفتن نشان پادشاهي نمايانگر است، ديده ميشود. در فاصله كمي از اين نقش برجسته، بقاي دو پايه از پلي قديمي مربوط به همان زمان نيز مشاهده ميشود.
همچنين در شش كيلومتري شمال اين شهر و بر فراز صخره اي بلند بقاياي قلعه اي سترگ به نام قلعه دختر ديده ميشود. تمام قلعه از سنگ هاي درشت ساخته و سنگهاي نما تراشيده شده اند ولي سنگهاي پي ها و داخل ديوارها از قلوه سنگ هاي درشت رودخانه اي تشكيل شده اند. عظمت بناي اين قلعه مبهوت كننده است و ديوارهاي بلند آن با همه شكستگي و ريخته شدن، هنوز هم شكوهي خيره كننده دارند.
بقاياي شهر گور در شمال غربي شهر فيروزآباد فعلي در مقطعي دايره شكل به قطر حدود ۲۰۰۰ متر واقع شده است. در حال حاضر شهر گور به طور كامل ويران شده و تنها قلوه سنگهايي كه روزگاري تشكيل دهنده بناهاي اين شهر بوده است در محوطه آن پراكنده است. در ميان اين شهر بنايي منار شكل با مقطع چهار گوش به نام منار يا ميل شهر گور به ارتفاع تقريبي ۲۲ متر ديده ميشود. مادام ديولافوا، باستان شناس فرانسوي كه حدود يكصد سال قبل از اين مكان ديدن كرده است ارتفاع اين بنا را حدود ۲۶ متر اندازه گيري كرده است كه در صورت صحت آن بدين معني است كه در طول ۱۰۰ سال گذشته حدود ۴ متر از ارتفاع اين بنا ريزش كرده و در صورت عدم بازسازي و يا تور بندي آن احتمالا مابقي آن نيز فرو خواهد ريخت. در خصوص علت ساخت اين منار نيز نظريه هاي مختلفي از جمله به عنوان سمبل قدرت پادشاه، مركزي جهت دايره در آوردن و ساختن شهر، محل ارتباط با قلعه دختر جهت اطلاع از حملات دشمن و همچنين محل نيايش عنوان شده است.
