بادگیر | کارکرد و بادگیر - گروه معماری هورنو

با بررسی حدود 200 بادگیر، 8 کاربری از این فناوری استفاده می کرده اند. که نام تعدادی از آنها در جدول روبرو آمده است.

کاربری اول: خانه

این مورد در مقاله روبرو بررسی شد : بادگیر | انواع بادگیر

کاربری دوم: آب انبار

بادگیر با هدایت باد مناسب به فضای زیر آن و گردش هوا به داخل حیاط و فضاهای دیگر، باعث خنکی هوای داخل می شده است. از این روش برای خنک کردن آب آب انبار نیز استفاده شده است. با قرار دادن دریچه های بادگیر به طرف باد یا باد های مناسب (باد اصفهانی با جهانی از شمال غرب و باد های دیگری که بیشتر جهتی از شمال دارند) آن را به داخل مخزن هدایت می کنند. باد پس از برخورد با سطح آب، از بادگیرهای جبهه مخالف خارج می شود . به جز این از بادگیر در بعضی از آب انبارهای صحرایی برای خنک کردن فضای ساخته شده روی پاشیر نیز استفاده شده است.

باد پس از گذر از داخل بادگیر و برخورد با سطح آب از روزن یا فخر مدین ساخته شده در بین مخزن و اتاق عبور و فضای داخل آن را خنک می کند و سپس از آن خارج می شود . در بعضی از آب انبارهای بزرگ پا شیردار که مخزن مجزا از قسمت های جانبی ساخته می شود، فضای ساخته شده نیز دارای بادگیر است . (. سیری در آب انبارهای یزد- معماریان – 53)

بادگیر یا خیشخان برای خنک نگه داشتن آب(در ساختمان تعبیه می شده است). شمار آن از یک تا شش بادگیر در تغییر بوده است. برخی جاها بادگیر نداشته و به جای آن خیشخان دارد. نمونه ای از آن در شهر زواره و در نزدیکی مسجد پامنار دیده می شود. گاه با بهره گیری از بادگیر، آب خزانه به اندازه ای خنک می شود که تحمل سردی آن برای دندان دشوار است .

نحوه قرار گیری بادگیر نسبت به مخزن – همان – 56

جهت بادگیر – جهت قفسه بادگیرها در آب انبارها در هر منطقه با توجه به باد مطبوع در نظر گرفته شده است بر

همین اساس اغلب آنها به سمت شمال غرب (باد اصفهانی هستند، در این حالت بادگیرهای به طرف باد مناسب حالت مکنده دارند و بادگیرهایی با جهت مخالف، خروج هوا را میسر می سازند.

با در نظر گرفتن جهت باد، تعدادی بادگیر در قسمت های مختلف آب انبار تعبیه شده که تعداد آنها از یک تا هفت بادگیر در نوسان است. بی شک تعدد بادگیرها در جهت باد مناسب خنکی بیشتر آب را به همراه داشته است.

آب انبارهای صحرایی دارای یک بادگیر یک طرفه و یا حداکثر دوطرفه هستند و در موارد استثنایی از سه بادگیر (آب انبار جواد روستای شمس) و چهار بادگیر (آب انبار نو مهریز) استفاده شده است.

کاربری سوم : مسجد

در بعضی از مساجد حاشیه کویر، مانند مسجد قدیمی اردکان و مسجد جامع فیروز آباد در استان یزد دریچه بادگیر درست در بالای محراب قرار دارد. به این ترتیب باد مطلوب وارد بخش های مختلف ساختمان می گردد و باعث تهویه و خنکی آن می شود .(بررسی اقلیمی ابنیه سنتی، وحیدقبادیان، 12، 1373)

مسجد تیموری فیروزآباد میبد بادگیر کوچک بسیار فشرده به گنبد و بر روی محراب الحاق شده است. این بادگیر، از پشت مسجد در فضای گذر بیرون زدگی دارد .(لیلا ذاکر عاملی، 21 ، 1391)

کاربری چهارم : باغ

بادگیر در قسمت کوشک بناها واقع شده بود. و از اصول کلی مطالب قبل پیروی می کرد .

بادگیر (بم) به وسیله ی یک کانال زیرزمینی با فضای مسکونی ساختمان در ارتباط است. محل قرار گیری این کانال، زیر حیاط و باغچه هایی است که هم زمان با آبیاری گل و گیاهان، آب به داخل آن نفوذ کرده و هموار خیس می ماند. هوای خروجی بادگیر با عبور از این کانال خیس زیرزمینی، به صورت محسوس و تبخیری، خنک شده و سپس وارد فضای مسکونی می شود. این هوا پیش از ورود به اتاق ها از روی حوض آب کوچک و یک فواره نیز عبور کرده و خنک تر می شود. (بادگیر شاهکار مهندسی ایران – مهدی بهادری – علیرضا دهقانی –17)

کاربری پنجم مدرسه

کاربری ششم : کاروانسرا

با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی، همانطور که کاروانسراهای بسیاری در ناحیه کوهستانی کاملا پوشیده و بدون حیاط مرکزی ساخته می شدند، در دیگر نواحی ایران مانند ناحیه مرکزی، حاشیه کویر و در مسیر جاده های کاروانی از بادگیر برای تهویه و خنکی بناها استفاده می کردند و به این ترتیب بیشتر کاروانسراهای نواحی یاد شده دارای بادگیر در بخش های مختلف کاروانسرا بودند، مانند رباط زین الدین در جاده یزد- کرمان و کاروانسرای جوخواه در جاده طبس . (کاروانسراهای ایران، محمد یوسف کیانی، ص 7 – 1373)