خانه نصیراالدوله

مکان:تهران 

قدمت:قاجاریه

موقعیت فعلی:

خیابان امیر کبیر، کوچه شهید جاویدی (میرزا محمود) کوچه شهید هداوند (نصيرالدوله) كوچه مرآت پلاک ۲۰

موقعیت بنا در بافت تاریخی تهران:

در نقشه هایی که طی سالهای ۱۲۷۵ و ۱۳۰۹ هجری قمری و توسط حاج میرزا نجم الملک تهیه شده این عمارت بزرگ در محله عودلاجان و محله سر تخت در منتهی الیه کوچه معروف به نصير الدوله ترسیم شده است . همچنین این عمارت به فاصله یک کوچه و نزدیک به خانه قدیمی قوام الدوله (وثوق الدوله) واقع شده است . عمارت اصلی نصیرالدوله در گذشته یک واحد مسکونی بسیار بزرگ بوده که معرف شیوه معماری ایرانی و به سبک درون گرا ساخته شده بود. عمارت اصلی دارای فضاهای معماری همچون ایوانهای متعدد اتاق های نشیمن و پذیرایی، آب انبار، اصطبل، خدمه خانه، حیاط و باغ مرکزی، سرویسهای خدماتی و بهداشتی بوده که بتدریج و به مرور زمان به چندین واحد مسکونی مستقل و کوچکتر و همچنین فضای پارک محله و واحد آموزشی دبستان بدر تفکیک شده است. بخش مهمیاز خانه در حال حاضر در انتهای کوچه شهید مدرس واقع شده . این بخش از خانه در حقیقت باقیمانده اصلی کالبد بنا محسوب می شده که گزارش ثبتی آن قبلا و بصورت مجزا توسط اداره کل میراث فرهنگی به شماره ۱۰۸۴۷ مورخ ۱۳۸۲ تهیه و در فهرست آثار ملی قرار گرفته است.

معرفی بنا:

همانگونه که گفته شد ملک مورد نظر بخش کوچک جبهه شرقی عمارت نصیرالدوله بوده که در گذشته به چندین واحد مسکونی مستقل تبدیل شده است. بخش هایی از فضاهای کالبد خانه فعلی پس از تخریب نوسازی شده و دیوارهای اصلی و بدنه شرقی اندرونی و بیرونی خانه توسط سنگ سفید رنگ پوشش داده شده. ورودی اصلی خانه در مسیر کوچه مرآت قرار دارد ورودی فرعی مربوط به ملک مجاور است که حالت و فضای قدیمی و سر درب آن محفوظ مانده است ورودی فعلی خانه از درب بزرگ فلزی جنب ورودی قدیمی میسر است.

پس از ورودی حیاط کوچکی قرار دارد که اتاق آئینه خانه مورد نظر در جبهه شمالی حیاط واقع گردیده. این اتاق یا تالار بخش اصلی فضای خانه را تشکیل میدهد. ابعاد داخلی آن ۱۲۸۳/ ۷۰ متر است بر سطوح داخلی اتاق تزئینات ظریف و پر کار گچ بری و آئینه کاری مشهود و به همین دلیل به اتاق آئینه خانه معروف می باشد. اتاق مورد نظر نیز از دو بخش تشکیل شده که این دو بخش توسط یک باب ارسی سه لنگه از همدیگر تفکیک شده اند. گچ بریهای بخش ابتدایی اتاق رنگی و از نوع اسلیمی گل و بوته که با آئینه کاری ظریف و با طرحهای هندسی تلفیق و مزین شده است.

در بخش انتهایی و بعد از ارسی گچ بریها ادامه پیدا می کند سطوح این گچ بریها رنگ آمیزی و سفید شده است ارسی نصب شده در اتاق دارای سه لنگه مجزا بوده که مملو از نقوش پرکار و ظریف هندسی با تلفیق آئینه کاری کم نظیری است. تمامی نقوش و طرحها بیننده را تحت تاثیر قرار می دهند. در فضای فوقانی درب ها و پنجره ها هلالی نور گیر با شیشه های رنگی تعبیه شده، سایر درب ها ورودی چوبی و بدون طرح و نقش است.

در قسمت ازاره دیوارها و اطراف بخاری (شومینه) گچ بریها به دلیل قدمت و فرسودگی فرو ریخته است. این اتاق دقیقا بر روی زیر زمین خانه احداث شده و کف اتاق در واقع سقف زیر زمین محسوب می شود. پوشش طاق زیر زمین از نوع خوانچه پوش (کلیل) است . همچنین یک باب اتاق به ابعاد ۳۸۳ متر در طبقه فوقانی اتاق آئینه خانه قرار دارد که فضای معماری و عناصر اصلی و سنتی آن حفظ شده است. سایر فضاهای داخلی خانه ساده و هیچگونه تزئینات وابسته به بنا ندارند.

زندگی نامه نصیرالدوله :

میرزا عبدالوهاب خان ملقب به نایب الوزراء نصيرالدوله و یا آصف الدوله فرزند بدرخان رئیس قورخانه شیراز بود وی در سال ۱۲۴۲ هجری قمری و در شیراز متولد شد. او در شهر شیراز شروع به تحصیل نمود و مقدمات و علوم ادبی و عربی را به خوبی فرا گرفت و چون استعداد و حافظه خوبی داشت به سرعت در علوم ادبی و سرودن اشعار شهره عام و خاص گردیده و مورد توجه واقع شد. در سرودن اشعار تخلص او یزدانی بود. در سال ۱۲۶۶ هجری قمری به همراه عمویش حاج محمد حسین خان به تهران آمد و معلومات خود را تکمیل نمود وی به واسطه رفاقتی که با میرزا حبیب ا… قا آنی شاعر معروف داشت به میرزا اعتضادالسلطنه وزیر علوم وقت معرفی و به دستگاه حکومتی راه یافت. میرزا عبد الوهاب در سال ۱۲۶۸ هجری قمری مدتی نیز معلم فرزند میرزا داود خان وزیر لشکر بود و از آن زمان پایه ترقیات وی آغاز شد.

ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۷۳ هجری قمری و به پیشنهاد میرزا سعید خان وزیر امور خارجه میرزا عبدالوهاب خان را به سمت نیابت اول وزارت خارجه منصوب نموده و به شهر تبریز اعزام داشت. ماموریت وی در تبریز ۸ سال طول کشید.

در سال ۱۲۸۸ هجری قمری ناصرالدین شاه به وی لقب نصیرالدوله داد. در همین سال حاج میرزا حسین خان مشیرالدوله به سمت صدر اعظمی نایل و میرزا عبدالوهاب به واسطه نزدیکی به صدراعظم به ریاست گمرک خانه منصوب شد. در سال ۱۲۹۰ هجری قمری و بعد از سفر اول ناصرالدین شاه به اروپا تغییراتی در هیات دولت ایجاد شد و میرزا عبدالوهاب نصیرالدوله به سمت وزارت تجارت و عضو شورای دولت منصوب گردید. وی در طول عمر خود دو بار وزیر تجارت شد یکی در سال ۱۲۹۰ ه.ق و دیگری در سال ۱۲۹۹ ه.ق میرزا عبدالوهاب در سال ۱۳۰۱ ه.ق به آصف الدوله ملقب و به جای محمد تقی میرزا رکن الدوله به ایالت خراسان و تولیت آستان قدس رضوی منصوب و اعزام گردید مدت ماموریت وی در خراسان یک سال و نه ماه بطول انجامید وی در سال ۱۳۰۴ هجری قمری به علت سکته در گذشت.

منبع: سازمان میراث فرهنگی