راه‌پله‌ها یکی از عناصر اساسی در طراحی ساختمان‌ها هستند که نقش مهمی در ارتباط و رفت و آمد بین طبقات دارند و در بسیاری از مکان‌ها مانند ساختمان‌های مسکونی، تجاری، و عمومی و… مورد استفاده قرار می‌گیرند. طراحی صحیح و رعایت استانداردهای ایمنی در طراحی و ساخت راه‌پله‌ها بسیار اهمیت دارد به همین دلیل ضوابط و استانداردهای طراحی راه‌پله‌ها در نظر گرفته می‌شوند تا ایمنی و راحتی کاربران به خصوص برای گروه‌های خاصی مانند کودکان، سالمندان و افراد کم توان را تضمین کنند و برای حفظ سلامت آنها اقدامات لازم انجام شود. این اقدامات به راحتی و ایمنی کاربران، جلوگیری از تلاش زیاد و خطرات ناخوشایند در استفاده از راه‌پله‌ها کمک می‌کند.در این مقاله، ابتدا به اهمیت طراحی صحیح راه‌پله‌ها در ساختمان‌ها پرداخته می‌شود. سپس، به معرفی و بررسی استانداردها و ضوابط مرتبط با طراحی راه‌پله‌ها می‌پردازیم.
اجزای راه پله
راه پله عضوی مهم در ساختمان است که برای اتصال طبقات یا سطوح مختلف ساختمان استفاده می‌شود. راه پله می‌تواند با استفاده از مصالح مختلفی مانند چوب، فلز، سنگ، بتن و غیره ساخته شود. همچنین طراحی راه پله ممکن است به صورت مستقیم و ساده یا به صورت منحنی و زیبا باشد، به دلیل استفاده از راه پله در محل‌های مسکونی، تجاری یا عمومی، جنبه زیبایی و طراحی آن نیز اهمیت دارد. راه پله باید به گونه‌ای طراحی شده باشد که استفاده از آن برای تمام افراد، از جمله کودکان، افراد ناتوان و افراد سالمند، راحت و ایمن باشد. همچنین، ایمنی در استفاده از راه پله با ارائه اجزایی مانند پاگردها، خیز پله، آب چکان و نرده‌ها تأمین می‌شود. راه‌پله دارای اجزای مختلفی می باشد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. پله: پله‌ها بخش اصلی راه‌پله هستند و برای جابجایی افراد بین طبقات استفاده می‌شوند. طراحی و ابعاد پله‌ها باید ایمنی و راحتی را برای استفاده‌کنندگان فراهم کند.
2. سطح شیب‌دار: این سطح، سطحی است که پله‌ها بر روی آن قرار می‌گیرند. این سطح باید صاف و پایدار باشد تا استفاده از راه‌پله راحت و ایمن باشد.
3. پاگرد: پاگردها محلی هستند که در انتهای هر پله قرار می‌گیرند و برای استراحت و تغییر مسیر حرکت استفاده می‌شوند. طراحی پاگردها باید به شکل و ارتفاع آنها توجه کند تا راحتی استفاده را فراهم کند.
4. خیز پله: خیز پله به شیبی گفته می‌شود که از پایین به سمت بالای پله ادامه دارد. این شیب باید به شکلی طراحی شود که راه رفتن بر روی پله‌ها راحت و آسان باشد.
5. آب چکان: آب چکان سطح شیب‌داری است که هدف از طراحی آن، خروج آب در صورت بارش بر روی راه‌پله است. طراحی آب چکان باید به منظور جلوگیری از رفت و آمد ناامن و خطرناک در شرایط مرطوب انجام شود.
6. نرده: نرده‌ها قسمتی از راه‌پله هستند که دور تا دور پله‌ها قرار می‌گیرند و برای ایمنی در تردد بین طبقات استفاده می‌شوند. طراحی نرده‌ها باید به اندازه و ارتفاع مطمئنی داشته باشد تا از سقوط افراد جلوگیری کند.
تمام اجزای مذکور باید با رعایت استانداردهای ایمنی و طراحی مناسب برای راحتی و ایمنی استفاده‌کنندگان راه‌پله در نظر گرفته شوند.
انواع راه پله
پله‌ها می‌توانند بر اساس شکل ظاهری و مصالح مصرفی به دسته‌های مختلفی تقسیم شوند. دسته‌بندی پله‌ها بر اساس شکل ظاهری شامل دو دسته کلی زیر است:
1. پله‌های مستقیم: این نوع پله‌ها به صورت عمودی و مستقیم از یک طبقه به طبقه دیگر قرار می‌گیرند. آنها معمولاً شامل پله‌های مستقیم و افقی است که به صورت پشت سر هم قرار می‌گیرند. پله‌های مستقیم معمولاً در ساختمان‌های صنعتی، تجاری و اداری استفاده می‌شوند.
2. پله‌های مدور: این نوع پله‌ها دارای یک شیب منحنی هستند و به صورت یک حلقه یا سرپیچ برای اتصال طبقات مختلف استفاده می‌شوند. آنها توسط یک مرکز مشترک در مرکز پله‌ها پشت سر هم قرار می‌گیرند. پله‌های مدور معمولاً در ساختمان‌های مسکونی، هتل‌ها و فضاهای داخلی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
همچنین، پله‌ها می‌توانند بر اساس مصالح مصرفی نیز دسته‌بندی شوند. برخی از انواع مصالح مصرفی در ساخت پله عبارتند از چوب، فلز، سنگ، بتن، شیشه و مواد مرکب. هر ماده مصرفی ممکن است ویژگی‌های خاصی از نظر استحکام، زیبایی و مقاومت در برابر سایر عوامل داشته باشد و استفاده از آنها بستگی به نیازها و شرایط ساختمان دارد.
پله‌های مستقیم
پله‌های مستقیم بدون پیچش هستند و طول آنها بیشتر از سایر انواع پله‌ها است. طراحی و استفاده از این نوع پله‌ها در فضاهایی که محدودیت فضایی ندارند، مناسب است. عرض کف پله‌های مستقیم معمولاً 30 سانتی‌متر است و کف پله به صورت مستطیل در طول آن قرار دارد. نوع‌های مختلف پله‌های مستقیم عبارتند از:
1. پله مستقیم یک طرفه: این پله‌ها در فضاهای طولانی استفاده می‌شوند و معمولاً در صورت عدم محدودیت طولی در ساختمان، بدون پاگرد وسط اجرا می‌شوند. در صورتی که ارتفاع طبقه بیش از 2.75 متر باشد، باید پاگرد وسط در نظر گرفته شود.
2. پله دو طرفه با پاگرد وسط و دو بازو: این نوع پله‌ها شامل دو ردیف پله با پاگرد وسط هستند و بعد از هر ردیف پله، یک پاگرد برای استراحت افراد قرار داده می‌شود.
3. پله دو طرفه با پاگرد وسط و سه بازو: در این نوع پله، علاوه بر دو ردیف پله با پاگرد وسط، یک ردیف پله با عرض بیشتر در طرفین قرار دارد. این نوع پله در مکان‌هایی با تردد زیاد استفاده می‌شود.
4. پله سه طرفه با دو پاگرد و سه بازو: این پله‌ها در ساختمان‌هایی با ارتفاع بین طبقات بلند و فضای پله محدود استفاده می‌شوند. فضای بین پله‌ها می‌تواند برای طراحی آسانسور استفاده شود.
5. پله چهار طرفه: این نوع پله با دو پاگرد و چهار بازو استفاده می‌شود و دارای ظاهری زیبا و راحت‌تر از پله‌های سه طرفه است.
پله‌های مارپیچ
پله‌های مارپیچ یا پله‌های صعودی پیچیده نیز در طراحی ساختمان‌ها استفاده می‌شوند. این نوع پله‌ها به دلیل طراحی خاص و منحصر به فردشان، جذابیت زیادی دارند و معمولاً در فضاهای محدود و تنگ به خوبی قرار می‌گیرند. پله‌های مارپیچ معمولاً به صورت یک پله پیچیده و قابل چرخش به دور یک محور عمودی طراحی می‌شوند. نوع و شکل پله‌های مارپیچ می‌تواند متنوع باشد و به سلیقه و نیاز طراح و مالک ساختمان بستگی دارد. روشنترین نوع پله مارپیچ، پله با پیچ کامل است که در آن پله‌ها به طور کامل دور یک محور پیچیده شده و شکل یک دایره کامل را به ارمغان می‌آورند. این نوع پله بیشتر در فضاهای بزرگ و مجلل استفاده می‌شود. پله‌های مارپیچ با پیچ قائم نیز شکلی متنوع و جذاب دارند. در این نوع پله، پله‌ها به صورت قائم پیچیده شده‌اند و می‌توانند در فضاهای کوچکتر نسبت به پله‌های با پیچ کامل استفاده شوند. استفاده از پاگرد در این نوع پله‌ها امکان استفاده را راحت‌تر می‌کند. همچنین، پله‌های مارپیچ با پیچ تزئینی یا طرح‌دار نیز وجود دارند که علاوه بر عملکرد پله، زیبایی و طراحی خاصی هم به فضا اضافه می‌کنند. این نوع پله‌ها معمولاً در ساختمان‌های مجلل و با شکوه استفاده می‌شوند. به طور کلی، پله‌های مارپیچ بسته به فضا و سلیقه مالک، می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند و از مواد مختلفی مانند چوب، شیشه، فلز و سنگ ساخته شوند. طراحی صحیح و استفاده از متریال مناسب در ساخت پله‌های مارپیچ اهمیت زیادی دارد تا به ایمنی و زیبایی کاربران خدمت کنند.
اندازه استاندارد راه پله ها
اندازه‌گیری‌های حیاتی برای راه پله‌ها شامل عرض پله، ارتفاع پله، اندازه کف پله، نبودن پله تکی در بین پاگردها، عرض پاگردها، ابعاد استاندارد نرده پله، تراش انتهای کف پله، تعداد پله‌ها در یک پاگرد، و شیب یا زاویه پله است.
• عرض پله بین 90 تا 110 سانتی‌متر باید باشد.
• ارتفاع پله بین 18 تا 20 سانتی‌متر است.
• اندازه کف پله حداقل باید 30 سانتی‌متر باشد.
• پله تکی در بین پاگردها مجاز نیست و باید حداقل سه پله در این فاصله وجود داشته باشد.
• عرض پاگردها حداقل یک متر و ده سانتی‌متر است (90 سانتی‌متر در صورت وجود پاگرد ستونی).
• فاصله بین نرده‌ها باید حدود 11 سانتی‌متر باشد.
• ارتفاع نرده باید حدود 110 ساتی متر باشد.
• انتهای کف پله باید تراش خورده باشد تا از افتادن جلوگیری شود.
• تعداد پله‌ها در یک پاگرد حداکثر 12 عدد است.
• شیب راه پله در ساختمان‌های مسکونی حدود ۳۰ درجه است.
رعایت این استانداردها کمک می‌کند تا راه پله‌ها ایمن و راحت باشند و برای سال‌های آینده قابل استفاده باشند.
