جانمایی در طراحی ایستگاه آتش نشانی
ایستگاه های آتش نشانی از جمله مراکز با اهمیت بالا در خدمات رسانی شهری می باشند که می بایست بتوانند در اسرع وقت و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیت های محیط شهری از یکسو و با ایجاد کمترین آثار منفی بر زندگی ساکنان شهر از سوی دیگر، به محل حادثه برسند و اقدامات امداد را به انجام برسانند. بدین منظور میبایست هم در مکانیابی و هم در رعایت استانداردهای طراحی ایستگاه دقت لازم به عمل آمده تا ایستگاه ساخته شده بتواند بدون مانع خدمت رسانی لازم را انجام دهد. در این گزارش باتوجه به استاندارد های طراحی ایستگاه آتش نشانی، ویژگی های لازم برای انتخاب زمین استقرار ایستگاه آتش نشانی ارائه میگردد. قابل ذکر است که موضوع مکانیابی در مبحث خود لازم به بررسی است.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب
فاصله مناسب از تقاطع، طراحی ایستگاه آتش نشانی
برای سهولت ورود به جریان ترافیکی از مکانیابی ایستگاهها در مکانهای نزدیک به تقاطعها پرهیز گردد تا به هنگام ایجاد ترافیک در پشت چراغ قرمز، مانعی از حيث خروج ماشين آلات آتش نشانی از ایستگاه وجود نداشته باشد. رعایت حداقل فاصله 10 متر از اولین چهارراه ضروری است.
میزان دسترسی، در طراحی ایستگاه آتش نشانی
سیستم حمل و نقل شهری و شبکه ی ترافیک یکی دیگر از عوامل مؤثر بر مکان یابی در طراحی ایستگاه آتش نشانی است. عواملی چون عرض خیابان ها، کیفیت و حجم ترافیک، یک طرفه بودن خیابان و غیره در انتخاب محل استقرار ایستگاهها مؤثرند.
محل مناسب معمولا در محل تلاقی چند خیابان و در نقاطی تعیین می شود که حجم ترافیک مانع یا کند کننده حرکت خودروها و اكيپ آتش نشانی نگردد.
خیابان های یک طرفه یا خیابان هایی که وسایل نقلیه ی سنگین و کندرو از آنها عبور کنند، از عوامل کند کننده حرکت خودروهای آتش نشانی است.
قرارگیری ایستگاه ها در مجاورت بزرگراه ها و خیابانهای اصلی درجه یک به ویژه تقاطع های اصلی از عوامل مثبت مکان یابی خواهد بود (پرهیزگار، ۱۳۸۳:۹۷).
محل ایستگاههای آتش نشانی برای سهولت ورود به جریان ترافیکی، ضروری است در کنار یا موازی با شبکه معابر شریانی اصلی (درجه ۱ و ۲) تعيين گردد.
از مکانیابی ایستگاهها در کنار خیابان محلی پرهیز گردد وليكن چنانچه استقرار ایستگاهها درکنارمعابر محلهای اجتناب ناپذیر باشد به گونه ای این مکانیابی انجام پذیرد که امکان ارتباط مستقیم به یک مسیر اصلی (شبکه درجه ۱ یا ۲) وجود داشته باشد.
در مکان یابی ایستگاههای آتش نشانی و خصوصا ایستگاههای متوسط و بزرگ ضروری است امکان دسترسی به بیش از یک خیابان مد نظر قرار گیرد و ایستگاه دارای دسترسی به دو یا چند شبكه خيابان باشد.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر
عرض معبر
با توجه به اینکه شعاع گردش ماشین آتش نشانی ۱۱ متر می باشد . عرض معبر مجاور زمین ایستگاه و همچنین نحوه ورودی ایستگاه به معبر می بایست به گونه ای باشد که خودرو آتش نشانی بتواند به راحتی گردش کند.
دسترسی به زیرساخت های شهری
در مکانیابی و استقرار ایستگاههای آتش نشانی علاوه بر در دسترس بودن شبکه های معابر شریانی، ضروری است دسترسی به شبکه های آب، برق، تلفن، سرویس های حمل ونقل و استفاده از وسایل ارتباط جمعی نیز فراهم شود.
همجواری و کاربری، طراحی ایستگاه آتش نشانی
بررسی همجواری ها و همسایگی ها در مکان یابی ایستگاه آتش نشانی مطرح میگردد، لذا در این گزارش از بسط موضوع اجتناب و فقط به ذکر موارد بسنده می شود.
در تعيين محل ایستگاه ضروری است مسئله نزدیکی به کاربریهای تجاری (مراکز تجاری شهری، منطقه ای وناحيه ای)، پارکینگ های عمومی و فضاهای ورزشی (ناحيه ومنطقه ای)، اماكن تاریخی و فرهنگی، مراکز اداری ، صنعتی و تاسیسات حمل و نقل وانبارها و سایر مراکز با میزان خطر بالا مورد توجه قرار گیرد بطوریکه حداکثر ظرف مدت 5 دقیقه گروههای آتش نشانی بتوانند خود را به محل حادثه برسانند.
از احداث ایستگاههای آتش نشانی در شعاع ۵۰۰ متری مراکز زیر خودداری شود:
- مراکز درمانی از قبیل بیمارستانها و درمانگاهها
- آسایشگاه سالمندان و مراکز روان درمانی
- مراکز پذیرایی و جهانگردی از قبیل هتل ها ، مهمانسراهها
- مراکز آموزشی از قبیل مدارس در کلیه مقاطع تحصیلی
- مراکز جمع آوری زباله
اندازه قطعه زمین
مکان انتخابی برای ایستگاه آتش نشانی باید متناسب با نیازهای فعلی و آینده شهرباشد.
مساحت قطعه تفکیکی در حد استاندارد برای ایستگاههای کوچک ۱۰۰۰ متر مربع و برای ایستگاههای متوسط ۳۰۰۰ مترمربع می باشد.
برای مکانیابی ایستگاهها دربافت پر تراکم شهری در صورت لزوم و ضرورت، حداقل اندازه قطعه تفکیکی برای ایجاد ایستگاه کوچک نباید از ۱۰۰۰ متر کمتر باشد.
مساحت قطعه تفکیکی در حد استاندارد برای ایستگاههای بزرگ (مادر) برای شهرهای با جمعیت بیشتر از ۷۵۰ هزار نفر به میزان ۹۰۰۰ متر مربع می باشد.
ابعاد قطعات تفکیکی برای ایستگاههای آتش نشانی باید به نحوی باشد که تناسب لازم بین طول و عرض قطعه وجود داشته و حداقل عرض ۳۰، ۴۵ و ۶۰ متر برای ایستگاههای کوچک، متوسط و بزرگ تامین گردد.
شكل قطعه زمین
ترجیحا با توجه به طرح ساختمان بهتر است قطعه زمین در نظر گرفته شده به صورت مستطیل باشد. همچنین با توجه به لزوم وجود حداقل ۱۰ متر فضای جلوی آشیانه و قرارگیری فضای تمرینات در پشت آشیانه و در ارتباط مستقیم با آن به صورتی که خودروهای آتش نشانی با توجه به وجود دربها در دو سمت آشیانه به راحتی بتوانند بین این دو فضا تردد کنند- الزامیست شكل و تناسبات زمین به گونه ای باشد که امکان قرارگیری این ۳ فضا به طور متوالی پشت سر هم وجود داشته باشد.
بررسی ضوابط فضا و طراحی ایستگاه آتش نشانی:
١- اتاق اطلاعات و مخابرات
- این اتاق جهت ایجاد امکان شنیدن کامل می باید عایق صوتی شده باشد .
- این اتاق باید به گونه ای طراحی و مکان یابی شود که از دید کامل به شبکه حرکتی مجاور ایستگاه خروجی آشیانه ها و ورودی ایستگاه برخوردار بوده و ورود و خروج کلیه افراد را به ساختمان زیر نظر داشته باشد و کنترل کند.
- قسمت جلوی این محل از شیشه طوری نصب می گردد تا شخص بتواند دید با زاویه ۱۸۰ درجه داشته باشد .
- این اتاق باید از مصالح ضد حریق ساخته شده باشد تا از کلیه زبان های تخریب کننده که باعث کندی واکنش دستگاه های هشداردهنده می شود در امان باشد.
- در این اتاق می باید فضای لازم جهت نصب جداول و نقشه های ضروری بر روی دیوار پیشبینی شده باشد .
- برای پرسنل کشیک شب می باید یک تختخواب (ترجیحا تاشو) پیش بینی کرد .
- این اتاق می باید دارای ارتباط ارتباط و دسترسی مطلوب با آشیانه وسایل نقلیه باشد .
- فضای نگهبانی و اتاق مخابرات می باید در مقابل تابش اشعه خورشید و خیرگی ناشی از آنمحافظت شده باشد .
- سطح زیاد شیشه در فضای نگهبانی و اتاق مخابرات نباید باعث ایجاد اثر گلخانه ای و افزایش زیاد دمای فضای مذکور شود .
۲- آشیانه
کلیات
- محل خروجی وسایل نقلیه باید کاملا قابل رؤیت و جلو دید نگهبان و مسئول مخابرات باشد.
- در ایستگاه های که جایگاه وسایل نقلیه در مجاورت شبکه حرکتی است حرکت وسایل نقلیه با دنده عقب از شبکه حرکتی به جایگاه یا محوطه اکیدأ غیرقابل قبول است .
- لازم است برای سهولت رفت و آمد و جابجا کردن وسایل نقلیه عملیاتی یک جایگاه جداگانه برای رئیس ایستگاه احداث گردد به نحوی که مسیر رفت و آمد اتومبیل از مسیر اصلی آنها جدا باشد .
- اتاقهای مجاور آشیانه باید حداقل با ۱۵ سانتی متر اختلاف سطح بالاتر از کف ساخته شود تا از نفوذ گاز منواکسید کربن وسایل نقلیه و نشت یا سرازیر شدن آب حاصل از شستشوی آشیانه مصون باشند .
ابعاد در طراحی ایستگاه آتش نشانی
- در ایستگاه هایی که بیش از یک وسیله در آن جا دارد حداقل عرض جایگاه وسایل نقلیه ۵ متر است که از هر طرف رعایت ۰.۹ متر فاصله با ستون ها و درب ها الزامی است.
- در ایستگاه با یک جایگاه می باید عرض جایگاه ۶.۲ متر باشد.
- برای احداث یک جایگاه فضایی به عمق ۱۵ متر و برای احداث دو جایگاه پشت سرهم فضایی به عمق ۲۴ متر و حداقل ارتفاع ۴ متر (در بحرانی ترین وضعیت بدون هیچگونهمانعی بر سر راه در نظر گرفته شود.
- حداقل ارتفاع درب آشیانه ۳.۶ متر و عرض آن ۴.۲۰ متر است.
- حداقل عمق محوطه روبروی جایگاه ۹ متر است.
فضاهای جانبی، طراحی ایستگاه آتش نشانی
در مجاورت آشیانه
۱- انبار فوم جهت انبار کردن این مواد در گالن های مخصوص .
۲-انبار شیلنگ های یدک شامل اتاق بسیار تمز و خشک با امکان تهویه طبیعی و نصب قفسه ها با چنگک هایی که محل آویزان کردن سر لوله ها است .
۳- محل دستگاه های تنفسی با تهویه مناسب به هوای باز و امکان نظافت در حد بالا و
۴- بخش شارژ باطری شامل یک اتاق تمیز با هوای مطبوع و تازه با کابینت های درب دار مجهز به وسایل شارژ باطری متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه می باید پیش بینی گردند .
- برای جلوگیری از انتشار دود ناشی از احتراق موتور وسایل نقلیه عملیاتی باید از لوله های خرطومی که به لوله اگزوز آنها متصل می شوند و از طریق شبکه لوله کشی شده در کف یا سقف دود را به خارج از فضای آشیانه هدایت می کنند استفاده کرد .
- پیش بینی یک چاله سرویس جهت بازدید و تعمیرات جزیی وسایل نقلیه عملیاتی در محوطه یا آشیانه وسایل نقلیه الزامی است از این مکان می توان جهت شستن وسایل نقلیه نیز استفاده کرد .)
- پیش بینی فضاهای جانبی در زیرزمینی که فاقد دسترسی مناسب است مجاز نمی باشد .
درب های آشیانه در طراحی ایستگاه آتش نشانی
- جهت کنترل وضعیت حرارتی آشیانه و نیز امنیت آن نصب درب در ورودی و خروجی آشیانه الزامی است.
- لولاهای به کار رفته در درب های آشیانه باید از مقاومت کافی در برابر لنگر ایجاد شده در اثر وزن و طول زیاد درب ها برخوردار باشند .
- در ایستگاه های بدون پرسنل در زمان مأموریت ، می بایست سیستم باز و بسته شدن درب به گونه ای باشد تا باعث تأخیر در اعزام گروه به مأموریت نگردد.
- استفاده از سیستم الکتریکی جهت باز و بسته شدن دربها الزامی است .
- ضروری به نظر می رسد درب های مذکور به ژنراتورهای اضطراری برق وصل باشد که در هنگام خاموشی برق نیز با مشکلی روبرو نشوند .
- کلیه آلات و ابزارهای اتوماتیک که برای باز کردن درب ها نصب می گردد باید به طریقی
- تنظیم شده باشند که در صورت قطع برق یا پریدن فیوز و کار نکردن ژنراتورهای اضطراری ، باز کردن درب به طریق دستی به فوریت امکان پذیر باشد .
- جهت اطلاع افراد و وسایل نقلیه عبوری مجاور ایستگاه از زمان شروع عملیات ، می باید به نصب چراغ گردان در محلی که به خوبی قابل رؤیت باشد اقدام کرد .
محل شستشو
- پیش بینی مکان مناسب جهت شستن وسایل نقلیه در محوطه یا آشیانه الزامی است .
- محل شستشوی ماشین ها باید به وسیله یک کانال مناسب از محوطه ای که وسایل نقلیه نگهداری می شوند جدا گردند.
مواد و مصالح
- محوطه تردد وسایل نقلیه عملیاتی و آشیانه می باید با مواد و مصالح مناسب جهت هدایت آبهای سطحی به کانال های پیش بینی شده برای این منظور شیب بندی شوند .
- دیوارهای آشیانه باید از نوع موادی ساخته شود که به راحتی قابل شستشو باشد و در کف این محل باید به اندازه کافی سوراخ های آب ریز جهت تخلیه آب های ریخته شده در اثر شستشو کار گذارده شود . این کار امکان شستشو با شیلنگ را در این مکان میسر و آسان می کند . ضمنا شیرهای آب گرم و سرد در مرکز و در کناره دیوارها باید نصب گردد بحديکه رفع نیاز شود .
- جایگاه های وسایل نقلیه ماشین آتش نشانی باید از مصالح غير لغزنده مقاومی ساخته شوند که به هیچ عنوان چه در شرایط مرطوب لغزنده نباشند .
- سطح زمین این محوطه باید از بتونی ساخته شود که هر یک مترمربع آن تحمل وزن ۶۱۰ کیلوگرم را داشته باشد.
ورودی و خروجی
- باید توجه داشت که خروجی ایستگاه در مکانی پیش بینی شود که اراضی مجاور آن فاقد کاربری مزاحم و یا ترافیک زیاد باشد.
- توصیه اکید می گردد که ایستگاه و آشیانه دارای یک ورودی و خروجی مستقل از یکدیگر باشند تا در صورت مسدود شدن یکی امکان استفاده از دیگری وجود داشته باشد.
تهویه و نور
- در صورت استفاده از فن جهت تخلیه دود ناشی از وسایل نقلیه داخل آشیانه باید توجه داشت.
- که موقعیت فن ها به گونه ای در نظر گرفته شود تا باعث آزار و آلودگی هوای کاربری های مجاور نگردد.
- تهویه آشیانه باید به گونه ای صورت گیرد تا دود ناشی از وسایل نقلیه کاملا از فضای آشیانه دفع گردد تا باعث آزار و ناراحتی کارکنان نشود و بهداشت و سلامت آنان را به مخاطره نیاندازد.
- سطوح نورگیر ساختمان آشیانه باید به اندازه باشد که در تمام ساعات روز حتی المقدور نورطبیعی کافی جهت فعالیت را تأمین کند.
شیب
- شیب عمومی آشیانه نباید به اندازه باشد تا احتمال حرکت وسایل نقلیه در حالت پارک وجود داشته باشد . حداکثر میزان این شیب ۱.۵ درصد است که جهت رفع آبهای سطحی کف آشیانه الزامی است.
- در محل خروج وسایل نقلیه از آشیانه نباید شیب مثبت که باعث تأخیر در حرکت ،سر خوردن و خاموش شدن آنها می گردد وجود داشته باشد .
آسایشگاه در طراحی ایستگاه آتش نشانی
- فضای رختکن ، سرویس های بهداشتی ، دوش ها و كمدخانه (جهت نگهداری لباس رسمی آتش نشان ها ، پتو و بالش ، لوازم شخصی و …) ضمن این که باید در مجاورت استراحتگاه باشند ولی موقعیت آنها نباید به گونه ای باشد که استفاده از آنها باعث ایجاد سر و صدا و سلب آسایش کارکنان در حال استراحت گردد.
- فضای استراحتگاه باید حتى المكان از سکوت و آرامش کافی برخوردار باشد. لذا مجاورت این فضا با فضاهایی که به واسطه عملکردشان مولد سر و صدای مزاحم جهت استراحت کارکنان می باشند مجاز نیست .
- موقعیت فضای استراحتگاه در ایستگاه باید به گونه انتخاب گردد تا سر و صدای ناشی از کاربری های مجاور ایستگاه باعث ایجاد اختلال در استراحت کارکنان نگردد.
- استفاده از تخت های دو طبقه در استراحتگاه مجاز نمی باشد .
- سرانه خوابگاه به ازای هر تخت ۵.۷ مترمربع در نظر گرفته شود .
- حداقل حریم خصوصی هر فرد در حال استراحت در استراحتگاه می باید از طریق پیش بینی یک پرده دور تخت تأمین گردد .
- استراحتگاه باید دارای دسترسی بسیار سریع و ایمن به آشیانه باشد .
اتاق فرمانده
- اتاق فرمانده ایستگاه می باید به اتاق مخابرات و نگهبانی ارتبط و دسترسی سریع داشته باشد .
- در اتاق فرمانده می باید فضای کافی جهت تختخواب (ترجیحا تاشو) ، میز کار و بایگانی پرونده ها پیش بینی شده باشد.
آشپزخانه
- موقعیت و طراحی آشپزخانه باید به گونه ای باشد که باعث انتشار بوی غذا در فضای ایستگاه نگردد و از نور و تهویه طبیعی و مصنوعی مناسبی برخوردار باشد .
- در آشپز خانه ایستگاه می باید متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه فضای کافی جهت یک اجاق گاز ،سینک ظرفشویی ، یخچال ، انباری کوچک و کابینت در نظر گرفته شود .
- در کفسازی ، دیوارها و سقف آشپزخانه باید از مصالح قابل شستشو استفاده گردد .
- آشپزخانه می باید ارتباط و دسترسی مناسبی با غذاخوری و نشیمن داشته باشد .
اتاق سخنرانی و کلاس درس
در کلیه ایستگاه های آتش نشانی متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه می باید فضایی جهت اتاق سخنرانی و کلاس درس مجهز به وایت برد ، پرده نمایش فیلم و اسلاید و سایر لوازم سمعی و بصری پیش بینی گردد .
ورزش
- در کلیه ایستگاه های آتش نشانی متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه می باید فضای مناسبی جهت فعالیت های ورزشی از قبیل تنیس روی میز ، بدنسازی و … پیش بینی گردد .
- در کلیه ایستگاه های آتش نشانی متناسب با ابعاد و کلاس ایستگاه می باید محوطه باز مناسبی جهت فعالیت های ورزشی از قبیل والیبال، بسکتبال ، فتوبال گل کوچک و … پیش بینی گردد .
منابع
ظوابط و مقررات طراحی ایستگاه آتش نشانی
مقاله نکات فنی در مورد ایستگاه های آتش نشانی
سایت معماری :archdaily
