فرهنگسرای خاوران

توصیف کالبدی مجموعه فرهنگسرای خاوران

سیستم سازه فرهنگسرای خاوران: اسکلت فلزی چهار بلوک منفرد،طرح کلی فرهنگسرا را در ترکیب با محوطه و فضای سبز تشکیل می دهند.ترکیبی از احجام متفاوت و متنوع،از جمله ترکیب مکعب و استوانه،منشور با قاعده هشت ضلعی و مکعب مستطیل،در این بلوک ها که بخش میانی را اشغال کرده اند،مشاهده می شود.

کارفرما: شهرداری منطقه ی ۱۵ تهران

مشاور طراحی: مهندسین مشاور خط-نیارش

مجری: شرکت ساختمانی تلان سازه

مساحت زمین: ۸۳۰۰۰مترمربع

زیر بنای مجموعه: ۲۳۹۰۶ مترمربع

سطح اشغال:۱۵ درصد

برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب

بررسی برنامه فضایی عناصر فرهنگسرای خاوران

ایجاد فضایی با عملکردهای فرهنگی،اموزشی،اداری،رفاهی و تفریحی در مقیاس منطقه ای از نیاز های اصلی طرح فرهنگسرای خاوران بوده است.فضاهای اصلی در چهار بلوک شامل ساختمان اداری،بازارچه و ساختمان مرکزی در راستای محور شمال-جنوب سامان دهی شده اند.امفی تئاتر روباز،در محور عمود بر محور ذکر شده،قرار دارد.عناصر فضایی در هر بلوک به صورت جداگانه سامان دهی شده اند.ساختمان اداری و امفی تئاتر روباز به صورت شعاعی،ساختمان مرکزی به صورت مرکزی و حول دو محور عمود برهم و بازارچه به صورت خطی سامان دهی شده اند.بخش اداری،در منتهی الیه ضلع جنوبی زمین در سه طبقه طراحی شده است که طبقات ان به ترتیب به رواق های ورودی وفضاهای جانبی،بخش مالی-اداری و مدیریت فنی،اختصاص یافته اند.

فضاهای خدماتی –رفاهی مجموعه،شامل فروشگاه های کتاب،رستوران،چاپخانه و کارگاه های هنری هستند که در چهر وجه گودال باغچه،درپلانی مستطیل شکل،استقرار یافته اند.بخش های اموزشی(کلاس های درس)،کمک اموزشی(سالن اجتماعات250نفره،کتابخانه و نمایشگاه)و بخش رفاهی صورت متمرکز در ساختمان شش طبقه،قرار گرفته اند.امفی تئاتر روباز به ظرفیت500نفر،بخش نمایشی مجموعه را تشکیل می دهدکه با فرمی مدور طراحی شده است و فضاهای مورد نیاز ان مانند اتاق تمرین،اتاق گریم و نظایر ان،در زیر زمین قرار دارند.

برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر

سایت پلان فرهنگسرای خاوران

ساختمان مرکزی فرهنگسرای خاوران

با توجه عملکرد مجموعه،ساختمان مرکزی،از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و در بررسی کیفی فضاها،به بررسی کیفی ساختمان مرکزی و ارایه مدارک معماری ساختمان اداری و بازارچه،اکتفا می شود.

ساختمان،از یک هشت ضلعی مرکزی،به قطر 28 مترکه براضلاع مورب ان چهار هشت ضلعی به قطر24 متر قرار گرفته و چهار فضا با پلان مستطیل شکل،در حد فاصل انها به وجود امده،تشکیل شده است.

سرسرای مرکزی در تمام طبقات در هشتی مرکزی و فضاهای اموزشی،کمک اموزشیو فرهنگی در هشت ضلعی جانبی،قرار دارند.چهارفضای با پلان مستطیل شکل،بین فضاهای با پلان هشت ضلعی،به استقرار پلکان های ارتباطی،سالن ها و اتاق های چند منظوره،اختصاص یافته اند.

ساختمان مرکزی فرهنگسرای خاوران

سرسرای مرکزی

سرسرای مرکزی،شامل منشوری با پلان هشت ضلعی خالی است که راهروهای ارتباطی پیرامون ان،قرار گرفته اند.گنبدی شیشه ای به دهانه ی 13متر و خیز هفت متر بر فراز این منشور،روشنایی فضارا،تامین می کند.این فضای خالی،لرتباط بصری میان طبقات رابه وجود اورده است.اسانسورهایی که به صورت قرینه،بر بدنه های این فضا تعبیه شده اند.ارتباط عمودی میان طبقات را،برقرار می کنند.

تناسبات رعایت شده در راهروها به همراه نقوش هندسی اجرا شده در سقف و کف،استفاده از رنگهای شاد(نارنجی و قرمز)در داخل،فضای سرسرای مرکزی را به یکی از جذاب ترین بخش های ساختمان،تبدیل کرده است.

هشتی اصلی و گنبد بر فراز آن-فرهنگسرای خاوران

طبقه همکف و اول فرهنگسرای خاوران

سالن اجتماعات 250 نفره،کتابخانه و نمایشگاه های علوم و فنون در دو طبقه،همکف و اول،قرار گرفته اند.طرح کلی این پلان دو طبقه،از ترتیب هشتی مرکزی و چهار هشتی واقع در بدنه های مورب هشت ضلعی مرکزی،به وجود امده است.

تنها ترکیب هشتی های جانبی با نوارهایLشکل،طرح این دو طبقه را از دیگر طبقات،متمایز می سازد.ورودی مجموعه،در بدنه جنوبی طبقه همکف و در فضایی با پلان مستطیل شکل بین دو هشتی تعریف شده که به سرسرای مرکزی،منتهی می شود.در این سرسرا،هشت ستون در طبقه همکف،رئوس یک هشت ضلعی را می سازند که با نقوش هندسی در کف،فضای میانی را از دیگر بخش ها،متمایز می کند.پلکان ارتباطی و اسانسورهایی که در اضلاع شرقی،غربی میانی سرسرای مرکزی،قرار گرفته اند،دسترسی به طبقات و بخش های مختلف را،فراهم اورده اند.

سالن نمایش،در غربی ورودی دردو طبقه همکف و اول،قرار دارد.جایگاه  تماشاچیان و صحنه،در پلانی هشت ضلعی و فضاهای پشت صحنه را در بخشLشکل،طراحی شده اند.ورود به سالن اجتماعات،از ورودی هایی که به سرسرای میانی باز می شوند و در طرفین اتاق پخش فیلم قرار گرفته اند،میسر می شود.جایگاه تماشاچیان،به ظرفیت 180نفر در طبقه همکف و بخش تشریفات به ظرفیت هفتاد نفر در طبقه اول،قرار دارند.سه ردیف صندلی،به فاصله90/متر در طبقه اول،بخش تشریفات را تشکیل می دهند.6دریف صندلی به فاصله90/متر از یکدیگر به موازات ضلع ورودی سالن(عمود بر محوراصلی سالن)طراحی شده اند،جایگاه تماشاچیان را،در طبقه همکف تشکیل می هند.تعداد صندلی ها در هر ردیف،بین25تا30عدد وفاصله اولین ردیف از صحنه 3 متر است.دو راهرو به عرض1.60در طرفین صحنه،ارتباط انرا با فضای پشت صحنه،برقرارمی سازند.فضای پشت صحنه،با الگوی راهروی بیطرفه که حد فاصل فضاها و صحنه قرار دارند،طراحی شده اند.این راهرو،در طبقه همکف،به پلکان ارتباطی و همچنین هال ورودی مستقر در انتهای ان منتهی می شود.در بخش Lشکل،در طبقه اول،بخش سمعی بصری،قرار دارد.استقرار سالن اجتماعات در طبقه همکف،ور.د و خروج به سالن را به راحتی میسر ساخته و از انتقال سر وصدا ناشی از ازدحام جمعیت به دیگر بخش ها،جلوگیری کرده است.

طراحی ردیف صندلی ها به موازت صحنه،ارتباط بصری مناسبی میان صحنه و جایگاه تماشاچیان و اورده و به سالن کیفیت مطلوبی ،بخشیده است.رنگ ها و تزیینات به کاررفته در سالن،از قبیل استفاده از رنگ سبز در بدنه ها،اجرای طرح تزیینی در سقف،به منظور تامین روشنایی و همچنین رعایت مسائل اکوستیکی از جمله تمهیداتی هستند که ضمن رعایت مسائل عملکردی،فضای داخلی سالن را به فضایی زیبا،تبدیل کرده است.برای ارتباط دوهشتی شمال شرقی و شمال غربی در طبقات همکف و اول،دورشته پله تعبیه شده است.

کتابخانه،در طبقه همکف،در دو هشت ضلعی مجزا که در امتدادیک محور قرار گرفته اند،طراحی شده است.بخش اداری،سالن نشریات و کتب مرجع به صورت متمرکز درهشت ضلعی واقع در شرق ورودی وسالن مطالعه اقایان در دو طبقه همکف و اول هشت ضلعی دیگر قرار دارند.سالن های قرائت کتابخانه از ترکیب هشت ضلعی به قطر24مترو فضاهای با پلانLشکل که با فضاهایی به پلان مثلثی شکل از هم منفصل می شوند،به وجود امده اند.به وسیله پلکان نعل اسبی شکلی،که در مرکز هشت ضلعی طراحی شده و با ستون های واقع بر رئوس هشت ضلعی محصور می شوند،ارتباط بین دو سالن مطالعه اقایان و بانوان برقرار شده است.

هشتی اصلی وکف سازی آن در ساختمان مرکزی فرهنگسرای خاوران

طراحی پلکان ارتباطی در بخش مرکزی سالن و همچنین طراحی سرویس های بهداشتی در طرفین راهروی ورودی،از مواردی هستندکه کیفیت فضایی سالن های قرائت را به دلیل برهم زدن سکوت وارامش تحت تاثیر قرار داده اند.به منظور جلوگیری از ارتباط بصری میان دو سالن قرائت خواهران و برادران،سقف این پلکان در طبقه اول با پارچه پوشیده شده و هیچ رفت و امدی از طریق ان صورت نمی گیرد.عدم توجه به این مسئله در طراحی،پلکان و فضای اطراف ان را در هر دو طبقه بی استفاده کرده است.بخش نشریات،امور اداری و مرجع از فضایی مرکزی با پلان هشت ضلعی به قطر هشت متر که در امتدادیکی از قطر های ان راهرویی به عرض 50/2متر تعبیه شده و اتاق ها به صورت متقارن در طرفین راهرو و فضای مرکزی قرار گرفته اند.

پله ارتباطی طبقه ی اول و همکف

در فضای با پلانLشکل،مخزن کتابخانه قرار دارد و حدفاصل مخزن و بخش اداری،فضایی با پلان مربع شکل طراحی شده که به بخش امانات و پذیرش کتابخانه،اختصاص یافته و روشنایی ان از نورگیرهای مثلثی شکل سقف،تامین می شود.طبقه اول این بخش،با الگوی راهرو وسط و اتاق ها در طرفین شکل گرفته اند و مدیریت سالن و روابط عمومی،در ان مستقر هستند.بخش ریاست مجموعه،متشکل از سه اتاق در فضایی با پلانLشکل بوده که با راهرو به سرسرای مرکزی متصل می شود.روشنایی راهروها،از سقف و همچنین از فضاهای خالی مثلثی شکل مجاور راهرو که از سقف نور می گیرند،تامین می شود.

نمایشگاه علوم و فنون،در طبقه همکف و اول،مشابه سالن های قرائت است،با این تفاوت که در فضاهای با پلانLشکل ازمایشگاه های زیست شناسی و فیزیک در سالن با پلان هشت ضلعی ،نمایشگاه علوم و فنون قراردارند.فضاهایی با پلان مستطیل شکل بین هشتی ها در طبقه همکف،به ورودی،ازمایشگاه نور،پلکان های ارتباطی و در طبقه اول به سالن تشریفات چند منظوره،اختصاص یافته اند.تعیبه پلکان ارتباطی  در بخش میانی نمایشگاه علوم و فنون با ایجاد ارتباط بصری بین دو طبقه،بر دعوت کنندگی فضا می افزاید و باعث وحدت فضاها،می شود.جانمایی ازمایشگاه های فیزیک و زیست شناسی در فضاهایی ارام و جدا از رفت و امد در نمایشگاه ها،از تمهیدات به کار رفته در این بخش به حساب می اید.اتاق های اداری مستقر در این دو طبقه،از نوع طبیعی و چشم اندازهایی به سایت بهره مند هستند.

طبقه دوم فرهنگسرای خاوران

این طبقه از سرسرای مرکزی که بر اضلاع 45 درجه ان چهر هشتی،با الگوی های مشابه قرار گرفته و فضاهای مابین،به پلکان های ارتباطی و اتاق های اداری و مشاوره اختصاص یافته اند،تشکیل شده است.کلاس های اموزشی،نمازخانه،انجمن بانوان و بخش تشریفات عملکردهای پیش بینی شده این طبقه هستند.به استثنای نمازخانه،الگوی طراحی سه هشت ضلعی،مشابه بکدیگر است،و از یک فضای مرکزی که کلاس های در پیرامون ان قرار گرفته اند،تشکیل شده است. فضای مرکزی این هشتی ها مربعی به ابعاد ۹ متر است . دسترسی به کلاس ها و اتاق هایی که در امتداد قطرهای مربع تعریف شده‌اند ، ارتباط میان این بخش و سرسرای مرکزی را به وجود می آورد. سرویس های بهداشتی ، تاسیسات و رختکن‌ها ، بدنه های این راهرو را، تشکیل داده اند .کلاس ها به ظرفیت ۲۰ تا ۳۰ نفر طراحی شده و نور آنها با بازشوهای واقع در بدنه ها تامین شود. روشنایی فضاهای تجمع از نورگیرهای سقفی تامین می‌شود که طرحی صلیبی شکل داشته و برجفت ستون هایی که اضلاع بیرونی صلیب را می سازند، مستقر شده است . یکی از هشت ضلعی های این طبقه به نمازخانه اختصاص یافته که با تزیینات چوبی در بدنه ها و سقف، از دیگر بخش ها متمایز می شود. تعبیه نورگیری مربعی شکل در میان سقف که خطوطی از بدنه ها در سقف به آن منتهی می‌شوند، هماهنگی این بخش را با دیگر بخش‌ها به وجود آورده و در تعریف یک فضای مرکزی موثر واقع شده است. نمازخانه بانوان با تیغ های متحرک از نمازخانه آقایان جدا شده است.

 طبقه سوم

 فضاهای نمایشگاهی وعملکرد های مربوط به آنها، در طبقه سوم طراحی شده اند . این طبقه با طراحی صلیبی شکل از قرارگیری هشتی مرکزی در وسط و نمایشگاه ها و پلکان های ارتباطی در فضاهایی با پلان مستطیل شکل واقع بر اضلاع هشتی به وجود آمده‌اند، از دیگر طبقات متمایز شده است.

 روشنایی این نمایشگاه‌ها، از نورگیرهای واقع بر بدنه شمالی- جنوبی فضا،تامین می‌شود. دفتر نمایشگاه به مساحت50/72 مترمربع است که با انبارها از سرسرای میانی جدا شده و نور آن از بدنه های شرقی ، تامین می شود.عدم تعبیه بازشو بر بدنه ی فضای نمایشگاه ها ،آنها را به جزئی از سرسرا تبدیل کرده ،و ارتباط دائم پیوسته به وجود آمده، فضای نمایشگاهی را به سرسرای اصلی نیز گسترش داده است. کیفیت فضایی نمایشگاه ها به دلیل پیوستگی فضاها،نورکنترل شده و تناسب به کار رفته، مناسب می باشد.

 ساختمان اداری فرهنگسرای خاوران

 این ساختمان در جنوبی ترین بخش سایت برای استقرار فضاهای اداری در سه طبقه طراحی شده است.فضاهای مربوط به مدیریت، معاونت ها و دیگر بخش‌های اداری در ساختاری شعاعی ساماندهی شده‌اند. جانمایی این ساختمان با کاربری ذکر شده ، از بسیاری از مراجعات غیر ضروری به درون سایت کاسته است.

 سبک و روحیه حاکم بر مجموعه

 ساختار هندسی پلانها و نماها ، به کارگیری فرمهایی که در معماری سنتی بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و تاکید بر مفاهیم و عناصر معماری گذشته مانند تقارن،تعادل،محوربندی، سلسله مراتب، گودال باغچه،حیاط،ایوان و استفاده از رنگ های متنوع و شاد،بیانگر تاثیر نهضت‌های پست مدرنیسم در معماری در طراحی ساختمان می باشند.

رواق ها و فضاهای چند عملکردی در گودال باغچه-فرهنگسرای خاوران

 نوع و نحوه به کارگیری مصالح غالب در مجموعه .

 ساختمان های اداری، مرکزی و بازارچه فرهنگ و هنر در این فرهنگسرا،با اسکلت فلزی، اجرا شده اند. ترکیبی از مصالح متنوعی از آجر زرد رنگ،سنگ های گرانیت سیاه و خاکستری و سنگ های چینی سفید در نماها و فضاهای داخلی مشاهده می شوند که به لحاظ اجرایی، کیفیت مطلوبی، دارند. در این ساختمان ها جزئیات متنوع و گوناگون اجرا شده اند که مهمترین آنها عبارتند: از گنبد شیشه ای واقع بر سقف سرسرای اصلی ساختمان مرکزی،بدنه های شیشه‌ای آسانسورها در مرکز سرسرای اصلی، نورگیرهای سقفی فضاهای تجمع، اجرای نقوش هندسی متنوعی از سنگ های گرانیت خاکستری، سفید و سیاه و قهوه ای در کف سازی ها

تحلیل و ارزیابی نماهای فرهنگسرای خاوران

 با توجه به اینکه مجموعه از حجم های متفاوتی تشکیل شده ، نماهای مختلف و متنوعی ایجاد شده است . با بکارگیری مصالح مشترک در بدنه ساختمان ها و تکرار برخی عناصر،نوعی انسجام و یکپارچگی بین نماها ایجاد شده است. کشیدگی پنجره ها و قاب های آنها تاکید بر تناسبات عمودی است که با گسترش افقی بازار، به تعادل می رسند. فضاهای پر و خالی در نما ها به ویژه در نمای ساختمان اداری، باعث ایجاد تضاد های نور و سایه شده و بر تنوع بصری بدنه‌ها می‌افزاید. با توجه به عملکردهای متفاوتی که در ساختمان ها توزیع شده است ، طراحی نماهای مشابه و متقارن، تاکیدی بر عدم پیروی فرم از عملکرد، می باشد. در نما ها ترکیبی از مصالح متفاوت متضاد برای تعریف بخش های متفاوت مشاهده می‌شود که می‌توان به اجرای بخشی از نمای طبقه همکف و اول ساختمان مرکزی با سنگ گرانیت خاکستری، با بندکشی های زرد اشاره کرد. که پنجره های مربع شکل با حاشیه اجری در ان تعریف شده است.

منبع: کتاب معماری معاصر ایران (سید هادی میرمیران-ایرج اعتصام)