مجموعه گسترش دانشکده فنی دانشگاه تهران

کارفرما: دانشگاه تهران

مشاور طراحی بنا: مهندسین مشاور هشتاک

بهره بردار: پردیس فنی دانشگاه تهران

مکان: تهران

زمان: ۱۳۶۵-۱۳۸۰

کاربری: آموزشی

زیر بنا: ۴۷۶۰۰مترمربع

ساز: اسکلت بتنی

توصیف کالبدی مجموعه

این مجموعه از بلوک های با ارتفاع وطبقات متغیر،تشکیل شده است.ساختمان ها،ترکیبی از احجام متنوع هستندکه طراحی نماهای مشابه،کاربرد مصالح مشترک وتکرار برخی عناصردر ساختمان های مختلف،باعث ایجاد یکپارچگی وانسجام بین بلوک هاشده است.تعداد بلوک های اموزشی این مجموعه،نوزده بلوک است که با احتساب بلوک های خدماتی و کمک اموزشی،به بیست و پنج بلوک افزایش یافته است.

بررسی برنامه فضایی عناصر مجموعه

طراحی فضای لازم برای استقرارگروه های(دانشکده های)برق،مهندسی شیمی،معدن،نقشه برداری،مکانیک و متالوژی و مواد،با برخوردای ازفضاهای اموزشی نظری،فضاهای کارگاهی و ازمایشگاه،فضاهای کمک اموزشی وخدماتی از نیازهای اصلی طرح بوده است.

حیاط U شکل در دانشکده متالوژی و مواد

فضاها براساس دسته بندی عملکردی وطراحی فضاهای سبز،به صورت خطی،مرکزی،خوشه ای یا حول ومحورهای عمود برهم سامان دهی شده اند.در طراحی معماری بناها،اصول و الگوهای مشترک ذیل وجود دارند که در ایجاد انسجام و یکپارچگی مجموعه موثر بوده اند:

در بلوک های ساختمانی،به منظور بهره گیری از نور شمال و جنوب،برقراری ارتباط بصری میان بخش ها وهمچنین ایجاد چشم اندازومناظر مطلوب برای فضاها،حیاط های داخلی Uشکل روبه شرق یا غرب،در نظر گرفته شده است.در فضاهای داخلی،به منظور ایجاد تنوع و ارتباط بصری میان طبقات،از فضاهای خالی در مجاورت راهروها،استفاده شده است.

بیشتر راهروها،عمدا در بدنه های غربی حیاط های داخلی،با امکان استفاده از نور طبیعی وچشم انداز های مطلوب طراحی شده اند.کلاس ها،در بدنه های شرقی ساختمان ها،در طبقات اول و دوم،با امکان بهره برداری از نور طبیعی قرار گرفته اند.فضاهای اموزشی عملی،فضاهای خدماتی وفضاهای کمک اموزشی،به دلیل کثرت مراجعه کنندگان و نیاز های عملکردی در طبقات همکف و زیر زمین بناها،استقرار یافته اند.

نورگیری از فضای ارتباطی در بین طبقات

طراحی حیاط های کوچک داخلی،در ساختمان های دانشکده های مهندسی معدن و متالوژی،برای نورگیری فضاهایی که از نور طبیعی بهره مند هستند،انجام شده است.

تاکید بر بخش های مختلف،از جمله ورودی ها وطبقات،با استفاده از پیش امدگی های با پلان قطاعی ومثلثی شکل صورت گرفته است.

جهت گیری بلوک های متاثر از شکل زمین و توجه به مسائل عملکردی،مانند نورگیری فضاها ودسترسی ها بوده است.

بررسی کیفی فضا ها

بررسی کیفی فضا ها با گروه بندی انها به اموزش نظری ،اموزش عملی ،کمک اموزشی ،خدماتی و ارتباطی ،میسر می شود که به شرح زیر می باشند :

دانشکده های مهندسی شیمی ،معدن و نقشه برداری با مساحتی بالغ بر 10500متر مربع ،در دو ساختمان چهار وپنج طبقه ،با بخش مرکزی که نقش فضای رابط و اتصال دهنده این دو دانشکده را بر عهده دارد،طراحی شده اندکه مشتمل بر فضاهای آموزشی (کلاس های درس آزمایشگاه )، مدیریت آموزشی( اتاق استادان) و اداری( ریاست دانشکده) ، خدماتی و تاسیسات هستند . فضاهای آموزشی و مدیریت آموزشی ، در طبقات اول و دوم و آزمایشگاه ها و فضاهای خدماتی در هر دو ساختمان، در طبقات همکف، قرار گرفته‌اند . زیر زمین های این دو ساختمان ، به استقرار بخش‌های آموزشی، مدیریتی و اداری دانشکده مهندسی نقشه‌برداری، اختصاص یافته است.

 دانشکده مهندسی مکانیک ، از دو بخش مرکزی و کارگاهی، با مساحتی بالغ بر 12590متر مربع، تشکیل شده است. بخش مرکزی آن، ساختمان چهار طبقه با مساحتی حدود ۴۴۰۰ متر مربع است.که طبقه همکف و اول آن به فضاهای آموزش نظری (کلاس‌های درس)، کمک آموزشی( کتابخانه و مرکز رایانه) اختصاص یافته اند. فضاهای  مربوط به مدیریت آموزشی در طبقه دوم و آزمایشگاه ها و کارگاه های سبک در زیر زمین قرار دارند. کارگاه ها و آزمایشگاه های مربوط به دانشکده مهندسی مکانیک، به صورت واحدهای ساختمانی مجزا، در اطراف ساختمان مرکزی استقرار یافته‌اند . ساختمان های این بخش در دو طبقه با داشتن امکاناتی از قبیل دفاتر استادان، کلاس‌ها، سرویس‌های بهداشتی و انبار طراحی شده اند. در ساختمانی ۴ و ۵ طبقه، با زیربنایی حدود16537 متر مربع، بخش‌های مختلف دانشکده مهندسی متالوژی و مواد قرار دارند .

پلان- ساختمان شیمی و معدن در مجموعه

ساختمان آموزشی و آزمایشگاه ها از دو بخش سه و چهار طبقه تشکیل شده اند . آزمایشگاه های شیمی تجزیه، متالوگرافی، سرامیک، عملیات حرارتی و نظایر آن ها، عموماً در زیرزمین و طبقه همکف این دو بخش،جای گرفته و فضاهای آموزشی (کلاس های درس) مدیریت آموزشی و کمک آموزشی( کتابخانه و بخش رایانه) در طبقات دوم و سوم، طراحی شده اند. کارگاهی دانشکده مهندسی متالوژی مشتمل بر کارگاه مدلسازی، ریخته گری،کارگاه فولاد و جز آن در ساختمانی، چهار طبقه قرار دارند. طبقه اول و دوم کارگاه ها برای استقرار و فضاهای با عملکردهای خدماتی ،مدیریتی و پشتیبانی طراحی شده‌اند و فضاهای مربوط به تاسیسات الکتریکی و مکانیکی، در زیرزمین و نمایشگاه ها و فضاهای جانبی در طبقه سوم قرار دارند.

دانشکده ی مهندسی مکانیک در مجموعه گسترش دانشکده فنی تهران

 فضاهای آموزشی عملی( آزمایشگاه ها و کارگاه ها ).

این فضاها، به دو گروه فضاهای کارگاهی و آزمایشگاهی، تقسیم می‌شوند و به دلیل تجهیزات خاص،  وسایل آزمایشگاهی سنگین و فعالیت های ویژه عموماً در طبقات همکف و زیرزمین دانشکده‌ها، استقرار یافته‌اند. همجواری فضاهای آموزشی نظری (کلاس های درس) و فضاهای مدیریت آموزشی و اداری (اتاق استادان، ریاست گروه ،دفتر گروه)، در طبقات اول و دوم ساختمانهای آموزش نظری گروه ها، مورد توجه بوده و هماهنگی عملکردی، ارتباط و آرامش موردنظر را برای این نوع فضاها، تامین کرده است .

دسته دیگری از این قبیل عملکرد ها، در بلوک های ساختمانی جداگانه طراحی شده اند . در شمال مجموعه،در ساختمانهای دو طبقه که دارای حیاط مرکزی هستند، عملکردهای مربوط به کارگاه ها جای گرفته اند. ورود به هر کارگاه، از بدنه های شمالی و جنوبی حیاط مرکزی فراهم شده است. در هر کارگاه، فضایی مرتفع و مناسب برای فعالیت های آن به وجود آمده و در مرتفع ترین بخش آن فضاهای پشتیبانی، از قبیل اتاق استادان،اتاق نظارت و کنترل، قرار گرفته است. دسترسی به این فضاها، با پلکانی که بدین منظور طراحی شده، امکان پذیر می باشد. بازشو های بلند که در بدنه های شمالی و جنوبی این کارگاهها تعبیه شده نور کافی و مناسب را برای فعالیت‌های مختلف تامین کرده است . بهره گیری از نور این شمال و جنوب، ارتفاع زیاد سقف و طراحی فضاهای پشتیبانی در هر مجموعه، فضاهای کار مطلوبی را به وجود آورده است. حیات های مرکزی و نماهای پر تزیین ، در تلطیف روحیه عملکردی حاکم بر این فضاها، موثر بوده اند

فضاهای آموزش نظری( کلاس ها) .

 استقرار برخی از کلاس ها در مجاورت مکان های پر سر و صدا و پر رفت و آمد، ازقبیل خیابان کارگر شمالی( در دانشکده مهندسی شیمی و معدن)، خیابان اصلی شرقی- غربی سایت (در دانشکده مهندسی مکانیک) و محورهای پیاده شمالی- جنوبی (در دانشکده مهندسی متالوژی) از آسایش صوتی این فضاها، کاسته است.

 در کلاسهای نظری که در مجاورت دسترسی های شهری قرار ندارند، این مشکل وجود ندارد و فضاها از آسایش و کیفیت مطلوبی برخوردارند.

مجاورت بخشی از فضاهای آموزشی دانشکده مهندسی شیمی و معدن با خیابان کارگر شمالی

فضاهای ارتباطی

راهرو های یک طرفه ، غالباً در بدنه‌های غربی حیاط های داخلی قرار دارند . فضاهای خالی (void)که در ضلع غربی این راهروها،با بدنه شیشه ای طراحی شده اند،با برقراری ارتباط بصری میان طبقات، فراهم کردن نور کافی و چشم اندازهای مطلوب، راهروها را به فضاهای وسیع و پرنور، تبدیل کرده‌اند.راهروهای دو طرفه اصلی، با امکان دید به دیگر طبقات (با تعبیه فضاهای خالی) و چشم انداز به فضاهای خارج، طراحی شده اند .

مدیریت آموزشی .

 این فضاها،که مشتمل بر اتاق استادان و دفاتر کار بخش های اداری هستند، در اتاق هایی به مساحت 15تا20 متر مربع، با امکان بهره گیری از نور شمال و جنوب و دید به فضاهای خارج، به صورت گروهی در ترکیب با کلاس‌های درس و بخشی از فضاهای آموزش عملی، طراحی شده اند.

 برای آن دسته از اتاق هایی که امکان دسترسی به نور طبیعی را ندارند، پاسیوهایی طراحی شده که تهویه و نورگیری طبیعی را فراهم می‌کند.

 فضاهای کمک آموزشی و خدماتی

 فضاهای کمک اموزشی،بصورت پراکنده و غالباً در قسمتهای مرکزی بلوکها، در ساختمانهای با چهار تا پنج طبقه، به صورت متمرکز قرار گرفته‌اند . سالن های اجتماعات، عموماً در طبقات اول و دوم طراحی شده اند و خروج سریع کاربران در آنها به دلیل قرار گرفتن در طبقه غیر از همکف، به سختی صورت می گیرد، علاوه بر آن، ازدحام و شلوغی را به درون فضاهای آموزشی، وارد می‌کند .

بخش‌های دیگر فضاهای کمک آموزشی، از جمله کتابخانه و مرکز رایانه، در طبقات همکف یا سوم، قرار گرفته اند. سالن های قرائت ، عموماً در بالاترین طبقات و در مکانهایی به دور از سر و صدا و رفت و آمد، مستقر شده و در نتیجه، در کتابخانه ها فضایی آرام و مناسب برای مطالعه به وجود آمده است. رستوران پردیس، در بخش جنوبی سایت، در مجاورت بزرگراه شهید گمنام، در ساختمانی مستقل طراحی شده است.

رستوران مجموعه

 سبک و روح حاکم بر مجموعه

در فضاهای این مجموعه، استفاده از الگوهای متقارن و مرکزی در ساماندهی عناصر فضایی، رعایت سلسله مراتب، تعریف فضاهای ورودی به طور مشخص، تناسبات رعایت شده در فضاها، ساختار هندسی پلانها و نماهای و استفاده از عناصر و مفاهیم معماری گذشته ، بیانگر تاثیر نهضت های پست مدرنیسم در معماری، که پس از سال‌های ۱۹۶۰ میلادی در اروپا رواج داشت، در طراحی ساختمان ها می باشند.

نمای شرقی دانشکده مهندسی متالوژی و موارد

 نوع و نحوه به کارگیری مصالح غالب در مجموعه

 سازه ی بیشتر بنا ها از بتن مسلح است . نماهای برخی از ساختمان های این مجموعه ، با سنگ تراورتن سفید تیشه ای، اجرا شده اند و سنگ های لاشه قرمز، در دیوارهای محوطه به کار رفته است . این نماها، به لحاظ اجرایی از کیفیت مطلوبی برخوردارند. دست اندازهای بام و نورگیرهای سقفی کارگاهها،که هم بر اساس ملاحظات عملکردی و هم بر اساس ملاحظات زیبایی شناسانه طراحی شده اند، از جزئیات شاخص به کار رفته در نما ها، هستند. فضاهای داخلی ،به لحاظ اجرایی، کیفیت مطلوبی دارند . شکل و ظرافت اجرایی برخی از پله های داخلی ساختمان و جزئیات اجرایی به کار رفته در محوطه سازی و فضاهای سبز نیز مورد توجه می باشند.

تزئینات به کار رفته با سنگ در نماهای مجموعه

 تحلیل و ارزیابی نماهای مجموعه

 ساختمان های این مجموعه با وجود تفاوت های عملکردی دارای نما های مشابهی هستند که در عین تمایز، هماهنگی میان ساختمان‌ها را، به وجود آورده است. نوارها و قاب های مستطیل شکل مرتفع ، که بازشو هاو تزئینات سنگی را در خود جای می‌دهند، در نمای ساختمانها مشاهده می شود . در این قاب ها، بر تناسبات عمودی تاکید شده و کشیدگی ساختمان ها و احجام با تناسبات افقی، آنها را متعادل کرده است. اجرای دیوارهای محوطه، با سنگهای لاشه قرمز رنگ که به صورت قواره اجرا شده‌اند، در کنار بدنه هایی از سنگ های منظم و تراشیده، از ایجاد یکنواختی در نماها جلوگیری کرده است . ورودی ساختمان ها، با کاربرد مصالح شیشه و سنگ سطوح عقب نشسته و سایه روشن های عمیقی که بر بدنه ها تشکیل می شوند، متمایز شده اند. دو ستونی که پیش آمدگی های قطاعی شکل ورودی را نگه می دارند و بازشوهای بزرگ ورودی را قاب می‌گیرند در بیشتر ورودی‌ها تکرار شده‌اند .

نما و برش ساختمان دانشکده مهندسی شیمی و معدن

منبع: کتاب معماری معاصر ایران (سید هادی میرمیران-ایرج اعتصام)