مسجد جامع یزد در میانه شهر یزد واقع گردیده و یکی از بزرگترین و زیباترین مساجد ایران است که در دوره ایلخانی بنا گردیده و در دوره های بعد گسترش یافته و تعمیر،تزئین و تجدید گردیده است ؛ به صورتی که امروزه می توان بخش های مختلف ایلخانی، تیموری،صفوی، قاجاریه و تعمیرات دوره‌اخیر را باز شناخت.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: الگوهای معماری ایرانی
پاره ای عقیده دارند که در دوران پیش از اسلام، مسجد جامع یزد آتشکده از دوره ساسانی برپا بوده که تا دوران بعد از اسلام نیز دوام داشته است. اما دلایل کافی برای اثبات این مدعا در دست نیست. اما این مطلب مسلم است که مکان مسجد جامع، در مقابل دروازه شهرستان یا دروازه شهر دوران پیش از اسلام است،و اولین مسجد جامع در این مکان ساخته شده است و از آنجایی که مسجد جامع در هر شهر بیش از یکی نمی تواند باشد، تمام ساخت و سازها در جهت گسترش فضای مسجد جامع شهر در طول تاریخ در همین مکان اتفاق افتاده است.
بنای کنونی مسجد جامع یزد با وسعتی حدود ۱۰۰۰۰ متر مربع مشتمل بر سر در ورودی و جلوخان ،صحن وسیع رواقهای جانبی صحن، ایوان،گنبد خانه و شبستانهای طرفین آن،شبستان بزرگ ستوندار، کتابخانه، تزئینات غنی و زیبا و کتیبه ها و سنگ نوشته های تاریخی و غیر تاریخی است.
مسجد جامع یزد دارای ۷مدخل ورودی از جهات مختلف است. ورودی اصلی ، در میانه ضلع شرقی واقع گردیده و متشکل از فضای جلوخان ، سردری زیبا و رفیع با مناره های مرتفع و زیبا و کتیبه های تاریخی است. سردر مزبور به جهت آسیب های وارده، خاصه بر پوششهای تزئینی آن، بازسازی شده است. بنای سردر مربوط به دوره اول ساختمانی ،همزمان با ایوان و گنبدخانه است که در دوره تیموری کاشیکاری و کتیبه هایی بر روی آن نصب شده و در دوره صفوی، دو مناره رفیع بر بالای آن ساخته شده و در دوره‌اخیر نیز مناره ها و پوشش تزیینی آن تجدید یافته است . سر در مزبور از ارتفاع زیاد و پنهای نسبتا کمی برخوردار است (نسبت ۱ به ۳)
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: نماد های معماری ایرانی ، تاریخ معماری ایران
کتیبه های تاریخی مذکور، در زیر مقرنس کاری طاق سردر و بر اطراف درگاه نگاشته شده است. کتیبه ی اول،در شش شمسه از کاشی معرق به خط نسخ و مورخ ۸۹۱ ه.ق نوشته شده و متضمن ابیاتی است . کتیبه های دیگری با مضامین دینی و کتیبه هایی از دوران اخیر بر این سر در نگاشته شده است. در چوبی دو لنگه و منبت مسجد قدیمی است.
.
بر جنوبی سردر، دو ستون مرمرین به بلندی ۱۲۵ و محیط حدود ۱۵۵ سانتی متر با فاصله ای از هم نشانده و بر سطوح آنها نقوش و ابیاتی کنده کاری کرده‌اند. با توجه به منابع تاریخی و روایت های پیرامون محل، احتمالاً این ستونهای کوچک به عنوان شمعدان مورد استفاده بوده‌اند . رو به روی ستونها، حوضی هشت ضلعی و نسبتاً بزرگ قرار دارد. بناهای اطراف جلوخان، مربوط به دوره قاجاریه و بعد از آن است. سردر مذکور از طریق کریاسی چهار ضلعی که جزئی از شبستان شرقی مسجد است. وارد صحن وسیع مسجد می شود. صحن به ابعاد ۲۰*۵۳ متر درسه ضلع با رواقهای دوره‌قاجاریه و در ضلع جنوبی با ایوان بزرگ و قدیمی بنا محسوب می شود. در وسط صحن سکوی کم ارتفاعی به طول و عرض ۱۵*۳۵ متر ساخته شده که در ایام تابستان بر روی آن نماز می گذارند . در قسمت شرقی صحن، نزدیک دهلیز ورودی،محوطه ای به ابعاد ۵/۲*۳ متر با دیواره آجر چینی مشبک جدا شده که از قدیم الایام به نام قرائت خانه موسوم بوده و آن را محل اعتکاف دانسته‌اند. در جهت قبله این محوطه، محرابی از کاشی مسدس به ابعاد ۵۰*۶۴ سانتی متر تعبیه کرده اند که بر روی آن اسامی «الله» ، «محمد» ، «علی» ، «حسن» ، «حسین» و سال ۸۹۰ ه.ق نقر شده است. بر طبق روایت منابع تاریخی و شواهدی که در نمای ایوان باقی مانده، نمای صحن مسجد با کتیبه قرآنی و کاشی مزین بوده است .
ایوان و گنبد خانه که قدیمی ترین بخش مسجد جامع یزد راتشکیل می دهند،در ضلع جنوبی واقع گردیده و طرفین آنها رواق و شبستانهایی قرار گرفته است. قطر دهنه‌ی داخلی ایوان حدود ۸ و عمق آن ۱۳ متر است و در اضلاع شرقی و غربی آن،غرفه ها ،شاه نشین ها و دهلیزهایی ساخته شده است. این ایوان با ارتفاع زیاد دارای پوشش ضربی است. ارتفاع ایوان با ستونچه های گردی که بلندی آنها گاه صد برابر قطر آنهاست بیشتر نشان داده می شود. نمای خارجی و داخلی ایوان ،مزین به کاشیکاری زیبا و کتیبه هایی بر کاشی معرق است.
بخشهای دیگر ایوان با کاشی و آجر و کتیبه هایی تزئین شده است. شاه نشین‌ها و دالان های متصل به ایوان نیز دارای تزئنیات گچ کاری هستند. ایوان مذکور از طریق درگاه بزرگی به فضای گنبد خانه راه پیدا می کند. در دو طرفین این درگاه از جانب ایوان،راه پله ها و ورودی هایی قرار دارد که به غلام گردش .
دانلود فایل رایگان
