هر آنچه که باید درباره آسباد بدانید ؟
در لغت نامه دهخدا لغت «آس» چنین تعریف شده است:
” دو سنگ گرد و یخ بر هم نهاده و زیرین را در میان میلی آهنین و جز آن از سوراخ میان زبرین در گذشته و سنگ زبرین به قوت دست آدمی یا ستور یا باد یا آب و بخار و برق گردد و حبوب و جز آن را خرد یا آرد سازد.
همچنین ذیل مدخل «آسباد» چنین آمده است: «آسیا که به قوت باد گردد؛ باد آس؛ وحی الريح؛ آسیاچرخ».
بنا بر نظر بیشتر تاریخ نویسان، فناوری پیدایش آسیاهای بادی از بخش های شرقی ایران، یعنی خراسان و سیستان، سرچشمه گرفته است. در این بخش ها همواره باد ۱۲۰ روزه می وزد. برخی منابع تاریخی نشان می دهد که سابقه آسباد در ایران به پیش از اسلام می رسد. دمشقی (۷۲۶ق /۱۳۲۶م)، جغرافی دان سوری شیوه ساخت آسیاد را با شکلی شرح داده است:
… ساختمان بلندی مانند مناره می سازند و یا اینکه قله یک کوه بلند یا تپه و یا برج قصری را در نظر می گیرند. آنها ساختمانی را روی ساختمان دیگر می سازند ساختمان بالایی آسیاب را در بر دارد که می چرخد و خرد می کند. در ساختمان پایین، چرخی که با دیوار محصور شده، می چرخد. وقتی چرخ پایینی می چرخد آسیاب بالایی نیز می چرخد. هرچقدر باد بوزد آسیاب ها می چرخند؛ اگرچه فقط یکی از سنگ ها حرکت می کند.
نمایی از اسباد نشتیفان
آسیای بادی (شاتقی) در قسمتهای خاوری کشور، یعنی خراسان و سیستان زیاد است. بر اساس اندازه گیری سرعت باد که «گابریل» در افضل ۱۲۰ روزه باد به عمل آورد، سرعت باد ۳۲ متر در ثانیه و گردش آسیا در هر دقیقه ۱۲۰ دور بود، با این فرض احتیاط آميز که در هر زمان فقط ۱٫۵ تیغه (بره) در معرض باد باشد و با این فرض که کارایی آسیاب فقط ۵۰ درصد باشد، قدرت برداشت آسیا در حدود ۷۵ قوه اسب خواهد بود. (فنّ شناسی معماری ایران- علی خاکی – 293)
هم چنین آسباد دارای 2 طبقه است.
طبقه همکف با آس خانه اتاقکی است که با تاق ضربی پوشیده شده و از پشت بام برای قرار دادن پره ها تخت می شود. درب یک لنگه کوچکی از چوب دارد و محل قرارگیری سنگ آسیا و دیگر اجزای مکانیکی آسیا جنس است ارتفاع این فضا معمولا در حدود سه متر است.
قضایی نیمه بسته است، در این محل دو دیوار بلند بر خلاف جهت باد و دیواری که نیمی از محل ورود باد را می گیرد در جهت ورود باد می ساختند. دو دیوار بلند برای گذاشتن تیر افقى آسياد (سر گازک) و دیوار کوچک مقابل برای اینکه باد فقط از یک طرف وارد شود و آس فقط به یک طرف بچرخد. این دیوار برای ورود بهتر باد معمولا با زاویه ای در حدود ۲۵ ساخته می شود تا باد با فشار بیشتری وارد فضا شده و به پره ها اصابت کند (پره های آسیاد در این فضا تعبیه می شود).
مقطع آسباد
منبع :علی اصغر بهادری – 94
