وضعیت جغرافیایی یونان
هنر و معماری یونانیان،سرزمین که تمدن و فرهنگ یونان باستان در آن شکل گرفت، از یونان و جزایر یونانی تشکیل شده است، که عبارتند از:
یونان شمالی، مرکزی و جنوبی و نیز جزایری که در سواحل شمالی وشرقی (آسیای صغیر) دریای اژه قرار دارند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک معماری ایرانی
وضعیت طبیعی یونان
-یونان کشوری است با آب و هوای متغیر
-آب و هوای یونان بسیار تند-زمستان های سرد، تابستان ها خشک و گرم- است.
-خلیج های واقع در خط ساحلی عمیقا تو رفته و بریده بریده ی آن، یونان را به سرزمینی نیمه خشکی- نیمه دریای تبدیل می کند، که باعث تقسیم این کشور به واحد های کوچکتر می گردد.
-بخش اعظم این شبه جزیره را کوه های صخره ای و پر شیب فراگرفته که تنها در میان جلگه هایی که وسط این کوه ها قرار دارند، اراضی حاصلخیزی جهت کشاورزی وجود دارد.
-در این کوه ها علاوه بر معادن سنگ آهن،مس و نقره، سنگ مرمر زیبایی که به آسانی قابل تراش و تغییر شکل است، به فراواوانی یافت می شود.
-تقریبا همیشه نسیم خنک از دریا می وزد و اکثر اوقات هوا بسیار صاف و آسمان آبی است.
-آسمان و دریا در این کشور رنگی درخشان دارند،به همین علت شگفت آور نیست که یونانیان با علاقه ای که به طبیعت داشتند کوهستان ها، جنگل ها، رودها، آسمان و دریا را سکونتگاه خدایان می دانسته اند.
-به عنوان مثال زئوس،پادشاه این قلمرو را درحالی فرمانروایی از فراز بلند ترین قله یعنی اولمپ مجسم کرده اند.
خدایان یونانیان(زئوس)
موقعیت طبیعی و جغرافیایی در شکل دادن به اوضاع سیاسی ،اقتصادی و فرهنگی یونان نقش بسیار مهمی داشته است.
زیرا همین وضعیت طبیعی موجب شده که در بخش های مختلق یونان دولت شهرهای کوچک و مستقل تشکیل گردند که شرایط خاص طبیعی، یعنی از یک سو به دریا و ازسوی دیگر به کوهستان های صعب العبور مانع آن بودند که این دولت شهرها مورد تهاجم قرار گیرند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: هنر و معماری ایران ، سبکهای معماری ایرانی
ارتباطات که صرفا از طریق دریا امکان پذیر بود، این دولت شهرها را با فرهنگ و تمدن دیگر جزایر و کشورهای حاشیه مدیترانه آشنا نمود، و از طریق زمینه های اقتصادی-تجاری ایجاد گردید.
در برخورد با این تمدن ها و رونق اقتصادی، زمینه های رشد هنر طبیعت گرایی یونان و قوت گرفت.
عناصر ثابت در فرهنگ و هنر و معماری یونانیان عبارتند از: انسان، طبیعت و عقل (یونانیان خوبی را به معنی هماهنگی میان این سه عنصر تلقی می کردند.)
-آن ها بر پایه این اعتقاد اولیه که برای جهانیان تازگی داشت،دستاوردهای عظیم خویش را در عرصه های هنر، شعر،ریاضیات، فلسفه، منطق، تاریخ و علم بنا نهادند و این میراثی است که تمدن غرب به نوبه خود بر آن بنیان نهاده شد.
-هنر یونان،اصالتا هنری طبیعت گرا شناخته شده است و هدف عمده آن دست یافتن به کمال صوری وزیبایی، آرمانی یا جمال هنری، با رعایت نظم و تعادل و تناسب و توازن و محاسبه فنی بوده است.
یونانیان می گفتند نظام طبیعت و عقل، زیبا و ساده است و زیبایی اشیا با شناخت ما از آنها یکی است.
-بدین ترتیب زندگی زیبا و دستیابی به روح زیبا در پی پذیرفتن آن جمله معروف یونانی ((خودت را بشناس)) می آید.
-بدین ترتیب برای رسیدن به زندگی زیبا و نیکو باید از مسیر عقلی گذشت.
– آدمی مطابق طبیعت یعنی مطابق قوانین طبیعی و قابل کشف برای انسان منطقی، زندگی می کند.
-انسان در مقام برترین آفریده بالاترین ارزش طبیعت تلقی می شود.
-استیلای نظام هندسی بر هنر از طریق رعایت دقیق تناسبات و… سبب شد که تفکر و مکتب کلاسیک در قلمرو تاریخی شکل بگیرد و اندام هایی در نهایت اعتدال و زیبایی ساخته شود.
اقوام باستانی براساس فطرت دریافته بودند که اراده ای قاهر، نیرویی بزرگ و عظیم در ماورا هیئت خشک مادیت طبیعت وجود دارد که نظام هستی را اداره می کند.
از آنجایی که انسان اصولا تمایل داشته و دارد تا واقعیات و حقیقیات را در قوالب صوری و جسمانی متجلی بیند، هر قوم خدای خود را به گونه ای تصور کرده یا تندیس آن را می ساختند.
-با این تفاسیر می توان دریافت علت تجلی خدایان یونانی در هیئت انسانی از چه روست.
یونانیان خدایان خود را مثل خود می ساختند و متقابلا تلاشی داشتند خود را مانند خدایان خود و یا همپایه آنها برسانند
به این علت این که محور هستی در دیدی یونانیان انسان بود و انسان میزان و محک امور بود.
در اندیشه یونان، انسان مقیاس همه چیز است. بنابراین سنگ بنای اومانیسم به مثابه محوریت هستی از همین جا نهاده می شود.
-منتهای مراتب هنگامی که انسان آرمانی یونان مورد بررسی قرار می گیرد ، می بینیم که بیشتر به جنبه های مادی ، دنیوی و غریزه ای انسان توجه دارد.
این مساله را در بررسی آثار یونانی حتی معماری یونانی می توان به عینه دید و لمس نمود.
-اصولا معماری یونانی به بنای یک معماری مانند پیکره انسانی نگاه می کردند و یک بنا را تمثیلی از بدن یک انسان می گرفتند.
-در ساخت انسانی همانطوری که زیبایی بیرونی مورد تاکید واقع شد در معماری نیز بر زیبایی بیرونی اصرار می ورزیدند.
-به طوری که یک معبد در یونان از بیرون بسیار زیبا ودلفریب جلوه می کرد.
دوره های بررسی تاریخ هنر و معماری یونان
۱.هنر و معماری یونانیان دوره آرکائیک( کهن) ۶۳۰تا ۴۸۰ ق.م
۲.هنر و معماری یونانیان دوره کلاسیک ۴۸۰تا۳۳۰ق.م
۳. هنر و معماری یونانیان دوره هلنی ۳۳۰-۲۷ق.م
قبل از دوره کهن (آرکاهیک) مرحله ی خاورمآبی یا شرق گرائی را داشتیم که این مرحله، گذرائی بود و پس از آن عناصر تازه ای از هنر، با هنر اصیل یونانی پیوند خورد و شیوه ای جدید پدید آورد که سبب بنیان و پیشرفت هنر یونان گردید.
دوره آرکائیک
این دوره را دوره کهن نامگذاری کرده اند که از اواخر قرن هفتم ق.م آغاز شده و تا شروع جنگ های ایران و یونان در زمان خشایار شاه هخامنشی ادامه داشته است.(۴۸۰ ق.م)
-پیامد روابط جدید با شرق ، تاثیری ژرف در پیشرفت و توسعه هنر دوره کهن داشت.
-در طول این دوران عمارت ها به شکل مکعب مستطیل ساخته می شد.
در داخل وخارج عمارت ستون ها ی فراوان به کار می رفت.
-سرستون های چهار گوش و ساده بودند.
-بعدا این معماری که ظاهرا فقط جنبه دنیوی داشت و برای قصرها و خانه ها به کار می رفت، تدریجا به صورت معماری کلاسیک یونان که کاملا شکل دینی دارد ، در آمد.
-بارگاه وسیع دربار کم کم به معبد شهری تبدیل شد.
زیرا به تدریج از قدرت حکومت سلطنتی کاسته شد و دموکراسی پدید آمد و یونانیان برای تجلیل خدای شهر که مورد پرستش بود، خود را نیارمند معبد یافتند.
معبد آتنا اله ی پیروزی
-نخستین معابد از چوب وآجر ساخته می شد.
-اما پس از ۶۶۰ق.م که راه تجارت به مصر باز شد، ساختمان های سنگی به سرعت جای ساختمان های چوبی را گرفتند.
-قبل از قرن ششم سنگ آهک مورد توجه یونانیان قرار گرفت.
-در حدود سال ۵۸۰ سنگ مرمر برای تزئینات و سپس برای نمای بناها و بالاخره برای تمام بنای معبد بکار رفت.
آثار معماری این دوره با استفاده از قطعات سنگ های تراشیده و بدون ملات ساخته شده اند.
معبد هرا در المپیا
-معماران یونانی قطعات سنگ ها را با ظرافت تمام روی هم می چیدند و بنا را می ساختند.
-آنها در روی هم نشاندن قطعه ستون های شیاردار آنچنان مهارتی از خود نشان می دادند که کمتر بینننده ای از چند متری متوجه فاصله بین دو قطعه می شد.
-با توجه به در نظر گرفتن معتقدات دینی یونانیان، در هنر معماری نیز اکثرا به بنای پرستشگاه ها و سایر اماکن اهمیت داده شده است.
از نظر فضاسازی حجمی و تزئین برخلاف پرستشگاه های مصری و هندی که به درون می پردازند، یونانیان به بیرون معابد توجه خاصی داشتند.
آنها معابد را با ستون های شیار دار ساخته اند.
تزئیناتی همچون گل های لوتوس و برگ های پالت، گل و گیاه حلزونی شکل که در معماری یونان به کار رفته است.
در اصل ریشه شرقی داشته اند و از هنر شرق اقتباس نموده اند.
هنر و معماری یونانیان دوره کلاسیک
-این عصر دوران ثبات و شکوفایی تمدن و هنر یونانی است.
-قرن چهارم و پنجم ق.م را باید بهترین ایام تحول و تکامل معماری یونان به شمار آورد.
-این دوره با عظمت پس از پیروزی های درخشان آغاز و با اقدامات کشور گشایانه اسکندر مقدونی پایان پذیرفت.
-این دوره نتیجه و مولود دوران کهن و مقدمه ی دوران هلنیستی بوده است.
دوران کهن با آنکه دوران کار و ابتکار محسوب می شد اما آثار جوانی و ناآزمودگی از آن هویدا بود و در دوران هلنی که از لحاظ انتشار تمدن در دنیا اهمیت شایانی یافت، علائم پیری و مهجوری در آن هویدا است.
در صورتی که در فاصله میان این دو دوره ، یعنی در دوره ی یونان کلاسیک جز موازنه و اعتدال وهماهنگی چیزی دیده نمی شود.
شهر آکروپول (آکروپولیس) یا ارگ شهر آتن واقع بر تپه ای در این دوران ساخته شد.
-پرستشگاه دورستونی پارتنون، پرستشگاه اله آتنا و پرستشگاه ارختئوم با پیکره های کاریاتید به جای ستون در بخشی از آن که شاهکار معماری شیوه ایونیک است همه بر بلندی آکروپول ساخته شده است.
-دردوره ی کلاسیک ، معماری یونان از جنبه های فنی پیشرفت های شایانی نمود.
-قالب سنگ های دیوارها به طور کامل تراش خورده و با بست های فلزی با دقت بیشتری در کنار هم قرار می گرفتند و به این ترتیب بود که نصب سفال های بام پوش به راحتی صورت می گرفت.
-در این دوره ساختمان پرستشگاه نقشه سه بخشی را به خود اختصاص داد:
۱. رواق ورودی ( پیشخان)
۲.تالار قرار گاه پیکره رب النوع، مقصوره
۳. پستو برای نگهداری نذورات
بجز معابد و ساختمان های رسمی در این دوره، شهرسازی نیز پیشرفت نمود و انواع بناهای عمومی مثل:
۱.تالارهای اجتماع به شکل تئاتر
۲.گذرگاه های سرپوشیده
۳.ستون های یاد بود در خیابان ها
۴. ورزشگاه
۵. باشگاه های پرورش اندام
۶.میدان های دو اسب دوانی با ردیف جایگاه پلکانی برای تماشا گران و تئاتر های سرگشاده ساخته شدند.
آکرو پولیس
از مجموعه های باشکوه در عصر کلاسیک بروی تپه در شهر آتن یونان است.
-این مجموعه وقتی آتن به دوره قدرت رسید بعد به رهبری پریکلس در اواخر قرن پنجم پیش از میلاد احیا گردید.
-این بزرگ ترین اقدامی است که در طول تاریخ معماری یونان به عمل آمد.
این مجموعه شامل بناهای:
معبد پارتنون، دروازه پروپالایا ، معبد آختئوم، معبد آرتمیس، معبد اله ی پیروزی، نگارخانه ((کالکوئیکی)) محل پیکره آتنا، محل معبد قدیمی آتنا است.
معبد پارتنوم
آرختئوم
هنر و معماری یونانیان، دوره هلنی
پیروزی اسکندر مقدونی موجب گسترش تمدن و هنر یونان به سایر نقاط گردید. تا آنجا که نیمی از جهان روز را زیر سلطه خود آورد.این گسترش روز افزون موجب گردید که هنر اصیل یونان، تعمیم و اعتبار خود را از دست بدهد و در اغلب موارد منحصرا برای عظمت مادی و شکوه و جلال کاخ های مقتدر به کار رود و از طرفی این دوره از نظر هنری و فرهنگی تحت نفوذ عناصر فرهنگی و هنری مشرق زمین قرار گرفت.
و در نتیجه هنری متبلور گردید که آن را یونانی مآبی (هلنیسم) نام نهاده اند.
معبد آپولون در دیدوما
-پس از تسخیر مشرق زمین توسط اسکندر، امتزاجی از اندیشه ها ، دین ها و هنرهای غربی و شرقی پدیدار شد که موجب تغییر ود گرگونی معماری یونانی گردید.
-گوناگونی ها، پیچیدگی ها و پیشرفت های چشمگیر هلنی به شیوه معماری با مقیاسی بزرگ و دامنه پرتنوعی نیازمند بود.
-در نتیجه فعالیت های ساختمانی از مراکز قدیمی واقع در سرزمین اصلی یونان به شهر های پر رونق پادشاهان هلنی در آسیای صغیر که مرکزیت بیشتر برای دنیای هلنی داشتند انتقال یافت.
-مقیاس بزرگ و گسترش استادانه فضاهای درونی بنا از ویژگی های معماری هلنی بود.
از بناهای مهم این دوره:
شیوه های هنر و معماری یونانیان
به طور کلی بناهای یونانی براساس شیوه ساختمانی بنیاد گردیده اند.
-تناتناسبات در معماری و پیکرشناسی و هارمونی در موسیقی ، در ذهن یونانی تقریبا پدیده ای واحد می نمودند و به بیان درست تر تجسمی از نظم کیهانی بودند..
کهن ترین شیوه های هنر و معماری یونان عبارت بودند از:
۱.شیوه دوریک متعلق به سرزمین اصلی یونان
۲.شیوه یونیک متعلق به آسیای میانه و جزایر اژه
۳. شیوه کرنتی
شیوه دوریک یا دوریسی که نام خود را از سرزمین مرکزی یونان گرفته است، اصلی ترین شیوه معماری یونان است.
زیرا هم قدیمی تر و هم مشخص تر از سایر شیوه های یونانی است.
ستون دوریک:
-ستون دوریک مشتمل بر بدنه ستون که از قاعده دایره برخوردار است و از پایین به بالا از قطر دایره کاسته می شود.
-سطح بدنه ستون با شیارهای کم عمق عمودی به نام قاشقی ها تزئین شده است.
-در انتها بخش بدنه با یک خط افقی معروف به گلوبند یا گلویی به سرستون متصل می شود.
-سرستون از بالشتکی و تاوه چهارگوش واقع بر روی آن تشکیل شده است.
درشکل بالا:
اسپر از دو بخش اصلی دیگر مختلط تر و اجزا آن عبارتند از:
-فرسب( ردیف سنگهای صیقل خورده و افقی که مستقیما بر روی ستونها دارند.)
-افریز با سه ترکی ها و چهار گوشی های تزئینی اش
-طره به صورت مثلثی درمی آید و با لبه برجسته به بیرونخود سنتوری را احاطه می کند.
همه ی قسمت های بنا از قالب سنگ هایی که بدون ملات بر هم سوار شده بوجود می آید.
این شیوه معماری به سرزمین ایونیا واقع در ساحل آسیای صغیر(ترکیه) منسوب بوده و کم تر از دوریک صلابت و استواری و رسمیت دارد.
نخستین بقایای معماری شیوه یونیک از پرستشگاه هایی است که متعلق به قرن ششم ق.م است.
| ویژگی های این شیوه: |  |
-ستون باریک و بلند با سرستونی پیچ خورده(حلزونی شکل)
-طرح ستون این شیوه به بیننده از هر طرف دید مشابهی می دهد.
-مهم ترین عنصری که شیوه یونیک را از نظام دوریک مجزا می کند، تغییر شکل سرستون هاست.
-ستون سنگی در شیوه یونیک به جای اینکه مستقیما روی سکوی پله دار قرار گیرد بروی ستون دایره شکلی که از سنگ یکپارچه تراشیده قرار می گیرد.
-تعداد شیار های قاشقی سبک یونیک چهار عدد بیشتر از تعداد شیارهای سبک دوریک است.
معابد بسیاری در یونان و سرزمین های تابعه آن به شیوه یونیک برپا شده است که می توان به معبد ارختئوم در آتن و معبد آرتمیس در افسوس و… اشاره کرد.
معبد آرتمیس
 |
 |
 |
 |
شیوه ی کرنتی در اواخر سده پنجم ق.م. توسط معماری به نام کالیماخوس ابداع و بکار گرفته شده و به ناحیه کرنیت واقع در جنوب شرقی بخش مرکزی یونان منسوب است.
سرستون به شکل کاسه زنگ رو به بالا، با آرایش برگ کنگری به گرد آن است. بدنه ستون کرنتی از بدنه ستون دوریک باریک تر و بلند تر است، اما قطر آن مانند بدنه ستون یونیک از روی پایه ستون به یک میزان بالا می رود.
بهترین نمونه معبدی که به این شیوه ساخته شده است معبد زئوس در شهر آتن است.
شیوه کرنتی
سر ستون کرنتی با ظرافت بسیار تزئینی اش به عنوان یک المان تزئینی مورد توجه بوده و دقت بسیار زیادی که در حجاری های پیکره ها به کار رفته، در سرستون های این شیوه نیز دیده می شود.
سرستون کرنتی در حقیقت کمال مطلوب یونانیان بود، چون در مورد ستون یونیک مساله ی دید در گوشه ها برای معماران معابد مشکلی بود و با بکارگیری سرستون یونیک از زوایا با دید دو جانبه آن مشکل دید کنج ها لاینحل مانده بود،
با ابداع شیوه کرنتی که سرستون تزئینی آن از تمام جوانب دید یکسان داشت، همین امر موجب گرید تا یونانیان در رسیدن به کمال مطلوب مورد نظرشان توفیق حاصل کنند.
مطالب پیشنهادی
معماری روم
معماری صدر مسیحیت
منبع:
جزوه ی کلاسی درس معماری جهان
کتاب آشنایی با معماری جهان
https://www.flickr.com/
