افزايش جمعيت شهري و نياز به محل سكونت و كار در شهرها و به خصوص شهرهاي بزرگ، افزايش تراكم و افزايش ارزش املاك را به دنبال دارد. اين افزايشها عموماً باعث توسعه عمودي شهرها و افزايش طبقات ساختمانها در بالا و زير همكف ميشود.
افزايش طبقات ساختمانها از يك طرف مدت ساخت را افزايش ميدهد و از طرف ديگر نياز به فضاهاي شهري براي حمل و نقل، تخليه و جابجايي مصالح و اجراي عمليات ساختماني را افزايش ميدهد. ساخت و ساز وسيع و حجيم در مناطق شهري اثر جدي بر ايمني، محيط زيست و زندگي روزمره ساكنين اين مناطق ميگذارد.
در چند دهه اخير در اكثر كشورهاي صنعتي و پيشرفته و يا در حال توسعه، ضوابط و مقرراتي كارساز براي كاهش خطرات ناشي از اجراي عمليات ساختماني تدوين شده است. در كشور ما نيز در سال 1372 ويرايش اول و در سالهاي 1380 و 1385 ويرايشهاي دوم و سوم مبحث 12 مقررات ملّي ساختمان تحت عنوان “ايمني و حفاظت كار در حين اجرا” تدوين و ابلاغ گرديده است.
ويرايش چهارم اين مبحث با توجه به مسائلي كه از طرف جامعه مهندسي و ادارات و سازمان هاي ذيربط به شكل هاي مختلف مطرح گرديده تهيه شده است.
جان پناه و نرده حفاظتی موقت
نرده حفاظتی موقت حفاظی است قائم که باید برای جلوگیری از سقوط افراد، که ارتفاع سقوط بیش از ۱۲۰ سانتیمتر باشد نصب میگردد.
ارتفاع نرده حفاظتی موقت از کف طبقه یا سکوی کار نباید از ۰/۹ متر کمتر و از ۱/۱۰ متر بیشتر باشد همچنین ارتفاع نرده حفاظتی موقت راه پله و سطوح شیبدار نباید از ۷۵ متر کمتر و از ۰/۸۵ متر بیشتر باشد.
نرده حفاظتی باید در فواصل حداکثر ۲ متر دارای پایه های عمودی بوده و اجزای سازه آن با توجه به مفاد مبحث بارهای وارده بر ساختمان (مبحث ششم مقررات ملی ساختمان) و آیین نامه بارگذاری پل ها نشریه (۱۳۹ دفتر تحقیقات و معیارهای فنی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری) دارای چنان مقاومتی باشند که بتوانند در مقابل نیروها و ضربه های وارده در تمام جهات مقاومت نمایند به علاوه نرده باید مقاومت لازم را برای مواقعی که در معرض برخورد با وسایل نقلیه و سایر وسایل متحرک قرار می گیرد داشته باشد.
در اجزای نرده حفاظتی که شامل پاخور، نرده بالایی و نرده میانی میباشد نباید قسمتهای تیز و برنده وجود داشته باشد.
پاخورهای حفاظتی
حفاظی است قرنیز مانند به ارتفاع ۱۵۰ میلیمتر که باید در طرف باز سکوهای کار جهت جلوگیری از لغزش و ریزش ابزار کار و مصالح ساختمانی نصب گردد. پاخورها باید از چوب مناسب به ضخامت حداقل ۲۵ میلیمتر باشد درصورت استفاده از ورق فولادی لبه های آن نباید تیز و برنده باشد.
راهرو سرپوشیده موقت
سازه ای است حفاظتی که به صورت موقت در پیاده روها یا سایر معابر عمومی جلوگیری از خطرهای ناشی از پرتاب شدن مصالح وسایل و تجهیزات ساختمانی ایجاد میشود.
ارتفاع راهروی سرپوشیده نباید کمتر از ۲/۵ متر و عرض آن نیز نباید کمتر از ۱/۵ متر باشد مگر آنکه عرض پیاده روی موجود کمتر از آن باشد که در این صورت، هم عرض پیاده رو خواهد بود.
راهرو سرپوشیده باید فاقد هرگونه مانع بوده و دارای نور کافی در تمام اوقات باشد.
سقف راهرو و سایر قسمتهای آن باید با توجه به مفاد مبحث بارهای وارده بر ساختمان مبحث ششم مقررات ملی ساختمان توانایی تحمل هرگونه ریزش و سقوط احتمالی مصالح ساختمانی را داشته باشدلبه های بیرونی سقف راهرو باید دارای دیواره شیب داری از چوب یا فولاد مقاوم به ارتفاع حداقل ۱ متر باشد زاویه این حفاظ باید نسبت به سقف حداقل ۳۰ و حداکثر ۴۵ درجه به طرف خارج اختیار گردد.
در صورت استفاده از تخته های چوبی در سقف راهرو باید ضخامت آنها حداقل ۵۰ میلیمتر بوده و به ترتیبی در کنار هم قرار گیرند که از ریزش مصالح ساختمانی به داخل راهرو جلوگیری به عمل آید. استفاده از مصالح غیر مقاوم مانند توری سیمی، گونی و از این قبیل ممنوع میباشد در هر صورت باید تدابیری اتخاذ شود تا از ریزش هرگونه ابزار مواد و مصالح آب و ضایعات از سقف و دیواره بیرونی راهروی سرپوشیده جلوگیری به عمل آید.
سرپوش حفاظتی
پوششی است که برای جلوگیری از آسیب ناشی از اثر سقوط اشیا در دیواره اطراف ساختمان در حال احداث نصب میشود. سرپوش حفاظتی باید چنان طراحی و ساخته شود که در مقابل نیروهای وارده مقاوم بوده و در اثر ریزش مصالح یا ابزار بر روی آن خطری متوجه افراد تجهیزات و مستحدثاتی که در زیر آن قرار دارند نگردد.
پوشش موقت فضاهای باز
کلیه پرتگاه ها و دهانه های باز در قسمت های مختلف کارگاه ساختمانی که احتمال خطر سقوط افراد را در بر دارند باید تا زمان محصور شدن یا پوشیده شدن نهایی و یا نصب حفاظها، پوشش ها و نرده های دائمی و اصلی، به وسیله نرده ها یا پوششهای موقت به طور محکم و مناسب حفاظت گردند.
پوشش حفاظتی موقت باید دارای شرایط زیر باشد :
الف: در مورد دهانه های باز با ابعاد کمتر از 0.45 متر، تخته های چوبی با ضخامت حداقل ۲۵ میلی متر
ب: در مورد دهانه های باز با ابعاد بیشتر از ۰/۴۵ متر تا ۲/۵ متر، تخته های چوبی با ضخامت حداقل ۵۰ میلی متر
در صورت استفاده از پوششهای فولادی پوشش مذکور باید از مقاومت لازم برخوردار باشد.
برای جلوگیری از ریزش مصالح و ابزار و همچنین حفظ محیط زیست و زیبایی منظر شهر باید جداره خارجی ساختمان در دست احداث با استفاده از پردههای برزنتی یا پلاستیکی مقاوم پوشانده شود.
سقف موقت
برای سقف های موقت که به صورت سکوهای کار مورد استفاده قرار میگیرند باید از تخته های چوبی با ضخامت ۵۰ میلیمتر و پهنای ۲۵۰ میلیمتر که محکم به یکدیگر بسته شده باشند استفاده شود به علاوه فاصله تکیه گاه تخته ها نباید بیش از ۲/۴ متر باشد.
تورهای ایمنی
در مواردی که نصب سکوهای کار و نرده های حفاظتی در ارتفاع بیش از ۳/۵ متر امکان پذیر نباشد باید برای جلوگیری از سقوط افراد از تورهای ایمنی با رعایت موارد زیر استفاده شود.
الف: تورهای ایمنی باید در فاصله و شرایطی که سازندگان آنها مشخص نموده اند نصب شود، به نحوی که تور ایمنی در فاصله حداقل ۲/۴ متر و حداکثر ۴/۶ متر پایین تر از ناحیه یا تراز کاری توری اینی نصب گردد تا در صورت سقوط کارگران امکان اصابت آنها به اجسام سخت وجود نداشته باشد.
ب : برپایی و نصب تورهای ایمنی همچنین جمع آوری و برچیدن آنها باید توسط شخص ذیصلاح و با استفاده از حمایل بند کامل بدن و طناب مهار صورت گیرد این تورها قبل از استفاده و در مدت بهره برداری باید به طور مستمر توسط شخص ذیصلاح بازرسی و کنترل شود. استفاده از تورهای فرسوده و آسیب دیده به هیچ وجه مجاز نمیباشد.
پ: در استفاده و برپایی و نصب تورهای ایمنی رعایت آئین نامه ایمنی کار در ارتفاع مصور شورای عالی حفاظت فنی الزامی میباشد.
حصار حفاظتی موقت
سازه ای است موقتی که برای جلوگیری از ورود افراد متفرقه و غیر مسئول به داخل محدوده کارگاه ساختمانی ساخته و برپا میگردد
ارتفاع حصار حفاظتی موقت نباید از کف معبر عمومی و یا فضای مجاور آن کمتر از1.9 باشد.
حصار حفاظتی موقت باید در فواصل حداکثر ۲ متر دارای پایه های قائم بوده وساختمان و اجزای آن باید با توجه به شرایط زیر طراحی، ساخته و برپا گردند.
الف: بار طراحی برای محل های کم خطر و همچنین محل های عبور پر خطر و دارای احتمال برخورد خودروهای عبوری با حصار باید با توجه به ضوابط و مقررات آئین نامه بارگذاری پل ها (حفاظت از وسایل نقلیه و تامین ایمنی عابران پیاده نشریه شماره ۱۳۹ دفتر تحقیقات ومعیارهای فنی معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری) انتخاب گردد.
ب: مصالحی که برای ساخت حصار حفاظتی موقت بکار میرود باید فاقد اجزا و یا گوشه های تیز و برنده باشد تا در صورت تماس و یا برخورد عابرین و یا کارگران با حصار برای آنها حادثه ای بوجود نیاید.
