آب انبار حاج کاظم قزوین
مکان : قزوین
کاربری: خدماتی
قدمت : قاجاریه
سبک : اصفهانی
اين آبگير نيز در انتهاي خيابان تبريز كه يكي ازمحلات كم آب شهر است به وسيله مرحوم حاج كاظم كوزه گر به دستياري حاج اسماعيل در سال ۱۲۵۶ بنا شده و از نظر گنجايش و زيبايي كم نظير است . نماي سردر رفيع و با شكوهي كه طاق آن رسمي بندي شده و دو طاقنما در طرفين دارد به تمامي به كاشي كاري مزين است . در قسمت ورودي راه شير كه چهل پله از سنگ تراشيده دارد چهار سكو در دو طرف با دو فضاي خستگي گير ساخته شده و طاق آهنگ با قوس جناغي آن پوشش داده كه دو كاربندي نيم كار زيبايي خاصي به آن بخشيده است . مخزن آبگير پلاني مستطيلي دارد و با طاق و تويزه پوشش داده شده و قطر ديوارهاي آن به ۳ متر مي رسد كه مي تواند بيش از ۲۳۰ هزار ليتر آب را در خود ذخيره كند . دو بادگير يا هواكش بلند مزين به كاشي و آجر تراش كه در پايين چهار ضلعي است و سپس به هشت ضلعي تبديل مي شود و دو كتيبه مرمرين به نستعليق ممتاز از برجستگي هاي خاص اين آبگير به شمار مي رو ند .
سردر ورودی و راه پله:
سردر ورودی آب انبار بصورت یک قوس بلند و جناقی ساخته شده و در دو سوی آن دو جرز پهن قرار دارد که وسط آنها، سه طاقنما یکی بر روی دیگری تعبیه شده است. طاقنمای زیر بصورت طاقچه و توگود است. دو طاقنمای دیگر دارای تزئینات کاشی، با طرحهای هندسی و خط بنائی است. طرحهای تزئینی نمای آب انبار بشيوه معقلى صورت پذیرفته چنانکه جابجا آجرکاری و آجرهای لعابدار رنگی در کنار هم قرار گرفته اند. قبل از مدخل اصلی آب انبار محوطه هشتی مانند واقع شده است که در دو جانب آن دو سکوی سنگی قرار دارد. (ورجاوند، ۱۳۷۷). تعداد پلههای آب انبار ۳۷ عدد است که طول هر پله 3.33 متر و عرض آن بین ۵۰ تا ۵۸ سانتی متر متغیر است و ارتفاع آن نیز بین ۳۲ تا ۴۵ سانتی متر می باشد و کلیه آنها از سنگهای تراشیده ساخته شده اند و ازاره های آن نیز همگی از سنگ است. البته با گذشت زمان ۳ پله دیگر به بنا اضافه شده و تعداد پله ها به ۴۰ عدد رسیده ولی بدیهیست که پله های جدید جزء پله های با اصالت بنا نبوده است. پس از طی چهار پله فضای مکث وجود دارد، که این فضا دارای دو سکو در طرفین و پوشش رسمی بندی می باشد. این آب انبار دارای دو شیر آب است .
ساختمان مخزن و بادگیرها: مخزن آب انبار به ۲۵ / ۲۰ متر طول – ۶٫۴۰ الی 7.50 عرض (پلان مخزن کاملا مستطیل نیست و ارتفاع ۱۰۸۰ متر و در جانب راست سردر قرار گرفته است و گنجایش مخزن آن حداکثر ۱۸۷۰ متر مکعب می باشد. جرز دیوارهآب انبار در بین1.10 الی 2.90 می باشد.بر روی آن دو بادگیر وجود دارد که از سطح زمین 9.40 و از روی مخزن ۸ متر ارتفاع دارد. از دو بادگیر مزبور آنکه در امتداد سردر قرار دارد(شرق ساختمان دارای تزئینات کاشیکاری و معقلی می باشد. بادگیر دیگر ساده است و به مرور زمان به سمت شرق ساختمان انحراف پیدا کرده و حدود ۵ درجه کج شده است.
یکی از منحصر بفرد ترین بادگیرهای ساخته شده در ایران در ساختمان آب انبار حاج کاظم قزوین بکار گرفته شده است. طراحی بادگیر این آب انبار متناسب با سردر پرکار آن است. بادگیرها در دو راس اضلاع مخزن چهارگوش قرار دارند. تا ارتفاع ۳/ ۵ متر این بادگیرها چهارگوش هستند، اما لبه های کار به شکل زیبایی پخ شده است و به آن شکل هشت گوش داده است. از ارتفاع 3.5 متر به بالا بادگیر شش وجهی کامل شده و دارای دو قسمت است. ساقه بادگیر با کوردرهایی با کاشی و معقلی مزین شده است. در بخش بالا، قفسه های بادگیر قرار دارند که با قوسهای برتخس تزیین شده اند. سقف مخروطی خوابیده پوشش نهایی بادگیر است. بخشهای مختلف بادگیر مزین به معقلی شده است. (معماریان، ۱۳۸۱ -۱۹۷). از دیگر ویژگی های این بنا تزیینات پرکار سردر آن می باشد که شاید در نگاه اول نتوان کاربری ساختمان را تشخیص داد تزیینات این آب انبار خاص دوره قاجار می باشد. در کنار این تزیینات ، دو کتیبه سنگی نیز وجود دارد که در مدح و ستایش سنت وقف و توضیحاتی در مورد سازنده و تکمیل کننده ساختمان داده شده و روی سنگ مرمر با خط نستعلیق ممتاز حجاری گردیده است. این کتیبه در بالای ورودی داخلی نصب گردیده و مشاهده می شود که توسط حاج کاظم کوزه گر و حاج اسمعیل قزوینی ساخته شده است. (ورجاوند، ۱۳۶۶). در انتهای این کتیبه نیز ماده تاریخ ساختمان به صورت حروف ابجد بیان گردیده که : “منبعی ز آب چشمه کوثر” که منظور سال ساخت بنا یعنی ۱۲۵۶ هجری قمری می باشد. (گلریز، ۱۳۸۲ – ۳۱۴، ۳۱۵)
منبع : صدیق، یوسفی، شمس العباد – بررسی هنرمعماری در طراحی آب انبارها و نقش آن در زندگی مردم شهر قزوین نمونه موردی: آب انبار حاج کاظم – 1393
