آندره گدار

معرفی آندره گدار

آندره گدار متولد (۱۸۸۱) و متوفی (۱۹۶۵) باستان شناس و معمار فرانسوی و متخصص در صنایع اسلامی و ایرانی و خاورمیانه بوده که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبا پاریس در رشته معماری و باستان شناسی به پایان رسانده و اوقات خود را در بروی دو رشته مزبور در خاورمیانه به خصوص ایران صرف کرده و عمر او بالغ بر هشتاد و پنج سال بوده است. برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک های معماری ایرانی

آندره گدار برای نخستین بار همراه هانری ویوله در۱۹۱۱ به خاورمیانه می رود و به حفاری در سامرا مشغول می شود. گدار مطالعاتش را در خصوص معماری اسلامی در مصر ۱۹۱۲ ادامه می دهد بعد از جنگ جهانی اول، گدار با یدا رویی ازدواج می کند. با ایجاد نمایندگی باستان شناسی فرانسه در افغانستان از ۱۹۲۲ گدار به همراه همسرش برای بازشناسی مکان های باستانی می رود که تا آن زمان حفاری نشده بودند. آنها بامیان را مورد مطالعه قرار می دهند و مین امر موجب می شود در ۱۹۲۸ گدار درخواست شود که مدیریت دفتر باستان شناسی در اران را بپذیرد. این دفتر توسط رضاشاه پس از خاتمه انحصار فرانسه در اوش های باستان شناسی در ایران تاسیس شد. در سال ۱۳۰۷ شمسی (۱۹۲۹) مدیریت اداره باستان شناسی ایران را به عهده گرفت و به ترمیم آثار تاریخی پرداخت.(مختاری طالقانی ،۱۳۹۰ ) وقتی قانون عتیقات در ۱۲ آبان ۱۳۰۹ شمسی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و آیین نامه آن در جلسه ۲۸ آبان ماه ۱۳۱۱ از تصویب هیئت وزرا گذست بر طبق ماده اول آن تمام آثار صنعتی و ابنیه و اماکن که تا پایان دوره زندیه در کشور ایران احداص شده اعم از منقول و غیر منقول جزو آثار ملی ایران محسوب گردید و در زیر حفاظت و نظارت دولت قرار گرفت. از اینرو به آندره گدار دستور داده شد که فهرستی از آثار ملی ایران تهیه کند و به دولت تسلیم نماید. گرچه پیش از او پروفسور ارنست هرتسفلد باستانشناس آلمانی فهرستی از ابنیه تاریخی ایران تهیه کرد و در نشریه شماره یک انجمن آثار ملی در شهریور ماه ۱۳۰۴ شمسی در تهران به چاپ رسید، ولی فهرست آندره گدار دقیق تر و کامل تر تنظیم گردید. بدین طریق از تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ شمسی (طی دستور دولت ایران مبنی بر تهیه فهرست از آثار ملی کشور مزبور) پنجاه و شش اثر تاریخی ثبت گردید و در دنباله آن هم سیزده اثر تاریخی دیگر به ثبت رسید. فهرستی هم که از گنجینه های هنری کشور تهیه شد که بسیار جالب است. و در دنباله آن هم سیزده اثر تاریخی دیگر به ثبت رسید. فهرستی هم که از گنجینه های هنری کشور تهیه شد که بسیار جالب است.(مومنی کورش؛ نرگس اسمعیلی و انیس ضیایی،۱۳۹۴) برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: سبک شناسی معماری ایرانی ، ویژگی های معماری ایرانی

گدار پس از شروع بکار علاوه بر ریاست اداره عتیقات(۱۳۰۷) و طراحی و ساخت موزه ایران باستان وکتابخانه ملی ایران به مطالعه تاریخ هنر بخصوص تاریخ معماری ایران علاقه مند شد. او به نقاط مختلف کشور سفر می کرد و از بناهای شاخص تاریخی عکس و نقشه تهیه می کرد. به همین دلیل اورا باید نخستین مورخان و پیشگامان تاریخ معماری ایران به حساب آورد. کتاب هنر ایران گدار با وجود آنکه حدودبیش از چهار دهه از تالیف آن می گذرد هنوز هم دارای نکات با ارزش و اسنادی منحصر به فرد است. علاوه بر این کتاب گدار و همسرش به همراه جمعی از هنر شناسان فرانسوی که شیفته ی هنر ایرانی بودند به انتشار یک مجله به نام آثار ایرن همت گذاشتند. این مجله که به زبان فرانسه تالیف شد و هشت شماره آن استخراج شده است با دقت و وسواس فراوان به معرفی هنر ایرانی خصوصا معرفی شرح دقیق بناهای تاریخی میپردازد.( مختاری طالقانی، ۱۳۹۰) آندره گدار علاوه بر تاسیس سازمان های اداری و فنی هیئت هایی را تشکیل داد، که در تعمیر ابنیه تاریخی و امور فنی باستانی ساختمان ها تخصص داشتند و به وسیله همین ها کسجد جامع شیراز و مسد شاه اصفهان، مسچد شیخ لطف الله و ابنیه دیگری که در شرف ویرانی بود تعمیر کرد. وی در ضمن تعمیر ابنیه باستانی به تاسیس دانشکده هنرهای زیبای تهران هم اقدام کرد و خود مدتها ریاست آنرا بر عهده داشت و در تربیت کردن معماران ایرانی که تا پیش از آن در خارج از کشور تحصیل می کردند سهم بزرگی دارا گردید.(مومنی ؛اسمعیلی و ضیایی، ۱۳۹۴) گدار با کمک محسن فروغی برنامه درسی رشته معماری را بر اساس برنامه مدرسه عالی هنر های زیبای فرانسه تدوین کرد. از این رو نقش او در پی ریزی جریان معماری تحولگرا در ایران کلیدی وشاخص است. اما آثار معماری او بر زمینه های معماری تاریخی ایران متکی است این آثار اگر چه زیاد نیستند. بیشتر از هر چیزی نشاندهنده شناخت او از معماری ایرانی و عشق او به این معماری است.(حاتمی مژگان، لطفی مژگان،۱۳۹۴) اعطای دکترای افتخاری به آندره گدار: نظر به خدمات سی ساله ی آقای گدار، شورای دانشکده هنرهای زیبا به دانشگاه تهران به وی داده شود. دانشگاه تهران هم پیشنهاد مزبور را با حسن قبول تلقی دکترای افتخاری دانشگاه تهران پیشنهاد که کرد و مجلس با شکوهی با حضور استادان و دانشمندان کشور در ساعت پنج بعد از ظر روز هفتم دیماه ۱۳۳۷ تشکیل شد و رئیس دانشگاه مزبور، آقای آندره گدار را به اعطای دکترای افتخاری دانشگاه تهران مفتخر گردانید.(مومنی؛ اسمعیلی و ضیایی، ۱۳۹۴)

هنر اسلامی از نگاه آندره گدار

آندره گدار، از جمله مورخان برجسته تاریخ هنر اسلامی ، شکلگیری هنر اسلامی را بیش از آنکه بر فرم و تکنیک بداند، مبتنی بر فکر و روح سازنده آن می داند، به طوری که اثر هنری تجلی بخش و منعکس کننده ی روح هنرمند است. در واقع وی هنر را از منظر آن اندیشه و فکری که پشت اثر هنری قرار گرفته، می نگرد و بیش از آنکه فرم و تکنیک در یک اثر هنری همچون معماری اشاره کند، به محتوا و نگرنده هنرمند توجه دارد. وی بر این باور است که امروز دیگر هنر را نباید از منظر مصالح یا سنگ و آجر یا مهارت و تردستی صنعت کار نگریست، بلکه آن فکر و روح اجتماع ملت است که آثار هنری یا سبک و اسلوب خاص را می آفریند.(رابرت هیلن برند، اردشیر اشراقی۱۳۹۱) گدار روح حاکمم بر معماری یونان را روح موزون پسند، روح حاکم بر معماری رومی را نظم، قدرت و قایده مندی، و روح حاکم بر معماری بیزانسی را آمیزه ای از روح آسیایی و یونان، و روح حاکم بر ساخت کلیساها را اندیشه ی پرستش و نیایش تلقی می کند. (مومنی؛ اسمعیلی و ضیایی، ۱۳۹۴)

موزهٔ ایران باستان

وی در پاسخ به این پرسش که آیا هنر دوران اسلامی در قالب و فرم دارای سبک خاص و ویژه ای است یا نه؟ بر این باور است که هنرهای اسلامی همچون معماری ، هنری اقتباسی و الگوهای آن برگرفته از نقش مایه های پیش از اسلام است و طرح و شکل هایی همچون گلدسته ها ، طرح ها، محراب، منبر، تناسبات رنگ ها، امور تزئینی را برآمده از دوران اسلامی نمی داند.(مومنی؛ اسمعیلی و ضیایی، ۱۳۹۴) حتی مساجد هم روی همرفته اقتباس است.طرح ها، گلدسته ها، محراب ها ومنبر ها و حتی عوامل تزئینی و آمیزش رنگ ها و غیره، همه در معمار های معاصر فتوحات عرب موجود است. وی معتقد است منظور از هنر اسلامی، هنر دوران اسلامی است. به طوری که مسلمانان پس از ظهور اسلام در اسلوب و فرم آثار هنری خویش همچون معماری اسلامی ، تحت تاثیر هنر دیگر سرزمین ها بوده و در ساختن ساختمان و معماری، فاقد هرگونه الگوی خاص بودند و از هر چه در آن دوران متداول بود، استفاده می نمودند، برای نمونه، از اقسام طاق ، همچون طاق سوری، رومی ، بیزانسی و ایرانی استفاده کرده و از ستون ها ، جرزها، آجر و سنگ، مرمر، موزائیک، نقاشی ، حجاری و تمام گونه های تزئینی که در کشور های آسیای غربی متداول بود، بهره برداری نمودند، به طوری که مسلمانان نه تنها در معماری به ابداع سبک و اسلوب خاصی نرسیدند و تعالیم اسلام، سازنده و خلق کننده ی فرم خاص هنری نبود، بلکه حتی در استفاده از الگوهای رومی ویونانی ناشیانه قدم برداشتند. در حقیقت اسلام سازنده نبوده، به این معنا که اغلب آنچه ساخت، بسیار بد و ناموزون بود، نه شکل تازه ای در ساختمان ابداع کرد و نه یک روش پارتنون و پانتئون ساختمانی را تکمیل نمود. از این نقطه نظر هیچ یک از ساختمان های اسلامی قابل مقایسه با پارتنون رم یا کلیسای امین نیستند.

آرامگاه حافظیه شیراز اثر آندره گدار

اندیشه های آندره گدار

گدار این سوال را مطرح می کند که چه تفاوتی میان یک ساختمان پیش از اسلام همچون کاخ فیروز آباد و یک ساختمان پس از دوران اسلام همچون مسجد جامع اصفهان یا مسجد تیموری خارگرد وجود دارد. در حالی که در هردو ساختمان از ایوان ها و گنبدهایی بر قاعده مربع استفاده شده است. وی در پاسخ به این پرسش و تبیین تفاوت میان فرهنگ اسلامی با فرهنگ پیش از اسلام، به این سوی می رود که معماری اسلامی مدت ها مبتنی بر طرح ساده ساختمانی و فرمول های تزئینی بوده که از دیگر تمدن ها اقتباس نموده بود، و عرب های مسلمان شده را حتی پیش از اسلام بسیار علاقه مند به تزئین دقیق و تاکید بر تکرار قالب های ثابت و تغییر ناپذیر می شمارد و این ویژگی ها را از مختصات روح هنری عرب ها می داند. با توجه به اینکه از نظر گدار، هنر انعکاسی از عقیده، اندیشه و روح هنرمند است، به تدریج مسلمانان که در آغاز طلوع اسلامی چیزی جز اصول اخلاقی برای آن ها وجود نداشت، تربیت شدند و پس از پیشرفت در این امر پس از مدتی در آنچه که تقلید کرده بودند، تجدید نظر نموده و آن سبکها و اسلوبهایی را که با طبیعت واندیشمندان سازگار نبود، حذف کردند، و آنچه که موافق با طبع وسلیقشان بود، حفظ نمودند و در واقع به نوعی گزینش در عرصه ی هنر دست یافتند. گدار معتقد است هنرمند مسلمان در عرصه معماری نمی توانسته تنها تحت تاثیر معماری دیگر تمدن ها باشد و معماری را از جمله هنرهایی می داند که بیش از تکنیک ، مبتنی بر فکر و اندیشه است، پس مبدا و ریشه آن (معماری اسلامی ) را در کارهای اقتباس شده از معماری های خارجی جستجو کردن بیهوده است هنرمند مسلمان تحت تاثیر فکر و درک هنری خود –چه مثیت یا منفی – و تحت تاثیر دو عالم تعالیم پیغمبر و فتوحات محیرالعقول اسلام به اسلوب خاصی از هنر معماری شکل داد. این مبادی همه در خود اسلام و مولود الهامی است که از دنیای خاص خود گرفته و نظیر آن در تمام تجلیات فکر او دیده می شود. وی معتقد است، تفاوت هنرساسانی با هنر دوران اسلامی، برای نمونه میان معماری کاخ فیروز آباد با معماری مسجد جامع اصفهان، در شکل، اسلوب، طرح نقشه و مصالح آنها نیست، بلکه ریشه در نگاهی دارد که اسلام برای مسلمانان به ارمغان آورده است.(رابرت هیلن برند، اردشیر اشراقی ۱۳۹۱) گدار از تاثیر پذیری معماری مساجد معماری ایرانی و مسیحی در زمان تاسیس اسلامی ، چنین نتیجه ای می گیرد که تعالیم اسلام در بدو تاسیس خود الگو و اسلوبی در عرصه هنر همچون معماری ارئه نداد و تحت سیطره هنر ملل مغلوب و مفتوح بود و اینطور نبود که پس از فتح ملل مغلوبه الگوی خاصی را در این سرزمین ها تحمیل کرده باشند، بلکه آنها منفعل بوده و از آن سرزمین ها در ساخت معماری مساجد کمک گرفته است. بنابراین وی همچون گرابار بر این باور است که هنر اسلامی، هنر سرزمین هایی است که بتدریج مسلمان شده اند و پیش از اسلام نیز خود در معماری الگو و اسلوبی داشته اندو پس از اسلام آوردن نیز ، الگو و طرح خود را در خدمت معماری اسلامی آوردند. خلفای دوره اول اسلام به علت نداشتن مدیر، مجبور شدند اداره امور کشورهای مفتوحه را به حال قبلی حفظ کنند و همچنین به علت نداشتن معمار و بنا، ساختمان های موجود را مورد استفاده قرار دهند، کم کم ملل مغلوب ابنیه خود را با مقتضیات فاتحین وفق دادند و از آن وقت بود که به مرور رنگ اسلامی در هنر خاورمیانه ظاهر شد.(رابرت هیلن برند، اردشیر اشراقی۱۳۹۱)

معرفی آثار آندره گدار

آندره گدار علاوه بر آثار معماری که در ایران از خود به جای گذاشت چندین نمایشگاه جهت اراسه خدمات باستان شناسی خود برگزار نمود. گدار خط مشی هایی را برای حفاری های باستانی و حفاظت تاریخی و زنده سازی در ایران ایجاد کرد. وی همچنین به حفظ و مرمت بناهای با ارزش معماری اسلامی ایران پرداخت که شامل: مسجد جامع، مسجد شاه و مسجد شیخ لطف الله اصفهان است. او اولین موزه باستان شناسی کشور را طراحی نمود. گدار با همکاری ماکسیسم سیرو و محسن فروغی و رولند دوبرول فضای باز دانشگاه تهران نیز طراحی کرد. از جمله آثار برجسته ی او مدرسه ی ایرانشهر در یزد می باشد که در بنا بر معماری سنتی ایران شکل گرفت. گدار همچنین در طراحی آرامگاه های فردوسی، حافظ و سعدی نیز نقش داشته است.(مومنی؛اسمعیلی و ضیایی، ۱۳۹۴)