در سال ۹۵۵ هجری که شاه طهماسب از دفاع تبریز در مقابل ترکان عثمانی نا امید شد پایتخت مملکت را به قزوین انتقال داد. شاه طهماسب به استناد متون تاریخی شاهی هنرمند و هنر پرور بود. خطی خوش داشت و نقاشی را نزد سلطان محمد آموخته بود و دربارش مجمعی بود برای اجتماع هنر مندان. در دوره شاه طهماسب بناهای قابل توجهی در قزوین بنا گردید که متاسفته اکثر آنها از بین رفته و تنها بنائی که باقیمانده کاخ چهلستون و سر در عالی قاپو است.
شاردن می نویسد: زیباترین نقاط قزوین میدان شاه است که میدان اسب دوانی است و در ازای آن بالغ بر ۷۰۰ پا و پهنایش به ۲۵۰ پا می رسد.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک معماری ایرانی
کاخ همایونی (عمارت چهل ستون قزوین) هفت ورودی دارد و در اصل عالی قاپو خوانده می شود و لوحه ای با حروف طلائی بدین مضمون بر بالای در نصب کرده اند. بعنایت کلمه لا اله الا الله که عقیده و ایمان ماست، این باب همایون همیشه مظفر و مفتوح باده باغ های کاخ شطرنجی شکل است و شاه طهماسب كاخ را طبق طرحی که یک معمار ترک داده بود بسیار کوچک ساخته ولی شاه عباس کبیر بنای آنرا تغییر داده و فوق العاده عظمت بخشیده این کاخ هشت گوش بر سکویی به ارتفاع ۳۰ سانتی متر استوار گردیده است.
اطراف عمارت چهل ستون قزوین دارای ستون های استوانه ای آجری است با قوس های نیم دایره که درو دوره قاجاریه با آن اضافه گردیده و لچکی های آن نیز با کاشی های دوره قاجاریه مزین شده است بنا متشکل از سالن بزرگ مرکزی و چهار ایوان است چهار اطاق گوشوار در چهار کنج شمالی غربی – شمال شرقی – جنوب شرقی – جنوب غربی قرار گرفته که هر کدام دارای ابعاد و فرم متفاوت است. سقف سالن از مقرنس های ساده پوشیده شده و از بقایای رنگها چنین بنظر می رسد که دارای نقوشی بوده است تقریبا تمام نمای بنا از نقاشی پوشیده شده و گاه در بعضی قسمت ها چند لایه نقاشی وجود دارد که لایه اول صفوی و لایه دوم ادامه مکتب صفوی و لایه سوم قاجاری می باشد. از چهار جبهه به ایوانها و از دو گوشه جنوبی به دو اتاق گوشوار جنوب شرقی و جنوب غربی را پیدا می کرده و راه ارتباط به دو گوشوار شمال شرقی و شمال غربی از طریق ایوان های شرقی و غربی بوده است. دهانه دارای قوس جناغی می باشد که دارای نقاشی های زیبایی است سپس در دوره قاجار با قوس دایره ای با دهانه بزرگتر پوشیده شده است و قوسها دوره های مختلفی را که بر این بنا گذشته نشان می دهد. طبقه دوم نیز عبارت از یک تالار و چهار گوشوار در چهار جبهه آن است که یکی از گوشوارها برای راه پله استفاده شده است تالار دارای چهار شاه نشین است و با احتمال زیاد در تعمیرات بعدی ابعاد آن تغییر یافته است.
نقاشی های کاخ چهلستون
در طبقه زیرین بنا با نمونه هایی از کار مینیاتور مواجه می شویم که به حقیقت یکی از زیباترین کارهای نقاشی این دوره است. هنرمندان این دوره در ترسیم مناظر عاشقانه بسیار چیره دست بوده اند. در تابلوی جبهه شمالی ساختمان مجلس بزمی وجود دارد. منظره باغ با درختان پرگل و جویبار در حال گردش همه از یک حالت شادی بخش برخوردارند. تابلو که در ایوان شرقی بدست آمده، از نظر درخشندگی و تموج در رنگ یکی از بهترین آثار این کاخ است عدم پرسپکتیو استفاده از رنگهای طلایی، آبی، مغز پسته ای با فرم متنوع لباس ها و ترسیم حالت های مختلف بدن که با نرمش خاصی طراحی شده اند این آثار کار هنرمندی است که در مکتب صفوی و زیر دست استادانی چون سلطان محمد و میرک و می رسید علی تربیت شده است. نقوش تزئینی و گردش های اسلیمی و خطائی که به صورت لایه چینی و با استفاده از ترکیب لاجورد و طلا بوجود آمده تکمیل کننده نقاشی بناست.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: هنر و معماری ایران ، سبکهای معماری ایرانی
از نقش های جالب دیگر نقش پرندگان است اصولا نقش گل و مرغ در حدود قرن دهم هجری در ایران معمول شد و قبل از آن جز در دو یا سه نوع که در گوشه ای از تابلو نقش می شده به پرندگان با این کیفیت توجه ای نشده بود. پرندگانی که نقش شده اند عبارتند از: سینه سرخ – گنجشک مرغابی – قرقاول با سری شبیه به هدهد و پرندگان دم بلندی که بر انحنای هر شاخه نازکی نشسته اند و گاه پروانه مکمل نقش گردیده است طرح کلی پرندگان و دقتی که در جزئیات نقش آنان بکار رفته قابل مقایسه با نقوش پرندگانی است که از رضای عباسی – شفیع عباسی و دیگر هنرمندان این دوره باقی مانده است (مجابی، ۱۳۵۰: ۲۵-۲۷)
جباری – فتحی: بررسی کارکردی کاخ چهل ستون قزوین؛ آرمانشهر ،شماره 1
