معماری صدر مسیحیت،با ظهور مسیحیت به تدریج جریان هنری درغرب دگرگون شد .
بهد از انکه امپراطوری کنستانتین در سال 312میلادی به مسیحیت گروید،دین مسیحی را به عنوان دین رسمی امپراطوری تثبیت کرد و بالتبع معماری رومی نیز در جهت این دین جدید تغییر کرد.
از زمانی که ایین مسیح به عنوان ایین رسمی امپراطور روم اعلام گردید،پیروان توانستند ازادانه به تبلیغ آیین خویش بپردازند،اما پیش از این در دوران سختی به سر می بردند.
در این دوران پر التهاب و بسیار طاقت فرسا،در خفا و در زیرزمین ها به تبلیغ ایین مسیحیت می پرداختند و رومیان که پیرو مذاهب چندگانه و پرستش عناصر طبیعی و خدایان متعدد بودند به ازار و اذیت پیروان مسیحیت می پرداختند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک های معماری ایرانی
– مسیحیان در ان زمان درست به اندازه معتقدان به دین روم “رومی”بودند .
– هنرها و صنایع دستی گذشتگان را می اموختند؛
– در محیط ایشان تربیت می شدند؛
– به زبان ایشان سخن میگفتند،”چراکه برخاسته از جامعه رومی بودند”.
– خود کلیسای مسیحی ،از لحاظ سازمان و فلسفه اش،شدیدا به ساختار زندگی یونانی-رومی مدیون بودند.
– در هنر صدرمسیحیت،با تحول ساده ای از مضامین متعلق به دین روم دین مسیحی و ازادانه ترین نوع عاریت گیری از موضوعات و شیوه های پیش از مسیحیت روبرو میشویم.
معماری صدر مسیحیت اغازین:
1-دوره پیگرد:313-50میلادی ،قبل از کنستانتین
2-دوره باز شناسی از 314میلادی تا سال سقوط امپراطوری
دوره نخست (دوره پیگرد):
در این دوره مسیحیان از نظر رومیان ،فرقه ی مزاحم و حتی خطرناک به شمار می رفتندکه می بایست مهار شوند.
این دوره را به علت تعقیب و کشتار مسیحیان به دست رومی ها ، دوره پیگرد می نامند.
در طی این دوره احتمال میرود که مسیحیان پس از عقب نشینی از زیارتگاه های مورد توجه همگانی،در خانه های خصوصی ثروتمندترین هم کیشان خویش و احتمالا در خانه های مجلل و دهلیز سر گشاده،به پرستش ادامه دادند.
تمام هنر این دوران در مخفی گاه ها و زیر زمین شکل گرفته است.
مقابر دخمه ای
- ارزشمندترین یادمان های دوره پیگرد (یادمان هایی که تماما در زیز زمین قرار گرفته اند)،مقابر دخمه ای هستند.
- این مقابر ،شبکه های گسترده ای از دالان ها و اتاقک های زیرزمینی در زیر شهر روم وشهرهایی هستند که به عنوان گورستان هایی برای دفن مردگان مسیحی-که بیشترشان در ردیف اولیه مسیحیت به شمار می روند-طراحی شده بودند.
- مقابر دخمه ای از سده دوم تا چهارم پیوسته مورد استفاده بودند،و تخمین زده میشود که فقط در مقابر دخمه ای روم نزدیک به چهار میلیون جسد دفن شده باشد.
- این مقابر در روزهای پیگرد به عنوان مخفی گاهی برای پناهندگان مورد استفاده قرار می گرفتند.
مدرک اثباتی سخن:
-پلکان های مسدود و مجزا
-تورفتگی ها و گذرگاههای مخفی و
-درهای مخفی نگه داشته شده ورودی و خروجی است.
بدون تردید در این دخمه ها ائین سری مسیحی نیز اجرا می شده،و نقش اصلی انها جای دادن مردگان بوده است.در روم مقابر دخمه ای به صورت تونل هایی در دل لایه متخلخل خاک توفا ساخته می شدند.پس از انکه قطعه زمینی برای گورستان برگزیده می شد ،دالانی به پهنای 90تا120سانتی متر و فاصله مناسبی از سطح زمین ،دورتادور ان حفر می کردند.
در سطح دیوار های جانبی این دالان ها،تورفتگی هایی به موازات محور دالان برای نگهداری از اجساد مردگان کشوده می شد.این تورفتگی ها که لوکولوس نامیده می شدند،مانند تاقچه های بر روی یکدیگر کنده میشدند.غالبا اتاقک هایی به نام کوبیکولوم به عنوان نمازخانه تدفینی در دیوارها ساخته می شدند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: سبک شناسی معماری ایرانی ، ویژگی های معماری ایرانی
وقتی دالان های اولیه پر از لوکولوس و کوبیکولوم می شدند ،دالان های دیگری عمود بر انها حفر می کردند و این روند تا جایی که فضای جانبی اجازه می داد ،ادامه پیدا می کرد.انگاه سطوح یا لایه های پایین تر را حفاری و از طریق پلکان هایی به یکدیگر متصل می کردند .تعدادلایه هایی مزبور در بعضی از شبکه ها تا 5 طبقه می رسید.
پس از اعلام رسمیت دین مسیحی ،ساختن مقابر دخمه ای از رواج افتاد واز انچه ساخته شده بود به عنوان مکان های مقدس،یادگار شهدای بزرگ و زیارتگاهی برای دینداران استفاده می شد .بسیاری از کوبیکولوم ها را با نقاشی دیواری تزئین می کردند.طرح های هندسی سقف نقاشی شده به معنی قبه فلک (دایره بزرگ)به کار گرفته شده است.درون این دایره ،نقش صلیب یعنی مظهر اصلی ایمان مسیحی قرار گرفته است.
سقف نقاشی شده ی مقبره ی دخمه ای، رم، سده چهارم
بازوهای چلیپا(صلیب)به نیم دایره های ختم می شوند که در درونشان صحنه هایی برگرفته از کتاب عهد عتیق می باشند.در دوره پیگرد مسیح همواره یا ب شکلی چوپانی نیکوکار و یا اموزگارنقاشی می شده است . بعدها یعنی وقتی مسیحیت دین رسمی امپراطوری رومی گردید،مسیح خصوصیاتی امپراطورانه چون هاله گرد سر،ردای ارغوانی ،تاج و نشانه های دیگری حاکی از سرکردگی خود پیدا کرد.
اما کیفیت کار نقاشی این کولوبیکوم ها غالبا متوسط یا بد است.چرا؟
-هوا از تعفن اجساد فاسد شده سنگین بود (در این مقابر) و رطوبت زیاد بود؛ روشنایی که عمدتا از طریق چراغ های روغنی تامین می شد ،به هیچ وجه برای آفریدن نقاشی های ظریف و طاقت فرسای چنان کاری کافی نبود.به همین علت جای شگفتی نیست که نقاش کارش را چنان شتابان به پایان می رسانده و نتایجی چنان کم ارزش می گرفته است.
در دوره پیگرد،با انکه پاره ای از جشن ها و مراسم در مقابر دخمه ای برگزار می شد،به احتمال زیاد عبادات منظم درخانه هایی خصوصی که به ترتیبی برای تبدیل شدن به خانه هایی”انجمنی”یا تالارهای ستوندار ساده تغییراتی درانها داده شده بود،به جای اورده میشدند.
معماری صدر مسیحیت دوره بازشناسی
این دوره از سال 314 میلادی یعنی وقتی که کنستانتین مسیحیت را دین رسمی امپراطوری روم قرار داد، اغاز و تا حدود 500میلادی یعنی وقتی که ایالت های غربی امپراطوری در زیر سیطره شاهان :بربر:قرار گرفته ادامه می یابد .
نکته قابل توجه در معماری صدر مسیحیت این است که به طور موثری تحت تاثیر معماری رومی قرار گرفته است.زیرا دین مسیح به عنوان ایدئولوژی نو،به یکباره رسمیت یافته وطبیعتا در زمینه های مختلف اجتماعیو فرهنگی تجربه قبلی نداشته است و در زمینه معماری نمی توانسته سبک خاصی را ارائه نمایید.در چنین جامعه ای کلیسای مسیحی در قالب و فرم باسیلیکاهای رومی شکل می گیرند. و عناصر معماری رومی در ساخت این کلیسا مورد استفاده قرار میگیرد.
نخستین کلیسای مسیحی که با این اجزا پدید امد،کلیسای سن پیترو در روم است که ترکیبی از خانه های حیاط دار پیش گفته و باسیلیکای رومی است (سال330میلادی).
کلیسای سن‌پیترو – رم
این کلیسا از مهمترین طرح در تاریخ معماری کلیسا برخوردار است.
فضای درونی این کلیسا یکی از
-جادارترین
-مجلل ترین
-هماهنگ ترین فضاهای ساخته شده تا آن زمان بود.
از نقشه کلیسا چنین برمی اید که کلیسای مزبور ساختمانی مستطیل شکل دارد که راه ورودش از یک حیاط ستون بندی شده می گذشت.
پیکر اصلی کلیسا
-صحن یا تالار مرکزی
-راهروهای جانبی
-مذبح یاشاه نشین و
-تالار عرضی یا بازویی که بین تالار مرکزی و مذبح قرارگرفته،تشکیل می شود.
شکل و فرم کلی کلیسا قابل مقایسه با یک باسیلیکا است.در دید کلی 5 دالان پدید اورده اند که صحن اصلی کلیسارا منتهی به محراب می کنند.وازنظر فضایی حرکت را به سوی نقطه ی انتهایی (محراب)افزایش می دهد.علاوه بر این تعدادمحراب های رومی در اینجا تقلیل یافته است و تنها یک محراب در سمت شرق تعبیه شده است.ورودی های جناحین طولی باسیلیکا،به ضلع عرضی (بازویی)مقابل محراب انتقال یافته است که بعدها در روند تکامل کلیساشاهد تغییر مکان این بازوها به سمت مرکز پلان ها خواهیم بود.
در واقع اساس و فلسفه پلان های کلیسای مسیحیت که به شکل صلیب است،از اینجا اغاز گردیده است.باسیلیکای سن پیترو برخلاف باسیلیکای رومی طاق نداشت.
سقف باسیلیکای مذکور چوبی است ساختمان های بتنی و طاق دار گران تمام می شدند و احتمالا برحسب ضرورت و مناسب بودن مصالح سبک برای برگزاری مراسم دینی ،از این گونه مصالح استفاده می شده است.
در سن پیترو همان سکوی پله دار رومی دیده می شود ؛یک مدخل باشکوه.نمای بیرون ساده است و در داخل بنا تزئینات صورت گرفته است.تزئینات و پیکره تراشی سبک تر، ظریف تر،صاف تر صورت گرفته است.می توان گفت فضا غیر مادی شده است،فرار از مصالح سنگین.
نمای بیرون باسیلیکای مسیحی
-به طور کلی،بی زینت بود و هرگونه تلاش برای تزئین بنا را در داخل ان به کار می بستند .ادمی با دیدن این بنا گمان می کند که ان را به تقلید از کمال مطلوب مسیحی ساخته اند؛که نمای بیرونش عطیم و ساده است و دورونش روح افزا و زیباست.
“روحانی بودن”طرح کلیسای رومی ،نه فقط در تجدید ارایش محور ساختمان،بلکه در ساختمان بی نهایت ساده وسبکی دیوار های حایل وستون های ان نیز بیان شده است.بنای رومی-با دیوار های عظیم و وزن سنگین ،سطوح پیکربندی شده با نقش های برجسته و گود و انبوهی ازمجسمه ها-به شکلی سبک تر در امده است.می توان گفت که فضا”غیرمادی”شده است.تا با جهت گیری جدید به سوس دنیای معنوی در برابر دنیای مادی جور دراید.
کلیسای سن‌پیترو – رم
معماری صدر مسیحیت،کلیسای سانتکوستانستا
طرح کلیسای باسیلیکای مستطیل شکل ،سال های طولانی مورد توجه دنیای مسیحی بود.
اما مسیحیان اولیه،الگوی ساختمانی کلاسیک دیگری را نیز اقتباس کردند که:ساختمان متراکم در قسمت مرکزی یا ساختمان گنبد دار یا چندضلعی بود.
در غرب از الگوی ساختمان نقشه مرکزی عموما برای بنا های کوچک در مجاورت و خدمت باسیلیکاهای اصلی مانند:
-ارامگاه ها
-تعمید گاه ها
-نماز خانه های خصوصی استفاده می شود.
بعدها این نقشه در خاور زمین مورد توجه قرار گرفت و معماران بیزانسی ابعاد عظیمی به ان دادند.نمونه بسیار ظریفی از طرح نقشه مرکزی کلیسای سانتکوستانستا در روم است.این بنا ابتدا تعمیدگاه بوده است.بعدها به ارامگاه کنستانیسا دختر کنستانستین مبدل گردید.احتمال می رود که سازندگان مستقیما از پانتئون یا بنای مدور گنبدی بر بالای حوضچه برخی حمام های عمومی مانند حمام های کاراکالا الهام گرفته باشند.لیکن پیکر اصلی پانتئون در اینجا دستخوش دگردیسی شده است.
در کلیسای سانتاکوستانستا دایره ستون های دوتایی که استوانه های گنبد دار را نگه می دارد،از فشار دیوار های بیرونی خلاص شده و به اندازه کافی ازاد است تا فضایی برای دالان طاق گنبدی یاغلامگردشبگشاید.چنین به نظر میرسد که طاق بندی دیواری باسیلیکابه گرد دایره ای چرخیده،غلامگردش برای راهروهای جانبی باسیلیکامنطبق شده،ومثل انها یک ردیف پنجره بلند و پر تعداد زیر گنبدی پیدا کرده است.ناتورالیسم پرجلوه موزاییک های تجملی طاق غلامگردش ،حکایت از ادامه نفوذ روحیه ناشی از دین روم دارد.
معماری صدر مسیحیت، مزار مقدس
گونه های ارامگاهی و باسیلیکایی،طرح های مرکزی و دراز،یکی برای جاودان ساختن کسی و دیگری به منظور گردهم ایی ،نخستین بار به شکلی نسبتا از هم گسسته ،در طرح بازسازی شده و حدسی کلیسای مزار مقدس مورد بررسی قرار گرفته اند.از ساختمان اصلی چیزی به جای نمانده است.
ساختمان333میلادی به دستور امپراطور اغاز شد و در 613 میلادی به دست ایرانیان ویران گردید و در سال های بعد نیز بارها ساخته شد.باسیلیکای نسبتا کوچکی است که دهلیز سر گشاده کوچکی در ابتدایش قرار گرفته و به رواق واقع در خیابان رومی منتهی می شود.
در حیاط پشت باسیلیکادو نقطه از مهم ترین نقاط واقع شده اند:
صخره تصلیب در یک طرف و مزار مقدس باپوششی از بنای گنبدی در پشت.
این ساختمان ها از لحاظ کارکرد ائینی شان به همدیگر ارتیاط دارندو از لحاظ معماری،یک دیوار پیرامی انها را به هم مرتیچبط می کند.ارتباط بین نقشه باسیلیکایی و طرح نقشه مرکزی هر چند در اینجا سست است،اما بعدها وحدت کامل جزگنبددار مرکزی و باسیلیکا(200سال بعد)در کلیسای بزرگ ایاصوفیه در قسطنطنیه تحقق خواهد یافت.
در نتیجه:
در بررسی معماری صدر مسیحیت می توان دو نوع پلان عمده تشخیص داد:
-پلان باسیلیکایی که عبارتی به کلیسایی با پلان کشیده و طولی نیز معروف است.
پلان مدور که به تقلید از پلان های رومی در ساخت کلیسا رواج بافته است.
گرایش به برپایی پلان های مرکزی ریشه در حالت روحانی که فضای این نوع بناها ایجاد می کنند دارد.
ایجاد این کلیساها باپلان مرکزی در صدر مسیحیت به تدریج جای خود را به مقبره و ارامگاه هایی در کنار کلیساهای طولی داد.
مطالب پیشنهادی
معماری یونانمعماری روم
منابع
کتاب معماری جهان- جزوه ی درسی معماری جهان
