معماری گیلان با وجود ساختار متفاوت و شگفت انگیزش کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به نظر مي رسد معماری این منطقه از مصالح مورد استفاده تا فرم کلی بنا تحت تأثیر محیط پیرامون مي باشد. برای شناخت این معماری باید تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان مورد بررسی قرار گیرد. لذا در این تحقیق پس از معرفی خصوصیات اقلیمی این منطقه، به تأثیر اقلیم بر شکل گیری معماری متفاوت این نقطه از کشور پرداخته شده است. در حقیقت هدف از این تحقیق، یافتن چگونگی تأثیر اقلیم بر شکل گیری فضاها و عناصر معماری در شمال ایران مي باشد. برای رسیدن به پاسخ این سوال، سوالات دیگری نیاز به بررسی خواهند داشت. از جمله:

1. آیا قرارگیری بناها در کنار یکدیگر در بافت شهری و روستایی و نیز چیدمان فضاهای داخلی هر بنا متأثر از نوع اقلیم مي باشد؟

2. چگونه اقلیم و آب و هوا بر شکل گیری اجزا و عناصر ساختمانی بام، در و پنجره، دیوارها، رنگ بنا و … تأثیرگذار بوده است؟

3. و در نهایت این سوال مطرح است که آیا اقلیم نقش اصلی بر شکل گیری این معماری ایفا نموده است یا خیر؟

برای رسیدن به پاسخ این سوالات، پس از معرفی اجمالی استان گیلان، به ذکر خصوصیات تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان و سایر فضاهای مرتبط با زندگی انسان پرداخته و در نهایت به تعدادی اصول و احکام دست یافته ایم که ميتواند جهت ادامه یافتن معیارهای معماری سنتی منطقه الهام دهنده باشد. تا بدین وسیله ارزش های معماری سنتی به فراموشی سپرده نشود و از این طریق و انجام تحقیقات بیشتر بتوان رابطه ای بین معماری گذشته و حال این منطقه یافت که ضمن تداعی فرهنگ و آداب و رسوم گذشته، با شرایط اقلیمی منطقه نیز تطابق داشته باشد.

برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: پلان خانه های سنتی ایرانی

1. مطالعات عمومی تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان

این منطقه به وسیله حصار بلند البرز از بقیه ایران جدا می شود (معماریان ،1383) بین دامنه های شمالی کوه های البرز و سواحل جنوبی دریای خزر، جلگه گیلان قرار دارد و به دو بخش جلگه باریک شرقی و شمال غربی و جلگه مرکزی تقسیم 14 کیلومتر مربع است. (معماریان، 1387)

ارتفاع از سطح دریا 7- متر می باشد ومساحت آن در حدود 14.711 می شود و میانگین دما در این استان در حدود 15.8 می باشد(2009،  www.welcome.ir)

خصوصیات آب و هوایی گیلان عبارت است از:

بارندگی زیاد در تمام فصول سال (خصوصاً در فصول پاییز و زمستان)، رطوبت نسبتاً زیاد در تمام فصول سال، اختلاف کم درجه حرارت بین شب و روز، پوشش وسیع نباتی. ساختمان ها در این مناطق جدا از هم و با حیاط ها و فضاهای باز و وسیع ساخته مي شوند، و حصار دور این فضاها اغلب کوتاه تر از قد انسان است. دلیل این امر همان استفاده از جریان هواست، تا از میان ساختمان ها عبور کرده و هوای مرطوب و راکد را با خود به بیرون محوطه و فضاهای زیستی ببرد. بهره بردن از طبیعت زیبا و سرسبز منطقه نیز از دلایل دیگر جهت تلفیق محیط مسکونی با طبیعت است.(قبادیان، 1388)

خصوصیات کلی بافت شهری و روستایی در این منطقه به قرار ذیل است:

• بافت شهری و روستایی به صورت باز و گسترده؛
• فضاهای شهری نسبتاً وسیع؛
• محوطه ها با دیوار های کوتاه؛
• کوچه ها نسبتاً عریض؛
• ساختمانها جدا از هم و در مراکز شهری متصل به هم ایجاد شده اند.

2. شکل کلی مسکن بومی روستاهای گیلان

در پهنۀ جغرافیایی گیلان که رطوبت هوا و بارش باران بسیار زیاد است. مسکن روستائیان نه تنها باید جوابگوی نیاز انسان به سرپناه باشد، بلکه باید آسایش اقلیمی را نیز به طور نسبی به همراه داشته باشد. بدین لحاظ، بنای مسکونی باید به گونه ای ساخته شود که حتی المقدور رطوبت بیش از حد تحمل انسان را در محیط زیست کاهش دهد تا شرایط دما و رطوبت، در حد آسایش قرار گیرد.

لازم به ذکر است، در این منطقه بدلیل اعتدال دمای هوا در بسیاری از اوقات سال، کاهش رطوبت هوا آسایش را میسر مي سازد. زیرا، احساس عدم آسایش در تابستان، به علت رطوبت نسبی زیاد هوا در تمام اوقات شبانه روز است. بنابراین امکان حرکت راحت باد به منظور دفع رطوبت اطراف بدن و محیط انسان مطرح مي گردد. این نیاز موجب شده تا بناهای مسکونی روستایی دارای لایه های شفاف مسقف و با باز شوهای بسیار زیاد در جداره های خارجی باشد. به گونه ای که گاه دور تا دور بنا را یک لایه فضای زیستی نیمه محصور و بدون جداره، یعنی ایوان های چهار طرفه، احاطه کرده است.(خاکپور، 1384)

برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: ویژگی های معماری ایرانی ، هنر معماری ایران

مطلب پیشنهادی : اقليم معتدل و مرطوب

3. عناصر معماری و تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان

باران مداوم و رطوبت نسبی زیاد منطقه، عامل اصلی شکل گیری معماری و شهرسازی بومی در این سرزمین است. در چنین محیطی احداث ساختمان باید با راهکار های دقیقی صورت گیرد تا بتواند در برابر طرق مختلف نفوذهای رطوبت به ساختمان مقاومت نماید (رطوبت از سقف و کف) (دیبا، 1372)

عناصر معماری گیلان عبارتند از: خانه، کوتام ، کندوج ، تلمبار

 خانه های گیلان و تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان

 عناصر تشکیل دهنده خانه به قرار زیر است:

اتاق

اتاق ها در این اقلیم چند عملکردی هستند. در یک اتاق عملکردهای خواب، نشیمن، غذاخوری، پذیرایی و … احیاناً آشپزی اتفاق می افتد. نکتۀ دیگر فصلی بودن استفاده از اتاق است. اتاق در فصل سرما محل خواب، خوردن و حتی آشپزی است و در فصل گرما، اتاق جای خود را به عناصر دیگری مي دهد و همین اعمال یا در ایوان )در صورت نداشتن تلار(یا در بیرون خانه در زیر کوتام یا زیر کندوج) انجام ميشود. (معماریان، 1387)

ایوان

• ایوان فضایی واسطه و نیمه باز در سلسله مراتب دسترسی از فضای باز به بسته مي باشد (تصویر 1) گونه ای که بیشتر در خانه های شهری دیده مي شود استقرار بالکن دور تا دور بنا مي باشد. این بالکن ضمن آنکه دسترسی اتاق ها را به یکدیگر تأمین مي نماید، مانع از رسیدن باران به بدنه بنا ميشود (دیبا، 1372)
• ایوان اصلی بزرگ تر از هر کدام از اتاق های خانه است و به عنوان فضای نشیمن استفاده مي شود. این ایوان معمولاً در جبهۀ شرقی یا جنوبی ساختمان شکل گرفته (تصویر 2) و نسبت به سایر اتاق ها در ارتفاع بالاتری واقع می شود تا از چشم انداز بهتر و جریان هوای بیشتری برخوردار گردد (دیبا، 1372)
• عمق ایوان به اندازه ای است که از تابش نامطلوب خورشید در تابستان جلوگیری مي نماید و از طرف دیگر مانع بهره گیری از نور خورشید در زمستان نمي شود.

 غلام گرد

فضاهای با دو ردیف ستون جلوی تلارها غلام گردش نامیده می شود (معماریان، 1387)همچنین جهت محافظت دیوار یک “غلامگرد” بام را تا جلوی غلام گرد ادامه می دهند که مانند ایوانی در سرتاسر محیط ساختمان گسترش مي یابد (تصویر 4)  بنابراین عملکرد های غلام گرد عبارتند از:

• دیوارها با وجود غلامگرد در برابر باران و تابش مستقیم آفتاب تابستانی محافظت می شوند.
• با وجود غلام گرد، فضای مناسب و سایه دار برای تابستان ایجاد می شود.
• با وجود غلام گرد، جریان هوا و نسیم تابستانی در اطرافساختمان به وجود می آید.

بام شیبدار

به دلیل ریزش مداوم باران، بامها در این  منطقه به صورت شیبدار هستند. بدین وسیله از جمعشدن آب باران و یا برف در سقف ساختمان، جلوگیری به عمل می آید.فضای خالی مابین بام شیبدار و سقف در این ساختما نها، محل مناسبی برای انبار نمودن و نگهداری مواد غذایی سالانه است و به گون های ساخته م يشود که امکان جریان هوا و تهویه در آن وجود داشته باشد (دیبا، 1372)

مراحل تکمیل سازه سقف در تصویر 5 نشان داده شده است. فرم ساده در سقف شیبدار، نه تنها سهولت اجرا را ممکن می سازد، بلکه جمع آوری و دفع آب باران را نیز سهل و آسان می کند. شیب زیاد سقف های گالی 6 پوش، برف سنگینی را که در این منطقه مي بارد، به روی زمین مي راند. اشکال ساده سقف های شیبدار از به وجود آمدن کنج های بر فگیر جلوگیری کرده و مانع نفوذ آب حاصل از ذوب برف به داخل بنا مي شود. (دیبا، 1372)

در معماری این منطقه، از چوب و الیاف گیاهی بطور عمده استفاده شده است. جنگل های انبوه در کنار مزارع برنج از مهمترین منابع تأمین مصالح ساختمانی منطقه می باشد. نی و “لی ” (نوعی الیاف گیاهی که برای پوشش سقف از آن استفاده می شوند) و ساقه های برنج (کولش ) که بصورت دسته هایی به نام فوکو  بافته می شود، عناصر اصلی تشکیل دهنده پوشش سقف ها هستند. در بعضی از نقاط گیلان که امکان تولید سفال وجود دارد، پوشش سفالی در سقف استفادهمی گردد. استفاده از تخته های پهن (لته) نیز در مناطق جنگلی برای پوشش سقف (بنام لته پوش) و جلوگیری از نفوذ باران به داخل ساختمان، مرسوم است (دیبا، 1372).

فاکن

فاکن عنصر معماری است که در اغلب بناهای سنتی روستایی جلگۀ گیلان با کاربرد های ویژه خود به عنوان فضاهای خدماتی در جبهه های رو به بادهای پاییز و زمستان احداث م يگردد و موجب عدم نفوذ کج باران به دیوارهای ساختمان می شود. فضای زیرین فاکن در سطح زمین برای استقرار احشام مناسب است.(خاکپور، 1385)

این عنصر در یک یا دو جبهه ساختمان که رو به باد است ساخته می شود(تصویر 6) و معمولاً پنجره ای به بیرون در این دو جبهه باز نم يشود (دیبا، 1372) بدین ترتیب ضمن جلوگیری از نفوذ باران به داخل ساختمان  از تبادل حرارتی بنا در برابر باد غالب زمستانی جلوگیری به عمل مي آید. علاوه بر این، فاکن از تابش نور نامطلوب شرقی و به خصوص غربی به بدنه ساختمان ممانعت می نماید. بدین ترتیب از گرم شدن جداره های ساختمان در فصول گرم سال جلوگیری می شود. فاکن ایوان نیمه محصور جانبی و پشتی است که با امتداد دامنه سقف تا پایین ایوان بوجود می آید. این فضای ذوزنقه ای یا مثلثی شکل در زمستان جهت انبار مواد غذایی، لوازم منزل و انجام برخی فعالیت های درجه دو مورد استفاده قرار می گیرد و در تابستان مکانی برای تبدیل برخی محصولات زراعی و باغی و آماده سازی برای استفاده و یا عرضه به بازار است. زمان ساخت فاکن پس از پایان یافتن کار ساختمان سازی و گاه بعد از گذشت چند سال از استفاده بنا مي باشد.

تلار

ایوان طبقه دوم و یا سوم، تلار  نامیده می شود. تلار به اندازه چند پله از ایوان بالاتر است و معمولاً در زیر آن انبار یا طویله قرار می گیرد. و در بعضی نمونه ها زیر آن خالی است. اتاقی که در پشت تلار قرار ميگیرد، بالاخانه نام دارد.(تصویر 7و 8)

بالاخانه

اتاقی که تلار جلوی آن قرار می گیرد “بالا خانه” نامیده مي شود و غالباً به مهمان اختصاص دارد (تصویر 9). در این اقلیم تهویه و جریان هوا نقش اساسی در شکل گیری معماری ایفامی کند، لذا “بالا خانه” به عنوان فضایی که تلار جلوی آن قراردارد، بهترین اتاق از نظر تهویه، جریان هوا، دید و منظر می باشد. از طرفی دارای دسترسی جداگانه از ایوان است به همین دلیل به مهمان اختصاص مي یابد.

کرسی چینی

برای جلوگیری از نفود رطوبت به کف بنا، ساختمان از کف زمین ارتفاع گرفته تا جریان هوا مابین  کف و سطح زمین برقرار شود. جهت اجرای کرسی چینی، نخست یک پی یک پارچه شفته آهکی در زیر کل ساختمان به ارتفاع 80 سانتیمتر جهت عدم نفوذ رطوبت به ساختمان، اجرا می نمایند و دور آن را با فلگل 9 یا کاهگل اندود می کنند. سپس روی این سطح 2 متر از هم، کرسی چینی یا پی سازی با چوب توت در پائین و تنه درخت لیلکی با مقطع ذوزنقه شکل  به فاصله 5 بنام فیک بصورت عمود بر آن قرار داده و سپس تنه نسبتاً بلند درخت لی بنام نال  روی آن اجرا می شود که شروع کف سازی ميباشد(تصویر 10 ). راه حل دیگر که در برخی از خانه های شهری دیده م يشود کف سازی دو جداره برای کف اتاق ها است تا جریان هوا از جداره کف، سبب تبخیر رطوبت و تهویه آن شود(دیبا ، 1372)

پله

پله خود به شکل یک المان معماری طراحی شده و هیچ گاه مانند بناهای منطقه کویری ایران در درون جرزها  مخفی نمی گردد. در خانه های شهری، پل ههای ارتباطی طبقات معمولاً در محدودۀ بسته قرار داشته که بیشتر تأثیر گرفته از معماری اروپایی و روسیه می باشد. از نظر اقلیمی این عنصر معماری در جبهه ای از ساختمان اجرا ميشود که از کج باران و تابش مستقیم آفتاب به دور باشد.

 کوتام 

جزو فضاهای نیمه باز محسوب مي شود. اتاقی به ابعاد تقریبی 3.5در 5.5  متر که بر روی دستک های چوبی و با ارتفاع تقریبی 1تا 2 متر از سطح زمین ساخته می شود(تصویر 11) این فضا از چهار طرف باز بوده و توسط  پناهی چوبی احاطه ميشود و سقفی به شکل هرم دارد(دیبا، 1372)

از قسمت زیرین کوتام برای نگهداری دام ها و از قسمت بالایی آن برای خواب تابستانی (بهار خواب) اعضای خانواده استفاده می شود. از نظر اقلیمی این بنا دارای یک اهمیت ویژه است. با توجه به گرمای هوا و رطوبت زیاد در تابستان که سبب به وجود آمدن آب و هوای شرجی در منطقه مي شود، احداث فضایی نیمه باز که از چهار طرف باز است و از زمین فاصله دارد می تواند با ایجاد نسیم ملایم و ایجاد کوران از جهات مختلف، برای رسیدن به آسایش اقلیمی موثر باشد.

کندوج

جزو فضاهای نیمه باز محسوب می شود. سقفی بلند به شکل کله قند دارد. ابعاد این فضا کمی بیشتر از کوتام می باشد (همانطور که درتصویر 12 مشاهده میکنید) از این فضا برای انبار کردن غله و برنج استفاده می شود(دیبا، 1372) فضای قابل توجهی در زیر بام شیبدار ایجاد شده است. لذا محل انبار نمودن دست ههای برنج با شلتوک درقسمت زیر بام شیبدار است و این مسئله را از نظر اقلیمی مي توان اینگونه توضیح داد که: با انبار نمودن دسته های برنجدر قسمت فوقانی کندوج، در قسمت پایینی جریان هوا بوجود م يآید و این خود سبب خشک شدن و مصون بودن ازرطوبت محصول مي شود.

تلمبار

جزو فضاهای نیمه باز محسوب می شود. فضایی است که جهت انبار کردن محصولات کشاورزی استفاده می شود. به همین دلیل دیوارهای آن معمولا به کمک نی و گل بسته می شود و سقف دو شیبه با پوشش لی دارد (دیبا، 1372) این فضا از نظر اقلیمی به عنوان فضای حایل جهت کنترل تبادل حرارتی در فصول سرد و گرم سال در ساختمان میگردد.

4. خصوصیات بناها و تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان

در این بخش از مطالعات برآنیم تا دریابیم که معماری منطقه چگونه و با چه شیوه هایی بر عوامل مختلف اقلیمی و محیطی فائق آمده یا خود را با آن هماهنگ نموده است. لذا در ادامه به بعضی از خصوصیات معماری منطقه از دیدگا ههای مختلف ميپردازیم:

• مصالح: برخلاف معماری بومی کویر که بیشتر از خشت و آجر بنا شده است، معماری این منطقه از چوب و الیاف گیاهی به صورت عمده استفاده شده است. جنگل های انبوه در کنار مزارع برنج از مهمترین منابع تأمین مصالح ساختمانی منطقه به عنوان اسکلت و پوشش ها می باشد.
• فرم غالب بنا: در این مناطق م يتوان از فر مهای آزاد و حتی صلیبی شکل استفاده کرد. ولی با این وجود، فرم ساختمان حتماً باید در طول محور شرقی- غربی کشیدگی داشته باشد تا از کوران مورد نیاز برخوردار شود (کسمایی،1384)

5. تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان بر روی نما:

– در نماسازی بناها، سفید کردن دیوارها با استفاده از دوغاب آهک و رنگ آمیزی تیر و ستون ها با رنگ های شاد و زنده که از نظر اقلیمی می توان آنرا به از مشخصات جالب معماری روستایی در این منطقه است (دیبا، 1372) هماهنگی با محیط اطراف بنا نسبت داد. در شهرها نیز معمولاً سطوح خارجی دیوارها با رنگ های شاد رنگ آمیزی شده اند و یا از آجر قرمز برای نماسازی استفاده می شود (دیبا،1372) عنصر مهم که نقش اساسی در شکل دهی نما دارد، ایوان و تلار و پوشش روی آن مي باشد این عناصر نیز برای مقابله با رطوبت و جریان هوا به وجود آمده اند.(معماریان، 1387) ردیفی از ستون ها که در جلوی ایوان و یا تلار قرار گرفته و به آن حالت پیمون وار ميدهد (معماریان، 1387) درواقع به جای دیوار احداث می شوند و می توانند با ایجاد فضای نیمه باز به جریان هوا کمک نمایند.

جهت بنا

برای بهره گیری بیشتر از جریان هوا و نور آفتاب در داخل اتاق ها آنها را به صورت خطی و در امتداد شرقی- غربی می سازند (دیبا، 1372)

مطلب پیشنهادی :   رون – جهت طراحی کلان بر اساس موارد اقلیمی معماری سنتی

برونگرایی

ویژگی برونگرایی چیزی است که در سایر نقاط ایران نیز مشابه آن دیده می شود. اما وقتی که از ویژگی علت  پوشش های آن، یعنی شیب دار بودن صحبت ميشود، گیلان از سایر نقاط ایران جدا می شود (معماریان، 1387) شکل گیری ساختمان های برونگرا در این منطقه در درجه اول بهره گیری از کوران هوا مي باشد تا از این طریق از سکون ماندن رطوبت در ساختمان جلوگیری به عمل آید. از طرفی اعتدال هوا سبب ميشود که نیازی به درونگرایی نباشد در کنار این اصول ميتوان هدف دیگر معماری برونگرا را، استفاده حداکثری از طبیعت و ایجاد منظر مناسب و دیدبانی از محدوده حیاط دانست.

6. انواع فضاها و تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان

به طور کلی در این اقلیم سه نوع فضای معماری قابل تشخیص است که عبارتند از:

الف- فضای بسته ب- فضای نیمه باز ج- فضای باز

-فضای بسته: اتاق ها فضای بسته می باشند. جهت گیری و استقرار این اتاق ها بصورت شرقی- غربی بوده تا هر اتاق از دو جبهه مقابل هم امکان ورود هوا و تهویه را داشته باشد و کوران و کاهش رطوبت را ایجاد نماید )دیبا، 1372

– فضای نیمه باز: بدلیل تغییرات اندک دما در طول روز و مناسب بودن اوضاع جوی در 9 ماه سال، فضاهای نیمه باز رکن اساسی معماری سنتی گیلان را تشکیل می دهد تا جائی که این فضاها با دارا بودن دمای آسایش مطلوب نسبت بهبقیه فضاها در اکثر زمان های سال به عنوان اتاق ها عمل نموده اند (دیبا، 1372)

– فضای باز: محوطه حیاط اهمیتی به اندازه بقیه فضاهای معماری خانه دارد. حیاط با چپر و یا دیوار خشتی که بالای آن با سفال یا لوح های چوبی(لته) برای جلوگیری از تاثیر باران پوشیده شده است، محصور گشته است (دیبا، 1372)

7. چهار فصل بودن بنا

همانند خانه های چهار فصل در مناطق گرم و خشک، که طبق فصول مختلف سال جابه جایی

اهل خانه از شمال به جنوب صورت می گیرد، در خانه های این منطقه نیز جابه جایی فصلی صورت مي گیرد بدین ترتیب که:

در طی فصل سرد اهم فعالیت ها در اتاق طبقه اول صورت می گیرد ولی در طی فصل گرم این فعالیت ها در ایوان و مخصوصا ایوان طبقه دوم (تلار) و اتاق طبقه دوم (تلار اتاق) انجام ميشود (قبادیان، 1372)

8. تیپولوژی بنا

تیپولوژی بنا از لحاظ نیازهای خانواده، محرمیت ها و تقسیم بندی ها و روابط اجتماعی، دارای مرز ها و محدودیت های نامرئی می باشد شرایط اقلیمی حاکم و اجبار ها، گونه ساخت خاص خود را تحمیل مي نماید. در نتیجه عامل اصلی و موثر در شک لگیری این معماری، اقلیم بوده و روابط خانوادگی با در نظر گرفتن این محدودیت شکل گرفته است.(دیبا، 1372)

9. جمع بندی

با توجه به مطالعات بعمل آمده و نتایج آن، تأثیر اقلیم بر شکل گیری عناصر معماری سنتی گیلان به عنوان عملکرد واحدهای مسکونی مطلوب بوده و از نظر اقلیمی شرایط مناسب برای ساکنین این منطقه را فراهم می نموده است. از جمله دلایل مناسب بودن معماری گیلان و تطابق آن با اقلیم منطقه مي توان به موارد ذیل اشاره نمود.

جهت گیری مناسب بنا با توجه به بادهای غالب محلی و نور طبیعی، وجود بالکن و تراس، سایه اندازی مناسب و تهویه دور بنا و ارتباط با طبیعت، اهمیت فضایی نیمه باز با قابلیت تبدیل به فضای بسته به کمک انعطاف پذیری جدار هها، به منظور کاربرد در تمامی فصول، انعطاف پذیری فضا، حداکثر بهر هگیری از نور و تهویه طبیعی، بام شیبدار و دو پوسته به منظور تهویه، کف دو پوسته به منظور استفاده از تهویه طبیعی و قرارگیری سیست مهای تهویه مصنوع و ارتفاع بنا بالاتر از سطح زمین، توجه به ابعاد بازشو و زاویه ساختمان و محل بازشو نسبت به جهت باد به منظور تهویه مطلوبتر، بهره گیری، جمع آوری و ذخیره سازی آب باران، توجه به فضای باز (طبیعت) و تلفیق بنا با آن ، وجود درخت در کنار بنا جهت سایه اندازی در تابستان و جلوگیری سرما در زمستان، توجه به تناسبات و الگوهای قدیمی، استفاده از مصالح سنتی همراه با تکنولوژی ساخت روز (عایق بندی) و کاربرد مصالح جدید مناسب با الهام از مفاهیم گذشته، پاسخی مناسب منطبق با فرهنگ و سنت و اقتصاد منطقه، بهره گیری از اصول ساختمانی (سیستم ساخت و ساز)گذشته و کاربرد دیوار ههای سبک جداکننده فضا، نظیر بهر هگیری از سیستم ساخت دیوار زگم های و زگالی با استفاده از چوب مقاوم شده و مصالح بومی و عایق کا هگل مابین آن از جمله اصول رعایت شده دراقلیم منطقه گیلان م یباشد که این اصول را میتوان بصورت احکام زیر در معماری این خطه بیان نمود:

• بناها در محدوده های باز گیاهی قرار می گیرند و تقسیم بندی های مشخصی، آنها را از یکدیگر جدا نمی کند. مرز این مالکیت ها توسط درخت، شمشاد، چپر و نظایر آن معین مي شود.
• ساختمان به دلیل جلوگیری از نفوذ رطوبت از سطح زمین بالاتر قرار گرفته و در فضای بین زمین و کف، جریان هوا سبب تبخیر رطوبت و تهویه هوا شده و سبب خشک شدن و قابل استفاده شدن کف ساختمان می شود.
• ساختمان فاقد هر گونه زیر زمین می باشد.
• در صورت دو طبقه بودن خانه، فضای زندگی در طبقه بالای ساختمان واقع است و همکف اختصاص به طویله، انبار و نظایر آن دارد.
• سازه و استراکچر ساختمان از چوب تأمین می شود. این مصالح در بدنه ها نیز استفاده مي شود. به عنوان پوشش نهایی، بنا با خشت پوشیده شده و با گل اندود م يشود. که از مصالح بومی و در هماهنگی با اقلیم هستند.
• سقف به علت ریزش مداوم باران همیشه شیبدار است.
• امتداد سقف معمولاً در جبهه مقابل به بادهای موسمی بلندتر بوده تا مانع نفوذ آب باران به بدنه بنا شود.
• پوشش سقف در مناطق شهری سفال، و درمناطق کوهستانی قطعات چوب و تخته مانند لته، و در مناطق جلگه ای الیاف گیاهی مانند ساقه برنج و لی می باشد
• در جلوی نمای اصلی خانه ایوان قرار دارد که فضای اصلی زندگی به حساب می آید.
• وجود ایوان و تلار در یک تا چهار جبهه بنا که مهمترین فضاهای زیستی است مشاهده مي شود.
• ارتباط و دسترسی اتاق ها نیز معمولاً از طریق ایوان صورت م يگیرد.
• در بسیاری از خان هها بخشی از ایوان وسیع تر شده و فضای زندگی و فعالی تهای اصلی خانه برای مدت طولانی از سال به آن منتقل می شود.
• قرار گیری فضایی محدود و محصور در قلب بنا و احاطه شده توسط تلار و ایوان ها برای اوقات زمستان در بعضی از ساختمان ها در این اقلیم دیده می شود.
• در اتاق ها عملکرد ویژه ای پدید نم يآید و بر اساس تغییر فصل ها، نیازهای خانوادگی، مصارف گوناگونی پیدا م يکنند. انتقال فعالیت های خانواده از ایوان به داخل اتاق ها در ایام سرد سال صورت م يگیرد.
• شک لگیری الگوی معماری بومی خانه های گیلان بر پایه مدولی از مربع است که به صورت خطی و معمولاً در امتداد شرقی- غربی (عمود بر مسیر جریان باد محلی) توسعه مي یابد.
• در جلو اتاق ها، ایوان که خود نیز جزئی از همان مدول پایه است قرار گرفته و همراه با توسعه خطی اتا قها، ایوان نیز در سراسر طول بنا ادامه مي یابد.
• چند لای های بودن نماهای اصلی و فضاهایی با حداکثر تخلخل در خارجی ترین سطح بنا.
• قرارگیری راحت و بدون واسطه پله های سبک چوبی که ارتباط محوطه و مسکن را تأمین مي نماید.
• ارتباط تنگاتنگ درون و برون بنا و حتی محوطه مسکونی.
• ظاهر ساده و هم شکل مساکن هر منطقه و پرهیز از تجم لگرایی و تزیینات فراوان از خصوصیات معماری این منطقه است.
• این گونه از مساکن سنتی در پاسخ به مشکلات اقلیمی و کاهش در هزینه های مصرف انرژی بسیار مثبت عمل می نمایند.
• این ساختمان ها در برابر عوامل طبیعی مانند زلزله، از حیث ایستایی، مقاوم محسوب می شوند

مطالب پیشنهادی

اقلیم و معماری نیاسر

اقلیم گرم و مرطوب|طراحی اقلیمی

اقلیم  کوهستانی وسرد|طراحی اقلیمی

اقلیم گرم وخشک|طراحی اقلیمی

اقلیم و معماری  شهر کاشان و ویژگی های اقلیمی برخی از فضاهای معماری آن

منابع و مآخذ

1. خاکپور، مژگان (1384) : “مسکن بومی در جوامع روستایی گیلان“، تهران، نشریه هنر های زیبا، تابستان 1384 ، شماره 22
2. خاکپور، مژگان (1385) : “ساخت خانه های شکیلی در گیلان“، تهران، نشریه هنر های زیبا، بهار 1385 ، شماره 45، 25-54
3. معماریان، غلامحسین ( 1387) : “آشنایی با معماری مسکونی ایرا نی گونه شناسی برونگرا“، تهران، موسسه فرهنگی سروش دانش.
4. قبادیان، وحید ( 1388) : “بررسی اقلیمی ابنیه سنتی“، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
5. مجله معماری و شهرسازی- دوره چهارم، شماره 24 ،« تحلیل و بررسی معماری بومی گیلان » دیبا، داراب و یقینی، شهریار1372، 6-16
6. قبادیان، وحید ( 1372): “تطبیق مسکن با اقلیم“، مجله معماری و شهرسازی- دوره چهارم، شماره 24، 17-21
7. فرج الهی راد، امیر (1387): “بررسی و تحلیل سازه ای معماری بومی گیلان جلگه شرقی“، مجله هنر و معماری، بهار 1387 ، شماره8، 112-121
8. میریوسف، پویا (1387 ): “چوب این میراث کهن معماری روستایی گیلان، معماری سبز“، مجله 21
9. هنر و معماری، بهار 1387 ، شماره 8، 108-111
10. کسمایی، مرتضی (1384) : “اقلیم و معماری“، تهران، نشر خاک: 122