استان : یزد

مرکز : شهرستان یزد

وجه تسمیه :

يزد واژه اي باستاني است كه ريشه در “يشت” (Yast) يا “يزت” (Yazt) و “يسن” (Yasn) به معناي ستايش، نيايش، پرستش، ايزد و … دارد.

واژه « يزش » به معناي ستايش و نيايش در زبان پارسي ميانه است . واژه « يزدان » يا « يزتان » نيز مي باشد كه معناي پاك ، مقدس ، فرخنده و در خور آفرين است به معني ذات خدا است . يعني آفريننده خوبي ها ، پاكي ها و شهر خداست و اين آخرين نامي است كه در دوران ساسانيان بدان خوانده شده است .

واژه‌هايي كه در سفرنامه، سياحتنامه‌ها و ديگر مدارك تاريخي مربوط به پيش از اسلام حتي ماد و پارت تا دوران كنوني به شهريزد داده شده است عبارتند از:آتشكده يزدان،ايز، ايزاطيخه، ايزديس، ايساتيس،ايستخاي كت،كتروا، كته،كث، كثه، كه، كهثه،گث، گبست، دار السياده، دارالشيعه، دارالعباده،دارالمومنين، شهر ايزد،يزد جي يزد، يزدان شهر، يزدان گرد،يست، يسدي، يسن ويكس

واژه يزد نامي است باستاني كه ريشه در « يشت » يا « يزت » و « يسن » داردبا مفاهيمي چون ستايش ، نيايش ، پرستش ، ايزد و… كه يكي از فصول پنجگانه اوستا هم با يكي از اين نامها يعني يشت خوانده شده است .
ايساتيس يا « فرافر» عيناٌ شهر كنوني نبوده بلكه شش فرسخ بالاتر از اين شهر به سمت فرافر « هرفته » در دامنه كوه مهريز قرار داشت و شايد ايساتيس همان است كه در جغرافياي بطلميوس به نام « ايستيخاي » در بيابان كارمانيا « كرمان » از آن ياد شده است . ايساتيس در آثار جغرافيايي پيش به گونه « ايزا طيخه » به معني يزد هم آمده است .
كثه كه بيشتر كتب نام يزد را بدان خوانده اند كه معني شهر كوچك است زيرا در فارسي باستان اين واژه به معناي كوچك است زيرا كثه در مقايسه با ايساتيس كه شهر بزرگي بود در حومه يزد قرار داشته و كوچك بوده است .
اصطخري درباره يزد مي گويد :« كثه مركز يزد ، شهري است درحاشيه كوير داراي هواي خوب ودرعين حال واجد آسايش وتنعم شهر هاي بزرگ است “

طول و عرض جغرافیایی :  استان یزد در طول جغرافیایی 52 درجه و 50 دقیقه تا 58 درجه و 16 دقیقه طول شرقی و بین عرض های ٢٩ درجه و ٥٢ دقیقه تا ٣٥ درجه و ١٠ دقیقه شمالی قرار دارد.

وسعت : استان یزد با مساحت 74496 کیلومتر مربع در مرکز ایران و نزدیک به دشت کویر ودشت لوت قرار دارد.

نقشه استان  :

حدود چهارگانه :

از شمال : به اصفهان و خراسان جنوبی

از جنوب : کرمان و فارس

از شرق : کرمان و خراسان جنوبی

از غرب : فارس و اصفهان

تقسیمات استانی و جمعیت :  

تاریخ :

از استخوان های جسد به دست آمده در شیرکوه با قدمت 40000 سال پیش که مربوط به انسان غارنشین است، بر می آید که یزد پیشینهٔ تاریخی کهنی دارد. نگاره های روی تخته سنگ در کوه ارنان و دست افزارهای سنگی یافته شده در دره های شیرکوه حاکی از وجود انسان هایی از عصر حجر در اطراف یزد است، وجود بیش از 20 غار تاریخی از جمله غار اشکفت)شکفت( در شهرستان اردکان و خورمیز در مهریز نمونه هایی از آن است. تنوع آثار کشف شده در منطقه غربال بیز مهریز، به گونه ای است که دوران ماقبل تاریخی را به دوران تاریخی پیوند داده است.

قبرهای خورشیدی در ارتفاعات کوه های بوهروک و نواحی جنوب غربی یزد که مربوط به دوران خورشید پرستی است و مربوط به سه تا شش هزار سال پیش است، نمونه های دیگری است. زراعت و مدنیت یزد، از مناطق مهریز و فهرج، یزد، رستاق، میبد، اردکان و ابرکوه شروع شد امّا کشاورزی در مهریز، فهرج و یزد در ابتدا وابسته به آب های سطحی ولی بعداً به دلیل کمبود ریزش های جوی و در کنار آن گرم شدن هوا مانند دیگر مناطق وابسته به آب های زیرزمینی، قنات)کاریز( شد.

استان یزد قبل از اسلام

سابقهٔ یزد قبل از اسلام به دورهٔ مادها می رسد. این منطقه جزء تقسیمات دوازده گانهٔ مادها بوده که در جنوب شرقی سرزمین ماد قرار داشته و غالباً جزو پارس به شمار می رفته است، آبادی های یزد و میبد قبل از حملهٔ اسکندر وجود داشته و در دورهٔ هخامنشیان با قرار گرفتن در مسیر راه ری به کرمان و پارس به خراسان نقش ارتباطی و نظامی مهمّی داشته است و به همین دلیل اسکندر در حومهٔ آن محلی را برای زندانیان خود، که شاهزادگان پارسی بودند، اختصاص می دهد. کهندژ نارین قلعه در میبد مربوط به دورهٔ ماد حتی با آثار دورهٔ ایلامی خود مدعای این مطلب است.

سکه های ضرب شده در یزد که متعلق به دورهٔ اشکانی است نشان دهندهٔ اهمیت این شهر در آن دوره است. با قیام اردشیر بابکان علیه اردوان پنجم، آخرین پادشاه اشکانی، یزد نیز به تصرف اردشیر بابکان درآمد. به دلیل توجه پادشاهان و شاهزادگان ساسانی و علاقهٔ آن ها به عمران و آبادی این منطقه، تصویر روشن تری از یزد در دورهٔ ساسانیموجود است؛ به طوری که نام یزد به یزدگرد اوّل، میبد به شاهزاده مؤبد فرزند قباد پادشاه ساسانی یا به میبدار سرهنگ یزدگرد، بیده و عقدا به دیگر سرهنگان ساسانی منسوب شده است. موقعیت مذهبی هفتادُر)هفت آذُر( برای مذهب زردشت نمونه دیگری در این مورد است.

یزد در دوران اسلامی

اسلام آوردن مردم یزد: مردم یزد اسلام را با میل و رغبت به وسیلهٔ سپاهیانی که از یزد عبور می کردند، پذیرفتند. عده ای از مردم که بر دین زردشتی باقی ماندند، جزیه می پرداختند. آن ها به صورت اقلیت مذهبی در یزد باقی ماندند.

یزد در تقسیمات جغرافیایی دورهٔ اسلامی جزو فارس به شمار می رفته و در تقسیم جغرافیایی کوچک تر جزو اصطخر به شمار می رفته است. اطلاعات ما از یزد در این سال ها منحصر به گزارش جغرافیدانان مسلمان است و عموماً نام کِثه در کنار یزد آمده است. یزد در آن دوره شهری است آباد با صنعت پارچه بافی که پارچه های آن در همهٔ شهرهای ایران معروف بوده است. اطلاعات ما از اوضاع سیاسی یزد در قرون نخستین اسلامی بسیار کم است و سرنوشت سیاسی یزد با فارس یکی بوده است. در دورهٔ آل بویه یزد جزو قلمرو این حکومت قرار داشته است. در اواخر قرن چهارم و نیمهٔ اوّل قرن پنجم دو رویداد مهّم در سرنوشت یزد و ابرکو تأثیر زیادی داشته است: ساکن شدن ابوجعفر محمّد مشهور به امامزاده جعفر )ع( از علویان نسل چهارم امام جعفر صادق )ع( در یزد و ادامهٔ سکونت فرزندان ایشان در یزد و اطراف آن، نشان از احترام مردم یزد به خاندان اهل بیت )ع( و وجود شیعیانی در یزد بوده است. دیگر اینکه طغرل سلجوقی بعد از حمله به اصفهان در سال 443 ه. ق که مرکز حکومت آل کاکویه بود، از ظهیرالدّین ابومنصور فرامرز خواست که اصفهان را به او واگذار کند و هر شهری از مرکز ایران را خواست بگیرد.

یزد « : ابومنصور فرامرز ولایت یزد را برای ادامهٔ زندگی و عبادت درخواست کرد. بنابراین طغرل طی منشوری نوشت از این زمان به بعد یزد به دارالعباده ملقب شد. علاقهٔ امیران آل کاکویه و سرهنگان .» را دارالعبادهٔ ابومنصور ساختیمآن ها به عمران و آبادی و ایجاد قنات و ساخت بناهای مذهبی و مدارس چهرهٔ یزد را به شهری آباد، با فرهنگ غنی اسلامی و شیعه در مرکز ایران تبدیل کرد. مذهب شیعه تا ظهور دولت صفویه به عنوان اقلیت مذهبی در یزد باقی ماند ولی اکثر مردم یزد شافعی مذهب بودند.

این حکومت تا سال 536 ه. ق، زمان کشته شدن آخرین امیر آل کاکویه ادامه داشت. او در جنگ قطوان به حمایت از سلطان سنجر سلجوقی علیه قراختائیان شرکت کرده بود. سلطان سنجر به پاس خدمات او حکومت یزد را به دو دختر او واگذار کرد. این حکومت که به اتابکان یزد معروف شد، تا سال 718 ه. ق ادامه داشت.

حکومت آل مظفر: در دورهٔ ایلخانی، یزد به دلیل قرار گرفتن در مسیر راه های تجاری، برای این حکومت اهمیت زیادی داشت. امیر مظفر از افراد این خاندان به دلیل سرکوبی راهزنان فارس که به یزد آمده بودند، موردتوجه اتابک یزد، یوسف شاه، قرار گرفت و از طرف او به حکومت میبد و ندوشن رسید. او مأمور حفظ و نگهداری راه های اطراف یزد شد و به شرف الدّین ملقب شد. فرزندش امیر مبارزالدّین محمّد، از طرف الجایتو و بعد از او سلطان ابوسعید ایلخانی حکومت میبد و سپس یزد و همچنین راهداری مرکز ایران را عهده دار شد. با ضعف حکومت ایلخانی، آل مظفر، در مرکز ایران قدرت را به دست گرفتند و به تدریج کرمان، شیراز، اصفهان و تبریز را جزو قلمرو خود کردند امّا آل مظفر به دلیل اختلافات خانوادگی دائماً با یکدیگر در حال جنگ بودند، به طوری که امیر مبارزالدّین محمّد به امر فرزندش شاه شجاع کور شد.

از حکام معروف آل مظفر در یزد، شاه یحیی را می توان نام برد که به عمران و آبادانی علاقهٔ زیادی داشت. یزد در این دوران به دلیل حمایت حکام آل مظفر از دانشمندان و رونق مدارس، به دارالعلم معروف شد. این خاندان با حملهٔ تیمور گورکانی به ایران برچیده شد.

شکوفایی و رونق یزد در دورهٔ تیموریان به واسطهٔ حکومت امیر جلال الدّین چخماق شامی و فرزندش ادامه یافت؛ زیرا آن ها نیز علاقهٔ زیادی به عمران و آبادانی یزد داشتند. به طوری که مجموعهٔ امیر چخماق شامل مسجد، کاروانسرا، بازار، حمام، آب انبار و حسینیه از آثار ایشان در یزد است.

یزد در اواخر دورهٔ تیموری به دلیل ضعف این حکومت، قرار گرفتن در مسیر لشکرکشی های متعدد، رقابت و کشمکش امرای ترکمن، ظلم و ستم مأموران مالیاتی آن ها، قحطی 858 ه. ق و سیل 860 ه. ق دوران آبادانی و رونق طلایی خود را از دست داد در ابتدای حکومت صفوی یکی از افراد خاندان شاه نعمت اللّه ولی به نام امیر میرزا عبدالباقی مورد توجه خاندان صفوی واقع شد و به مقام وکیل در دولت شاه اسماعیل قرار گرفت. وی سرانجام در جنگ چالدران کشته شد. این خاندان با نقشی که در حمایت و همراهی دولت صفویه داشتند، همواره مورد توجه این حکومت بودند. چند تن از آنان به حکومت یزد رسیدند. یزد در این دوره به دلیل موقعیت تجاری و پارچه های دست بافت مورد توجه سیاحان و مسافران اروپایی بود و بافندگان یزدی شهرت زیادی داشتند. حکومت صفویه با حملهٔ افغان های تابع ایران از بین رفت ولی دلاوری های میرزا عنایت سلطان در یزد در برابر محمود افغان و سپس اشرف افغان قابل ستایش است؛ به طوری که مدت چهار سال پیاپی پیروزی با میرزا عنایت سلطان بود. سرانجام نیز اشرف افغان با حیله توانست بر او پیروز شود.

از اواخر دورهٔ افشار تا اواخر دورهٔ قاجار محمدتقی خان دولت آبادی و فرزندانش در یزد به عنوان نقش حاکم یا مستوفی حکومت می کردند. این خاندان در یزد خدمات ارزنده ای کردند و آثار و بناهای فراوانی در این شهر به وجود آوردند: باغ دولت آباد، باغ ناصریه، مدرسهٔ خان، میدان خان، بازارخان، بازار قیصریه، و…از آثار این خاندان است.

نقش مردم یزد در دو انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی قابل تحسین است. روشنفکری و ظلم ستیزی مردم یزد در مبازرات انقلاب مشروطه و مخالفت فرخی شاعر یزدی با استبداد حاکم نمونه ای از آن است .

جغرافیا :

ناهمواری های استان یزد، نتیجهٔ فعّالیت نیروهای درونی و بیرونی زمین در دوره های مختلف زمین شناسی است.

از نظر زمین شناسی، قدیمی ترین سنگ های استان یزد از نوع دگرگونی مربوط به دورهٔ پرکامبرین )حدود 570 میلیون سال قبل( است و جدیدترین تشکیلات شامل رسوبات بادی و آبی بیابان ها، مخروط افکنه ها و پادگانه های آبرفتی مربوط به دورهٔ کواترنر)حدود دو میلیون سال پیش تاکنون( است.

دشت ها و پادگانه های آبرفتی اغلب محل تمرکز روستا های استان است، پهنه های هموار استان نیز به صورت دشت های وسیع مشاهده می شود که در برخی از آن ها به دلیل شیب کم، وجود منابع آب زیرزمینی و خاک نسبتاً حاصل خیز، زمین های کشاورزی شهرها و روستاهای متعدد استقرار یافته اند.

به طور کلی ناهمواری های استان یزد را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

الف  مناطق کوهستانی

ب  دشت ها و بیابان ها

مناطق کوهستانی: مناطق کوهستانی استان را می توان به دو دستهٔ کوه های بلند و کوه های کم ارتفاع تقسیم کرد. این کوه ها ادامهٔ رشته کوه های مرکزی ایران با جهت شمال غربی  جنوب شرقی است.

الف( ناحیۀ کوه های بلند :این کوه ها شامل رشته کوه های شیرکوه، در سمت جنوب و جنوب غربی استان یزد می باشد. مساحت کوهستان شیرکوه معادل 3000 کیلومتر مربع و پهنای آن نیز بین 10 تا 40 کیلومتر متغیر است. ارتفاع بلندترین قلهٔ شیرکوه به 4075 متر می رسد.

از ویژگی های رشته کوه شیرکوه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

 سن این کوه ها مربوط به دورهٔ ژوراسیک است.

 جهت این رشته کوه ها از شمال غرب به جنوب شرق است.

 بلندترین رشته کوه استان یزد است.

 این رشته کوه باعث اعتدال دمای هوای سرزمین های اطراف شده است.

 در داخل بعضی از دره های آن یخچال های طبیعی و دائمی مشاهده می شود.

ب( کوه های کم ارتفاع :این کوهستان ها شامل کوه های خرانق در اردکان، باجگان در بافق است. ارتفاع این کوه ها نسبت به شیرکوه کمتر است و بارندگی کمتری در آن ها رخ می دهد که بلندترین نقطۀ آن کوه دُربید با ارتفاع 3158 متر است. مهم ترین نقش این کوه ها اعتدال دما و تأمین منابع آب دشت های همجوار خود است.

دشت های استان یزد

در بین کوه های استان، دشت ها و مناطق کم ارتفاع فراوانی قرار دارد که بخش اعظمی از استان یزد را شامل می شود )حدود 50 درصد(. این دشت ها عبارت اند از: دشت یزد، اردکان، دشت ابرکوه، دشت بافق، دشت بهاباد، دشت هرات و مروست.

از ویژگی های غالب این دشت ها، کمی ارتفاع آن ها است. برخی از این دشت ها را خاک های نرم و فرسایش یافتهٔ بادی پوشانده و به آن ها چهرهٔ بیابانی داده است. در برخی از این دشت ها نیز به دلیل کمبود آب با حفر قنات و یا چاه های عمیق و نیمه عمیق امکان فعالیت کشاورزی محدودی فراهم شده است. دشت های ابرکوه، هرات، مَروست، بهادران، بهاباد، دشت یزد  اردکان، از

آن جمله اند. شوره زارها و ماسه زارها قسمت های وسیعی از دشت های مذکور را می پوشاند.

آب و هوای استان یزد

با توجه به موقعیت جغرافیایی استان که در درس اول به آن اشاره شد، شرایط آب و هوای استان یزد تابع آب وهوای فلات مرکزی ایران است. علاوه بر این عوامل محلی مانند ارتفاعات شیرکوه توانسته است تا شعاع نسبتاً وسیعی آب و هوای منطقه را تحت

تأثیر خود قرار دهد و تا حدودی دما و بارش را متعادل گرداند.

آب و هوای استان یزد از نوع گرم و خشک است که با توجه به نقش عوامل محلی می توان آن را به دو نوع فرعی تقسیم کرد.

الف  نواحی کوهستانی با تابستان های معتدل و زمستان های نسبتاً سرد و طولانی

ب  نواحی پست با تابستان های بسیار گرم و خشک و زمستان های کوتاه  توده های هوای مرطوب وارد شده به منطقه پس از طی مسافت زیادی بر روی خشکی ها، مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست می دهند و باعث بارندگی محدودی در استان می شوند.

. خاک های استان

خاک مناسب از دیگر امکانات محیط طبیعی است که از لحاظ اقتصاد کشاورزی اهمیت بسیاری دارد. می توان گفت در صورت وجود منابع آب، خاک مناطق بیابانی از جمله خاک های حاصلخیز برای کشاورزی است. در این مناطق هوازدگی فیزیکی در پیدایش خاک نقش به سزایی دارد؛ اما تخریب شیمیایی به دلیل نبود رطوبت کم انجام م یشود، پوشش گیاهی که در حاصلخیزی خاک مؤثر می باشد در بیشتر بخش های استان کم و ناچیز است. وسعت زیاد رسوبات تبخیری در استان که محتوی املاح بسیار زیاد گچ  و نمک است و نیز گنبدهای نمکی موجب پیدایش خاک های شور و گچی در بخش اعظم استان شده است.

اراضی قابل کشاورزی، حدود دو درصد از وسعت استان را به خود اختصاص داده اند. بقیه اراضی نیز اغلب پوشش گیاهی فقیری داشته از تولید بسیار کمی برخوردارند. در مجموع خاک های استان در معرض فرسایش شدید و تخریب دائمی قرار دارد.

دما : 

باد :

جهت باد غالب شمال غربی ) 315 ( درجه و سرعت غالب 4.7 متر بر ثانیه ؛حداکثر سرعت باد غالب مربوط به ماه های فروردین و اردیبهشت با مقادیر 5.3 متر برثانیه و 5.2 متر بر ثانیه است جهت آن نیز شمال غربی است. از کل دیده بانی های انجام شده در 42.5 درصد هوا آرام بوده است .

رطوبت :

میانگین حداکثر رطوبت نسبی در استان 53 درصد است که در دی ماه به وجود می آید و به تدریج کاهش می یابد تا در تیرماه به حداقل 17 درصد می رسد. بعد از تیرماه رفته رفته، میزان رطوبت نسبی افزایش می یابد و دوباره در ماه دی به حداکثر خود می رسد.

بارندگی :

توده های هوای مرطوب وارد شده به منطقه پس از طی مسافت زیادی بر روی خشکی ها، مقدار زیادی از رطوبت خود را از دست می دهند و باعث بارندگی محدودی در استان می شوند.

نزولات جوی استان به علت موقعیت طبیعی و شکل ناهمواری ها نوسان زیادی دارد.کمتر از 50 میلی متر در مناطق بیابانی شمال استان و حدود ٢٥٠ میلی متر در ارتفاعات استان است.

از ویژگی های آب و هوای استان یزد می توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف  بارندگی کم و نامنظم و اغلب شدید )مقدار آن به 6٠ میلی متر در شهر یزد و در سطح استان به ٩٣ میلی متر می رسد(.

ب  اختلاف دمای زیاد بین شب و روز و گرم ترین و سردترین ماه سال )بیشترین 47 درجه و کمترین 20 – درجه(.

ج  تبخیر زیاد )حداکثر به 4200 میلی متر در سال می رسد(.

57 درصد بارندگی در زمستان، 22 درصد در بهار، 20 درصد

در پاییز و یک درصد بقیه در تابستان صورت می گیرد. حداکثر احتمال وقوع بارندگی مربوط به ماه ژانویه )دی ماه( است

تابش :

پوشش گیاهی :

جنگل

تنوع و توزیع گونه های گیاهی به عواملی چون شرایط اقلیمی، نوع خاک، پستی و بلندی و دسترسی به منابع آب بستگی دارد. ارتفاعات شیرکوه دارای آثار مثبت و کویرها، ماسه زارها، کف ههای نمکی و…آثار منفی بر پوشش گیاهی استان گذاشته است. با توجه به شرایط موجود درصد زیادی از مساحت استان، اراضی فاقد پوشش گیاهی است و بخش کمی از آن را اراضی جنگلی تشکیل می دهد.

انواع پوش شهای گیاهی استان شامل جنگ لهای طبیعی نیم هانبوه، تنک، و همچنین جنگل های دس تکاشت است.

جنگل دست کاشت: به عرصه هایی گفته می شود که دارای پوشش درختچه ای و درختی دست کاشت باشد. این گونه ها دارای ویژگی هایی از لحاظ مقاومت در برابر خشکی و شوری اند. بیشترین میزان جنگل های دست کاشت مربوط به طرح تثبیت ماسه و بیابان زدایی است که از گونه های تاغ و گز و آتریپلکس )اسفناج وحشی( استفاده شده است این جنگل ها در شهرستان های ابرکوه، اشکذر، خاتم و میبد وجود دارد.

جنگل های طبیعی: جنگل بنه و بادام کوهی در خاتم، جنگل ارس در باجگان بافق، مهم ترین آن ها است. امروزه به دلیل استفادهٔ بی رویه از پوشش گیاهی نه تنها اثری از جنگل های انبوه استان به جا نمانده بلکه از وسعت جنگل های نیمه انبوه نیز کاسته شده است.

مراتع

شرایط طبیعی و محیطی حاکم بر منطقه مانند کمبود منابع آب، خشکی و شوری خاک، باعث ایجاد و گسترش پوشش گیاهی خاصی )عمدتاً مرتعی( شده است. مراتع استان اغلب شامل گیاهان شورپسند است. این مراتع به دلیل اهمیت های محیطی و اقتصادی نظیر تولید علوفه، استفاده در داروسازی، ایجاد اشتغال و نیز چشم اندازهای طبیعی و تفرجگاهی ارزشی حیاتی دارند. مراتع استان یزد به لحاظ پوشش گیاهی دارای سه وضعیت خوب، متوسط و ضعیف است.

نقش آب و هوا در زندگی مردم استان یزد

آب و هوا یکی از پدیده های مهم طبیعی در زندگی مردم کره زمین به شمار می رود. در استان یزد نیز به دلیل وجود آب و هوای گرم وخشک، مردم این منطقه در طول تاریخ سعی کرده اند که با وضعیت حاکم بر آن به نوعی سازگاری پیدا کنند. آب و هوای استان یزد سبب احداث سکونت گاه هایی منطبق با شرایط اقلیمی و شیوه های معماری سنتی خاص شده است.

به طوری که سقف خانه ها گنبدی شکل و قطر دیوارها زیاد است تا در زمان سرما و گرما مانع نفوذ هوای سرد یا گرم به داخل ساختمان شود. وجود حوض در میان خانه و چند اصله درخت در اطراف آن، تا حدودی از گرمای طاقت فرسای تابستان جلوگیری می نماید. از دیگر روش های سازش انسان با آب و هوای گرم و خشک، ساخت آب انبار ها و یخچال ها در این مناطق است.

همچنین کشاورزی استان تحت تأثیر عناصر اقلیمی است. از این رو کاشت انواع محصولات سازگار با آب و هوای استان مانند پسته، خرما، گندم، جو، انار و زعفران، رواج دارد.

آثار معماری شاخص :

گنبد عالی ابرکوه

میدان امیر چخماق

آرامگاه سیدرکن الدین

خانه گلشن یزد

خانه شکوهی یزد

خانه خوشنویس مهریز

خانه آقا زاده ابرکوه

حمام ابوالمعالی

باغ دولت اباد

مسجد جامع یزد