شهر بم در استان کرمان به فاصله تقریبا ۱۸۰ کیلومتری از مرکز استان در بخش جنوبی دشت لوت واقع شده است و در زمره شهرها و مناطق بزرگ کشاورزی کرمان به شمار می آید. این شهر در شرق استان واقع شده است و از شمال به کرمان و الوت، از جنوب به جبال بارز و جیرفت، از شرق به سیستان و بلوچستان و از غرب به بافت و بردسیر محدود است. ارتفاع شهر از سطح دریای آزاد ۱۰۷۹ متر است. قلعه تاریخی ارگ در شمال این شهر قرار دارد. ارگ بم که به عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان شناخته می‌شود، در شهر تاریخی بم در جنوب شرقی ایران جای گرفته است.
برای سفارش طراحی سه بعدی ، سفارش طراحی روف گاردن و سفارش طراحی محوطه و فضای سبز به سایت هورنو مراجعه کنید.
تاریخ مفصل و دقیقی از این شهر در دست نیست و کاوشهای باستان شناسی در اطراف آن بسیار کم انجام شده است، اما با مراجعه به سفرنامه های مختلف می توان اطلاعات تاریخی هر چند مختصر و نیز اطلاعاتی درباره اوضاع اجتماعی ادوار گذشته بم و قلعه منحصر به فرد آن به دست آورد.
ویژگیهای شهر در دوران اشکانیان و ساسانیان و ارگ بم
پارتها کلا شهرهای خود را طوری می ساختند که کاملا قابل دفاع باشند، بنابراین، در ساخت استحکامات شهر و قلعه و خندق دارای تجربه فراوان بودند و از آنجا که اوضاع ایران در آن دوران نظیر اوضاع اروپا در قرون وسطی بوده است شهرها نه تنها در برابر هجوم بیگانگان بلکه در برابر فئودالهای سرکش و مخالفان و سلاطین نیز می بایست از خود دفاع می کنند. بنابراین، استحکامات مقر حاکم در کل و مجزا بودن محل زندگی او به نحوی که کاملا قابل دفاع باشد از اهمیت زیادی برخوردار بود. از آثار معماری و شهرسازی پارتیان اطلاعات زیادی در دست نیست.
با توجه به مطالب فوق رشد و توسعه ارگ از اواخر دوره پارتیان و اوایل دوره ساسانیان آغاز می شود. به همین دلیل ترجیح داده شد برای اینکه امکان تجزیه و تحلیل فضاهای کالبدی آن فراهم آید، به صورت خلاصه ویژگیهای شهرهای پارتی و ساسانی بررسی شوند تا اصول حاکم بر ساخت و شکل گیری شهر در این دوران دستمایه مطالعه اصول طراحی این مجموعه عظیم قرار گیرد.
شهرهای ایران در دوران ساسانیان از کهندژ و شارستان تشکیل می شده اند. کهندژ قلعه ای بود که کاخ یا ارگ حاکم را در بر میگرفت و دارای برج و بارو و خندق و دروازه بوده است. این قسمت معمولا از بقیه شهر جدا بوده و غالبا در بالاترین نقطه آن قرار داشته است و این بدان دلیل است که حاکم یا پادشاه هم باید در مقابل مخالفان داخلی خود و هم در مقابل دشمنان خارجی مصون بماند و این هدف عامل اصلی در طراحی محل زندگی حاکم بوده است. (اشرف، ۱۳۵۳: ۲۱۔۲۲)
شارستان، محل زندگی مردم معمولی و پیشه وران و صنعت گران و غیره بود. پیشه وران اگر کارگاهی داشتند غالبا در همان محل زندگی آنها تلفیق می شد و اگر کشاورز بودند محل کار آنها در خارج از شهر قرار می گرفت. اراضی کشاورزی خود دارای حصاری مجزا بودند. زیرا کشاورزی از لحاظ تولید محصولات غذایی برای مردم شهر از اهمیت خاصی برخوردار بود و بایستی در حمله دشمنان از گزند خرابیهای جنگ مصون باشد. با توجه به نکات فوق هر شهر حداقل سه باروی مجزا از هم داشته است که فاصله بین برج و باروی اول و دوم شارستان و فاصله بین برج و باروری دوم و سوم را زمینهای کشاورزی اشغال می کرده است (پيگولوسکایا، ۱۳۷: ۲۲۷- ۲۲۸). و در آن دوران محل شهر طوری انتخاب می شد که حتما قابل دفاع باشد. به عنوان مثال غالبأ شهر از یک طرف به کوه، از طرف دیگر به یک رودخانه پر آب و یا روی تپه ای کاملا مرتفع که دسترسی به آن مشکل بود بنا می شد. محل شهر در هر کجا بود، لازم بود به طور مشخصی به آب دسترسی داشته باشد تا نیازهای شهر را برای شرب، استفاده کشاورزی و دفاعی، مانند پر کردن خندق، تأمین نماید(مجتهدزاده،۱۳۷۷ :۷۲).
در صورتی که قصد طراحی بام سبز ، طراحی مدرن منزل و به طور کلی طراحی آپارتمان مسکونی را دارید پیشنهاد می کنیم با هورنو در ارتباط باشید.
در شهرهای ساسانی حداقل چهار دروازه پیش بینی میشد که با چهار جهت اقلیمی تطبیق داشته است، این امر با جهان بینی ساسانیان ارتباطی مستقیم دارد (گیرشمن،.(۱۷۹_۱۷۵ :۱۳۶۹
در دوران اسلامی به شهر ساسانی بخشی به نام ربض» افزوده شد. ربض، درواقع، محل استقرار مسلمانان (اعراب) بود. در دوران ساسانی وقتی تجار با کاروانهای خود به حصار شهر نزدیک می شدند، مقابل دروازه اصلی شهر اتراق می کردند و اهالی شهر از دروازه خارج می شدند و گاهی کالایی می خریدند. در زبان فارسی قدیم معنی «بازار» عبارت از کاردم دروازه بوده است. (مجتهدزاده، ۱۳۷۷: ۷۳)
کالبد شهرهای قدیمی معمولا در رابطه با چهار عامل اقلیمی، دفاعی، اجتماعی و اقتصادی شکل می گرفته است.|اما از آنجا که اوضاع آشفته آن دوران هیچگاه روی آرامش به شهرها نشان نمی داده، معمولا عامل دفاعی و نظامی بر سایر عوامل غلبه می کرده و اگر نیم نگاهی نیز به اقلیم وجود داشته، بیشتر از دیدگاه دفاعی بوده است.
با توجه به توضیحات فوق ویژگیهایی که در شکل گیری قلعه ارگ مؤثر بوده اند از این قرار است:
١. عوامل اقلیمی دفاعی انتخاب محل
۲. برج، بارو، خندق و امکانات دفاعی و نظامی
٣. امکانات تأمین آب
۴. ایمنی محل زندگی حاکم
۵.عوامل مذهبی
تجزیه و تحلیل کالبدی ارگ بم
مساحت کل ارگ بم قریب به 6 هکتار است و این از عجیب ترین قلعه های قدیمی ایران است که خود به اندازه یک شهر کوچک است. قلعه از نظر شکل هندسی به صورت مربع مستطیل و طول أن قریب به ۳۰۰ و عرض آن ۲۰۰ متر است و مشتمل بر دو قسمت علیایی و سفلایی است. قسمت عليا يا قسمت اول در دامنه کوه بوده و از آثار و علایم آن معلوم است که حکومت نشین و مرکز فرماندهی و نظامی شهر بوده و قسمت دوم یا پایین مسکن رعايا و زارعان محسوب می شده است.
و تنها دروازه ارگ به بازاری منتهی می شود که نزدیک به 60 متر طول دارد و آثار دکانهای آن هنوز باقی است.| در مدخل دروازه دوم شهر محوطه ای است که اصطبل ارگ بوده و نزدیک به دویست اسب در آن نگهداری می شده است. هنوز آخورها وحوض آب آن قابل تشخیص هستند.
دروازه سوم به میدانی معروف به توپخانه متصل است و اطراف آن عمارت دو طبقه نسبتا کوتاهی ساخته شده است و ظاهرا تا چندی قبل آثار گلوله های دوره قاجار در آنجا دیده شده است.
در قسمت چهارم عمارت نسبتا آبرومندی ساخته شده که در زیر آن زندان مخوفی قرار دارد. این زندان زیرزمین تمام قسمت چهارم را شامل می شود.
قسمت پنجم که مرتفع ترین قسمتهاست حاکم نشین و دارالحکومه بوده است که شامل شاه نشین (عمارت چهار فصل) و در پشت آن حمام میباشد. از پشت عمارت چهار فصل راهی به طرف دروازه معروف به
گت رام» که رو به شمال باز می شده است پیش بینی شده و به نظر می رسد مخصوص فرار افراد مستقر در دارالحکومه در شرایط بحرانی بوده است.
بنای فعلی قلعه ارگ دستخوش تغییرات و بازسازی هایی در اعصار و دورانهای مختلف شده است و آنچه مسلم است بنایی که تا حدود یک قرن پیش قابل سکونت بوده است تاثیرات معماری دوره اسلامی را در خود به وفور داراست؛ اما بخشهایی از این قلعه را می توان به جرات به پیش از اسلام نسبت داد که از همه مهمتر عمارت چهار فصل است که در آن کارهای مربوط به اداره شهر و صدور احکام از طرف حاکم انجام می شده است. این عمارت دارای سه طبقه است که از نظر ویژگیهای معماری طبقه فوقانی با طبقات تحتانی کاملا متفاوت است. نوع مصالح به کار رفته، طاق بندیها و فرم قوسها نشان دهنده قدمت بیشتر قسمتهای تحتانی است. ویژگیهای این بخش ما را به ياد ویژگیهای معماری دوره ساسانیان و با کمی احتیاط، دوره اشکانیان می اندازد و احتمالا بتوان آن را به دژی که به دستور اردشیر و پس از شکست هفتواد ساخته شد مرتبط دانست.
ویژگیهایی که در معماری پارتیان شکل گرفته یا تقویت شده اند، مثل حیاط مرکزی، ایوانها ( خصوصا طرح دو ایوانی) به جای تالارهای ستوندار هخامنشیان، استفاده کمتر از ستونها یا استفاده از نیم ستونهای تزئینی و، به طور کلی، وجود حیاط باز در میان و ایوانهای عریض اطراف آن و نیم ستونهای چسبیده به دیوار، گنبدها و ایوانهای قوس دار کاخ اشکانی آشور نمونه خوبی برای شناخت معماری رسمی در دوران اشکانیان به دست می دهد. در این بنای باشکوه مهمترین قسمت عبارت از ایوان بزرگی است که رو به حیاط باز شده است. در حقیقت، این کاخ با طاق کشیده و بلند ایوان و طاق نماها و ستونهای پیوسته به دیوار آن، که جنبه تزئینی صرف دارد، اساس معماری اشکانی را تشکیل می دهد، که در دوران ساسانی نیز به همان شیوه ادامه می یابد.
آنچه که در بالا ذکر آن رفت با توجه به اینکه از معماری و شهرسازی پارتیان آثار زیادی در دست نیست، در اعصار بعد شكل متكامل تری پیدا کرده و تاکنون نیز به وفور مورد استفاده قرار گرفته است، اظهارنظر راجع به اصالت بنای ارگ بم را مشکل تر می سازد، أما بهترین نمونه ای که به لحاظ کلیات می توان ارگ بم را با آن مقایسه کرد و دستمایه ای از این قیاس در اختیار آیندگان قرار می دهد، شهر نسا یا پارتونیسا (نزدیک عشق آباد) است که احتمالا اولین پایتخت پارتها بوده و قلعه و ارگ حکومتی آنان بوده است .
شهر نسا در نقطه مرتفعی قرار داشته و مساحتی در حدود ۱۸ هکتار را اشغال کرده است و قلعه در این قسمت شهر قدیمی ترین و مرتفع ترین بخش نسا بوده و زمانی تمام شهر نسا را تشکیل می داده قرار داشته است. این بخش در زمان پارتیان به دژ داخلی مبدل می شود و به دور آن حصار بلند کشیدهاند و فقط دارای یک دروازه است و سربازخانه و ادارات و کاخ حکومتی در آن قرار داشته اند.
خانه های مسکونی شهر گرداگرد این بخش مرکزی ساخته شدهاند و با حصاری قطور که دارای برج هایی برای دیدبانی بوده محصور می شده و ورودی این حصار درست در مقابل ورودی دژ است. معبر بین دو دروازه شارع شهر بوده است. در این بخش خانه بزرگان پارتی، بازرگانان و جمع پیشه وران قرار داشته است. بیرون این حصار دوم، حومه شهر بود که جنبه کشاورزی داشته و آن هم بر طبق سنت معماری پارتیان دارای حصار گلین به قطر ۷ متر بوده است. این ویژگیها نیز به خوبی در قلعه ارگ بم مشهود است.
در جنوب شرقی نسا، بلافاصله پشت حصار حومه شهر، قلعه منفرد و عظيم « مهرداد کرت» قرار دارد که یکی از اقامتگاههای شاهان پارت و آرامگاه خانوادگی آنان بوده است قياس این بنا با بنای قلعه دختر، احتمالا اقامتگاه حاکم قبل از هفتواد، در مجاورت حصار ارگ حایزاهمیت است..
