زیباگرایی و سازه ها

1. مقدمه

هیچ معماریی بدون عنصر زیبایی وجود ندارد، اما آیا زیبایی گرایی سازهای وجود دارد؟(زیبایی و سازه ) و در صورت وجود داشتن آیا معماری  را  آ نقدر عميق تحت تأثیر قرار می دهد که معماران به آن توجه کنند؟ در پاسخ به این سئوالات زیبایی گرایی و سازه ها شخص ممکن است تعاریف متنوع زیبایی را نادیده بگیرد و در عوض به این مسئله توجه نماید که مکتب های زیبایی گرایی با زمان تغییر می کنند. یک بنای معماری که در زمان خاصی شاهکار معماری محسوب می شده است در زمان دیگر تا حد یک اثر درجه دو تنزل میباید و بالعکس. مکتب های زیبایی گرایی تغییر می کنند اما ارضاء نیاز زیبایی گرایی یکی از آرزوهایی پایدار انسان است. 

شهر علم و هنر | سانتیاگو کالاتراوا

برای خواندن مطالب مربوط به معماری مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: سبک مدرن در معماری ساختمان هایی که حس زیبایی گرایی را ارضاء می کنند می توانند بدون رعایت کامل قوانین سازه ای ساخته شوند. از طرف دیگر صاحب نظران بزرگ در طراحی سازه ادعا کرده اند که نباید صرفا به مسئله زیبایی گرایی توجه کرد زیرا اگر بنایی به طور صحیح طراحی شود، زیبایی بدون تردید از درست بودن سازهای آن حاصل می شود. ساختمان های زشت متعددی که بدرستی محاسبه شده اند ثابت می کنند که این فرضیه بی پایه است. نوابغ مهندسی مانند مایلارت و نروی با اینکه به زیبایی گرایی توجهی نداشتند به علت احساس و درک عمیق درونی از زیبایی، سازه های فوق العاده ای طراحی کرده اند. در بررسی تأثیر سازه بر زیبایی گرایی معماری باید بین ساختمان هایی که در آنها سازه بطور نسبی از اهمیت کمتری برخوردار است و نتیجتا بطور انحصاری مطرح نمی شوند، و ساختمانهایی که سازه در آنها اساسی است، تمایز قائل شد. بندرت پیش می آید که ظاهر یک خانه کوچک برای یک خانواده به سازهاش بستگی داشته باشد. این سازه می تواند از فولاد، بتن، چوب یا سنگ باشد. اما سازه یک پل بزرگ معلق از نیازهای سازهای آن بوجود می آید. بناهایی  بین این دو حد نهایی، سازه هایی قرار دارند که با درجات مختلف تأثیر بر ظاهرشان، واکنش زیبایی گرایی بینندگان را تحت تأثیر قرار می دهند. به همین ترتیب، محدودیت ها و شرایط زیبایی گرایی معماری در درجات مختلف بر راه حلهای سازهایی که مهندس اتخاذ میکند مؤثر است. تنها راه حلهای کاملا از نظر زیبایی گرایی انسان را ارضاء میکنند که از تأثیر متقابل معماری و مهندسی بوجود آمده باشند. 

خانه بهنام (بهنام گنجه‌ای یا قدکی) | تبریز

2. پیامدهای رمزی :

از اوایل قرن بیستم معماران، مورخان معماری و سایر متخصصین در زمینه ساختمان مفهوم پیامهای رمزی یک بنای کامل را پذیرفته اند. مکتب علائم رمزی شاخه ای از فلسفه است که در صد ساله اخیر پیشرفت کرده است و به تمام فعالیتها و ساخته های دست انسان از نقطه نظر خاص ارتباط نشانه ای یا ارتباط غیر لفظی می نگرد. ارتباط شامل پیامهاست: ارتباط لفظی به معانی و روابط آنها توجه دارد و به همین منظور از لغات یک زبان خاص استفاده میکند. ارتباط لفظی کاملا وابسته به فرهنگی است که زبان در آن درک می شود. ارتباط غیر لفظی ممکن است پیامی با معنی را در برگیرد که بخوبی با ارتباط لفظی نیز قابل بیان کردن باشد. پیام رمزی یک تابلوی کنار خیابان ممکن است پیام ایستادن ممنوع باشد، (شکل 1)  اما برخلاف پیام های لفظی، این پیام بطور بین المللی قابل درک است. از طرف دیگر پیام رمزی ممکن است نتیجه ضمنی یک شیء یا محصول باشد که هدف اصلیش ارتباط نیست بلکه ارائه یک عملکرد است. برای مثال لباس برای محافظت بدن انسان دوخته می شود اما بطور رمزی مقام و مرتبه را نیز می رساند مانند لباسهای نظامی با جامه افراد کلیسا.(زیبایی گرایی و سازه ها)

هر دو نوع پیامهای رمزی در معماری دیده می شوند، دکمه های آسانسور عملکرد خاصی را انجام می دهند اما در عین حال پیامهای رمزی وابسته به عملکردشان که انتقال آسانسور به طبقات خاص است را نیز می رسانند، در عوض یک پنجره چیزی فراتر از عملکرد طبیعیش که عبور نور و هوا است را بیان میکند. پنجره های نرده دار زندان بوضوح می گویند. این بنا یک زندان است در حالی که پنجره های تزیین شده یک کاخ رنسانس صريحا مقام صاحب خانه را نشان می دهند. (شکل 2).(زیبایی گرایی و سازه ها) 

این نمونه های اولیه بخوبی روشنگر این مطلب است که پیامد های رمزی به اندازه همان پیام های لفظی در یک فرهنگ جا دارند. یک فرد بدوی که به سرسرای یک ساختمان بلند وارد می شود معنی دکمه های آسانسور را نمی فهمد، همچنین او مفهوم اجتماعی پنجره های کاخ رنساس را درک نمی کند. در آخر باید بگوییم که معنی یک پیام رمزی به اندازه همان پیام لفظی با زمان تغییر میکند: هرمهای مصر که در زمان فراعنه مفاهیم مذهبی داشتند، زمانی موجب تهییج ناپلئون و لشگرش برای پیروزی و افتخار بودند و اکنون ترکیبی از معنای هنری، اجتماعی و سازهای برای بازدید کننده امروزی هستند. سازه دو نوع پیام رمزی را در معماری معرفی میکند. زمانی که سازه نمایان نیست جزء سازهای پیام معماری ممکن است برای فرد عامی آشکار نباشد، حتی اگر بنا اساسا بدلیل پیام معماریش به سازه وابسته باشد. از طرف دیگر بناهایی که صرفا بر اساس نیازهای استاتیکی ساخته شده اند پیام رمزیی را بیان میکنند که ضمن آنکه کاملا از معماریش مستقل نیست، کاملا رفتار سازهای وابسته است و مفهومی از بودن خود بدست می آورد.

3. مبادی پیام سازه ای:

پیامهای سازهای محض از درک بنیادین عمل سازه ای که ناشی از تجربه فیزیکی و نیز ادراک فرمهای سازه ای در طبیعت است، سرچشمه می گیرند. برای مثال در مورد منشاء اول، می توان به بلندکردن وزنهای مختلف با طناب اشاره کرد مانند بالاکشیدن آب از چاه. این عمل که از شروع نخستین تمدنها وجود داشته است به ما درکی بنیادین از خصوصیات سازه های کششی می دهد. بطور مشابه عمل ابتدایی شکستن شاخه های درخت بر روی زانویمان، درک بنیادین عمل خمش را برای ما میسر می سازد. ادراک تصویری از فرم های طبیعی در توسعه در بنیادین ما از سازه های ساخت بطور مشابه، ما تیر طرهای که در محل اتصال باریک می شود را زشت می پنداریم

زمانی که ما با توده عظیمی به شکل هرم معکوس روبرو می شویم عکس العمل مشابهی همراه با تعجب خواهیم داشت. بنا به نیروی جاذبه، کوه ها به شکل هرم هستند و هرم های مصر شکل هندسی ایده آلی مشابه کوه ها دارند. یک بنای مدرن که به طور تصاعدی رو به بالا طره ای می شود (شکل 4) به فرد عادی نمی گوید چگونه ایستا شده است و این تصور را ایجاد می کند که حیله ای بکار رفته تا اینکه نتیجه ای غیر طبیعی حاصل شود و احساس تعادل که رفتار استاتیکی درست ایجاد می کند، احساس حیرت و ناآرامی بر می انگیزد.(زیبایی گرایی و سازه ها) 

تصویر  4 ساختمان طره ای

قوس های طبیعی به ما آموخته اند سنگی که دهانه ای را می پوشاند باید انحنایی رو به پایین داشته باشد زیرا این مصالح که در کشش ضعیفند به حدی در فشار قوی هستند که کوهی را تحمل می کنند. این درک بنیادین عمل قوس با مراجعه به تجربه زندگی ما در غارها می تواند در مورد سازه های دو بعدی مانند گنبدها نیز بسط یابد. غارها ضخامت لازم برای گنبدها را نشان نمی دهند، این موضوع از داخل یا خارج آن ها نمی تواند درک شود. به طور مشابه شاخه های پیچ و تابدار درختی را به درخت دیگر وصل می کنند به ما نیاز انحنای رو به بالا را در سازه های کششی نشان می دهد و این موضوعی است که حتی مهندسی مدرن باید در پل های معلق از آن استفاده کند. در نتیجه مشاهده می نماییم افرادی که متخصص سازه نیستند پیامهای سازه ای را با توجه به تجارب گذشتگان استنتاج میکنند. تجمع این دریافتها معمولا منجر به واکنشهای زیبایی گرایانه می شود. به این دلیل است که که فرد عامی تیر طره ای که صحیح طراحی شده است را زیبا و پویا می داند در حالی که تیر ساده که بدرستی طراحی شده و در وسط دهانه ضخیم تر است امکان دارد بنظر چنین فردی (که بندرت و شاید هرگز این نوع تیر را در طبیعت ندیده است)، زشت جلوه کند و درک آن برایش سخت باشد،

4. مقیاس و پیام سازهای :

پیام رمزی سازه های ساخت بشر تحت تأثير مقیاس نیستند زیرا پیام به تجارب عمومی انسان منسوب می شود که این تجارب با فرم ارتباط دارند نه با اندازه. تشبیه گنبد به گوش ماهی یا آسمان در این زمینه قابل توجه است، مانند تشبيه سازه های بزرگ کششی به تار عنکبوت که همیشه احساس تعجب را بر می انگیزد. بخاطر توانایی بسیار زیاد در برابر کشش، سازه های کششی با هر شکل هندسی با اندازه ای که باشند در ظاهر سبک هستند و بنظر زیبا و شگفت انگیز می آیند، شكل 5 

تصویر  5 . سازه های کششی

بعلاوه بارهایی که این سازه ها تحمل میکنند شکل سازه را تعیین میکنند و اشاره بدرستی و صحتی می کنند که در سازه های فشاری یا خمشی برای دریافت کننده پیام سازهای اشکار نیست. اگر روش گاودی را دنبال کنیم و از یک فرم منحنی طنابی بصورت فشاری از طرف دیگر، شکل خاص و زیبای پل معلق با کابل های کوتاه با معکوس کردن به فرم قوسی شکل، با خیز کم تبدیل می شود که پیام زیبایی آن آشکار و واضح است زیرا به طور معمول در طبیعت مشاهده می گردد.

5. زیبایی گرایی و درستی سازهای :

تحسین زیبایی بندرت احتیاج به درک رفتار سازه ای دارد. یک نمونه مشخص این عدم اهمیت، تحسین عمومی از شکل سقفی است که بندرت از نظر سازهای درک می شود. شکل سهموی هذلولی (یکی از کارآمدترین اشکال سازه ای وقتی که بدرستی توسط تکیه گاهها تحمل گردد.به شکل زین اسبی مشخص می شود که معمولا در طبیعت و هنر با آن روبرو می شویم. چه وقت بصورت افقی و صحیح قرار گیرد و چه هنگامی که بصورت عمودی و نادرست (شکل 6) قرار گرفته باشد، همواره پیام آن پیام زیبایی است.

تصویر  6. سقف سهموی هذلولی کلیسای سانفرانسیسکو