سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری نام برگرفته از قوم مغول در دوران قرن هفتم – صفویه است. در ادامه بیشتر به این سبک شناسی معماری ایران می پردازیم.
نقشه ایلخانان
سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری الهام گرفته معماری: معماری پیشین
برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب
سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری داراي دو دوره است :
دوره نخست از زمان هولاگو و پايتخت شدن مراغه
دوره دوم آن از زمان تيمور و پايتختي سمرقند آغاز مي شود
در دوره دوم كه معماران بزرگي چون قوم الدين شيرازي و پسرش غياث الدين و زين العابدين شيرازي ، در خراسان بزرگ بكار گمارده شدند.
اما لازم است بدانيم كه شيوه رازي بهترين و متنوع ترين شيوه معماري اسلامي ايران است كه بعدها مثل آن به وجود نيامد . با ورود مغول ها از خراسان كه با ويرانگري بنيادي همراه بود ، بسياري از شهرها و آثار و بناهاي بسيار با ارزش ايران تخريب و ويران شدند .
پس از حمله مغول و ويراني هاي بسيار ، هنر معماري ايران دچار ركود و سكون شد و آن همه تنوع و تزئين و هنرنمايي معماران در احداث گنبدها و ايوان هاي گوناگون خاموش شد تا آنكه جانشينان چنگيز كه خود مفتون اين زيبايي ها شده بودند ، اسلام را پذيرفتند و به تدريج معماران گريخته و پراكنده كه هنوز حيات داشتند جمع شدند و بناهاي اسلامي كم كم جان تازه اي يافتند اما نه مانند قبل .
ویژگی های سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری :
- به کار گیری متنوع تر از هندسه
2. فضای 4 ایوانی
3. آرامگاه برونگرا
4. عظمت بخشی افراطی به بناها
5. ورود کاشی و معرق به بناها
6. کاهش نماسازی به پوشش نه سازه
7. پای بست محکم
بناهای ساخته شده در شیوه معماری آذری :
ردیف | نام | سال ساخت | کاربری | توضیحات |
1 | ارگ علیشاه تبریز | 722 ق | مسجد | – بنایی با دهانه طاق بسیار رفیع
– مدتی بعنان قلعه نظامی مورد استفاده بود – اکنون دو دیوار از آن باقی مانده است – ساخت وساز های بی رویه مصلی تبریز به بنا آسیب زده است |
سبک آذری | ||||
2 | مسجد گوهرشاد | 808-821 ق | مسجد | – بانی : گوهرشاد خاتون همسر شاهرخ تیموری
– سر در دارای تو رفتگی و بیرون آمدگی است – مناره ها از زمین شروع شده و دارای تزئینات معقلی و کاشی مورب است – معمار : قوام الدین شیرازی – مسجد دارای میانسرای چهار ایوانی است – ایوان ها طاق آهنگ است – محراب باشکوهی دارد – قسمت ایوان قبله در سی سال اخیر با بتن مستحکم سازی شده است |
3 | مدرسه غیاثیه خرگرد | 842-848 ق | – واقع در شهرستان خواف
– معمار بنا : قوام الدین شیرازی – دارای نسبت دقیق چهار ایوانی – حیاط چهارگوش – تزئینات : گچبری، کتیبه سازی، مقرنس پرکار است – نمای برازنده و پرکار – نمای ساختمان شیوه افقی و خوابیده را القا می کند |
|
4 | مسجد میر چخماق یزد | 841 ق | مسجد | |
5 | مسجد کبود تبریز | 867 ق | مسجد | – معروف به فیروزه اسلام
– نام دیگر : مسجد جهانشاه – مسجد بدون حیاط – برگرفته از تهرنگ مسجد شاه ولی تفت – مسجد گنبد خانه ای و اطراف گنبد خانه دارای شبستان است – مسجد تمام مسقف ایران – دارای کاشی کاری لاجوردی – ایوان ورودی آن از سایر ایوان ها جلوتر است – به ارتفاع 5 پله از سطح معبر بلند تر است – سابقا دارای 9 گنبد بوده – کتیبه های مسجد با خط ثلث و نسخ نگاشته شده اند – این مسجد محل دفن جهانشاه و خانواده وی است – |
6 | مقبره سلطانیه | 498-512 ق | آارمگاه | – طرح بنا هشت گوش جلوی بنا ایوان است
– ارتفاع بنا 52 متر – قطر داخلی گنبد 25 متر – ضخامت دیوار باربر گنبد 7 متر – وجود هشت مناره رفیع در 8 ضلع بنا – پوشش گنبد کاشی فیرزه ای است – در ضلع جنوبی بنا بنایی چهارگوش ساخته شده و تربت خانه نام دارد |
7 | مسجد جامع ورامین | 722- 726 ق | مسجد | – |
8 | مسجد جامع یزد | 542 ق | مسجد | – بنای اولیه در دوران آل بویه
– سر در زمان شاهرخ بر پا شده و دارای تناسب 1به 3 است و برای جلوگیر ی از رانش از دو مناره استفاده شده است . – دارای شبستان شرقی، غربی و شاهزاده – تزئینات درونی گنبد توسط امیر چخماق انجام شده – کاشی کاری منحصر به فرد محراب |
9 | خانقاه شیخ عبدالصمد | 725 ق | خانقاه | |
10 | رصد خانه مراغه | 657 ق | رصد خانه | – معمار : محمد ابن عثمان امین مراغی
در اکتشافات اخیر واحدهای مختلفی کشف شده اند : ديوارهاي سنگچين نامنظم ، ديوار منظم شمالي جنوبي ، ديوار سنگچين منظم شرقي غربي ، برج مركزي و اصلي رصدخانه مراغه ، واحدهاي دايره شكل پن جگانه ، تالار سكودار چهارگوش ، كارگاه ريخته گري و ساخت وسايل نجومي |
11 | بقعه شیخ صفی | قرن 8 | آرامگاه | – آرامگاه بنای هشت گوش منظم است
– دیوار های بنا طاق نمای ساده دارد – نمای بیرونی بنا برج مدوری است – بنا بر روی پایه سنگی استوار است – بنا شامل چن ساختمان دیگر است . |
12 | آستانه شاه نعمت الله ولی | قرن 9 ق | آرامگاه | – گنبد فیروزه ای با نقش هندسی شمسه
– دارای دو صحن و گنبد خانه در میان – بانی : شاه احمد دکنی – تهرنگ پلان گنبد مربع – رواق غربی بلند در زمان شاه عباس ساخته شد – دو مناره کاشی کاری شده به شیوه قاجارها – بنا در زمان قاجار بر اثر زلزله تخریب و مجددا تجدید شد |
13 | مسجد عتیق شیراز | قرن سوم | مسجد | – نام دیگر : مسجد جمعه، مسجد جامع، مسجد آدینه
– برخی قسمت های مسجد دو اشکوبه است – مسجد کارکرد تحصیلی داشته و مدرسه نیز بوده است . – صحن از سنگ مرمر فرش شده است – سر در شمالی مشهور به دوازده امام – خدای خانه فضایی چهار گوش در میان صحن است و مشابه کعبه است – |
برج لاجيم رِسگِت و برج رادكان (نزديك گرگان) از لحاظ زماني فاصله نزديكي از هم و جدا از ميل گنبد قابوس ساخته شده اند. برج لاجيم نقشه اي دايره شكل دارد . گنبد آن مرور زمان صدمات زيادي متحمل شده و از شكل اوليه خارج شده است . نماي آن هيچ گره سازي ندارد و داراي كنگره است . دو برج مقبره اي خرقان در جاده همدان به ري و ساوه است كه به فاصله زماني كم از يكديگر ساخته شده اند . اين دو برج مقبره اي ، يكي متعلق به پدر و ديگري متعلق به پسرش است . طرح و نقشه هر دو برج ، هشت گوش است كه در همه گوشه هاي آن هشت برجستگي وجود دارد . گنبدهاي آن نيز از قديمي ترين گنبدهاي دو پوسته گسسته (ميان تهي) است .سبک شناسی معماری ایران و شیوه معماری آذری
مسجد برسيان كه در اواخر قرن پنج ساخته شده و در فاصله 42 كيلومتري شرق اصفهان قرار دارد . از بناهاي شيوه رازي است . بنا ، طرح و نقشه اي چهارگوش دارد ، گنبد آن دو پوسته پيوسته و مناره و ايوان آن بعدها الحاق شده است .برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر
منبع : سبک شناسی معماری ایرانی – دکتر محمد کریم پیرنیا، دکتر غلامحسین معماریان – 1397
دانلود فایل رایگان