در ضلع جنوبی میدان نقش جهان باغی وسیع در خیابان سپه به نام کاخ چهلستون اصفهان وجود دارد که پس از سال‌ها، هنوز پذیرای علاقمندان به این اثر تاریخی نصف جهان است. به گفتـه برخـی مورخان، شاه عبـاس اول جشن نوروز بیست و سومین سال سلطنت خود را در این کاخ برگزار نموده است. این کاخ محل پذیرایی رسمی شاه عباس دوم از میهمانان خود بود. شاه عباس دوم که از سال ۱۰۵۲ تا ۱۰۷۷ هجری قمری در اصفهان سلطنت می‌نموده، شهر اصفهان را از جنوب و غرب گسترش داد. وی همانند شاه عباس اول، عﻼقه فراوانـی بـه سـاختن بناهای مختلف مذهبی، کاخ‌ها، پل‌ها و مدارس داشت. به نوشته کتاب روضـه الصـفا، شـاه عبــاس دوم عمـارت چهلستون، پل خواجو، باغ طاووس خانه، باغ شبکه، باغ قوشخانه و باغ سعادت آباد را ساخت و چهارباغ باﻻ و باغ هزارجریب را مرمت نمود. همچنین تاﻻر کاخ عالی قاپو و کاشیکاری صحن امام رضا(ع ) در مشهد نیز از کارهای او به شمار می‌آید.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: اصول معماری ایرانی
تاریخچه باغ چهلستون
باغ چهلستون در شرق خیابان چهارباغ عباسی و جنوب خیابان سپاه و غرب میدان نقش جهان واقع شده است. باغ چهل ستون در گذشته، ۷۶۰۰۰ متر مربع وسعت داشت. در جنوب شرقی باغ، عمارت استانداری از عهد قاجار باقی مانده و برج هشت ضلعی سه طبقه بلندی نیز از دوره صفوی دیده می‌شود. باغ چهلستون سه در ورودی داشته که در قدیمی آن، رو به شرق قرار گرفته است. در هنگام ورود به بـاغ از سـردر اصلی آن، پس از طی مسافتی نه چندان زیاد، به استخر بزرگ جلوی عمارت و آنگاه به خود بنا خـواهیم رســید. محور اصلی باغ، جهت حرکت را به کمک درختانی در دو سو به سمت کاخ اصلی نشان می‌دهد. بـاغ چهلستون دارای شیب بسیار کمی بوده که به جاری شدن آب در جوی‌ها کمک نموده و بـه گونـه‌ای بنـا گردیده کـه امکــان دسترسی به آن از سایر باغ‌ها فراهم بوده است. آب باغ در گذشته از شاخه‌ای از مادی فدن تامین می‌شده که پس از طی مسافتی از انتهای باغ وارد میدان نقش جهان می‌شد. در حال حاضر، آب باغ از چاهی عمیق تامین می‌شـود. پوشش گیاهی باغ چهلستون در حال حاضر عبارت است از درختان کاج ایرانی، نارون، افرای سیاه، چنار.
در باغچه‌های اطراف کاخ، گل‌هایی فصلی کاشته شده که در جنوب باغ در گلخانه پرورش داده می‌شود. مسـاحت کاخ ۲۱۲۰ متر مربع می‌باشد. محل بنای عمارت یک متر از سطح بـاغ بلنــد‌تر است. قطعـات کاشیکاری مسـجد آغاسی، مسجد خواجه علم و مسـجد درب جوباره روی دیـوار جنوبـی باغ نگهـداری می‌شوند. از سـردر کاشیکاری بنای تاریخی درب کوشک مورخ سال ۹۰۲ از عهد رستم آق قویونلو نیز در ضلع غربی باغ محافظـت می‌شود. سردر کاشی کاری مسجد قطبیه که در زمان شاه طهماسب اول ساخته شده برای حفاظت به بنای چهل ستون واقع بر روی دیوار جنوبی باغ انتقال یافته است. آثاری به جا مانده از قصر آئینه خانه که در واقع دو قطعه به شکل سر چهار شیر هستند در دو باغچه ورودی باغ نگهداری می‌شوند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: المان های معماری ایرانی ، تاریخ معماری ایران
کاخ چهلستون در سفرنامه ها
شاردن، تاجر و جهانگرد فرانسوی که در زمان شاه عباس دوم به اصفهان سفر کرد، ضمن توصیف کــاخ چهلسـتون، از راهروهای اختصاصی این کاخ یاد می‌کند که تنها شاه می‌توانست از آن‌ها عبور کند. به گفتـه وی، تخت شاه روی سکویی به طول ۱۲ و عرض ٨ پا قرار داشت و چهار بخاری در سمت راست و چـپ تاﻻر واقـع شـده بود. برای جلوگیری از تابش نور خورشید، پرده‌های گلدوزی شده با آستری زرد در سراسـر تـاﻻر آویخته شده بـود. تخت شاه مانند بستری کوچک بود که چهار بالش مروارید دوزی شـده و مزین بـه جواهـرات روی آن قرار داده بودند. تیر افقی بلندی که با سنگهای قیمتی تزئین شده بود، به جای پشتی به کار می‌رفت. ٩ یا ۱۰ خواجه کم سن و سال در اطراف شاه، نیم دایره‌ای ترتیب داده و چهار پنج خواجه بزرگ‌تر نیز پشت سر شاه قرار مـی گرفتنـد کــه سﻼح‌های گران قیمت در دست داشتند. رجال و درباریان نیز به تناسب مقام خود در پیشگاه شاه مـی ایسـتادند. در آن زمان، بزرگ‌ترین مکان برای مجالس، کاخ چهلستون بود و میهمانان از سمت خیابانی با درختان بلند وارد باغ مـی شدند. انگلبرت کمپفر جهانگرد آلمانی که در زمان شاه سلیمان صفوی سفری به ایران داشت، اظهار می‌کنـد که پس از گذشتن از انبار‌ها و اتاقهایی که محل نگهداری ترازو‌ها، مشروبات و اغذیه بوده، به باغ و کاخی رسیده که از آن‌ها به عنوان باغ و کاخ چهلستون یاد می‌کند. اوژن فﻼندن نقاش فرانسوی که همراه با پاسکال کوست معمار و باستان‌شناس فرانسـوی در دوره محمـد شاه قاجار به ایران سفر کرده، در بخشی از نوشته‌های خود در مورد این عمارت می‌گوید: خیلی خوشـحالم که ایـن عمارت را با وجود جنگ‌ها و اغتشاشات، بدون عیب و خرابی یافتم. از این جمله وی مشـخص مـی گـردد کـه تـا دویست سال پس از ساخت این بنا، ساختمان چهلستون سالم بوده است. پاسکال کوست نیز از سنگ یشمی تخت پادشاه بر پشت شیر‌ها و سنگهای قیمتی که به دست افغان‌ها غـارت شده بود سخن می‌گوید. وی از محل در اصلی باغ در سمت شرق نیز ذکری به میان آورده است. براساس گفتهٔ او، در جنوب شرقی باغ، عمارتی دیگر به نام نارنجستان قرار داشت که در ورودی آن، نقاشیهایی از فتحعلـی شاه و شاهزادگان دیگر قاجار کشیده شده بود. در مرکز دیوار جنوبی باغ نیز حرمسرای پادشاهی قرار گرفته بـود کـه بـا دری مخفی به عمارت نارنجستان مرتبط می‌شد. در زمان وی، تنها کارگرانی در این باغ مشغول کـار بودنـد کـه بـه فرمان ظل السلطان حاکم اصفهان، به چادر دوزی اشتغال داشتند. سایکس در جلد دوم تاریخ ایران، از عمارت چهلستون در باغ‌های پشت عالی قاپو سخن رانـده و بـه اتاقهای کوچک دو طرف ساختمان برای کار وزرا و نیز محل تخت سلطنتی در عقب ایوان اشاره می‌نماید. مـیرزا علیخـان نائینی، روزنامه نگار عهد ناصرالدین شاه در سال ۱۳۰۰ هجری قمری، چهل سـتون را کـاخی بی‌ماننـد توصـیف نموده و آیینه کاری‌ها، طﻼ، ﻻجورد و تصویرهای آن را ستوده است. و اما در مورد نام زیبا و خاص این کاخ روایات مختلفی هست. از آنجایی که از زمان گذشته در ایران مرسوم بود که تعدّد را با عدد ۴۰ مشخص می‌نمودند، محتمل‌ترین وجه تسمیه چهلستون ستونهای زیـاد ایـن کاخ مـی باشـد که نزدیک به ۲۰ عدد هستند. البته انعکاس تصویر این ۲۰ ستون در آب استخر روبروی کاخ نیز از طرفی دیگر، مفهـوم چهلستون را در بردارد.
باستان شناسی کاخ چهلستون
تا سال ۱۳۲۷هجری شمسی، هنوز تاریخ ساخته شدن بنای چهلستون مشخص نبود. در این سال در تاﻻر این کاخ، دو کتیبه از زیر گچ خارج شد که در کتیبه کوتاه‌تر به ساخته شدن کاخ در پنجمین سال به تخت نشستن شاه عباس دوم در سال ۱۰۵۷ هجری و در کتیبه طوﻻنی‌تر به تعمیرات دوره شاه سلطان حسین اشاره شده است. با توجه به بررسیهای به عمل آمده، می‌توان گفت که بنای باغ چهلستون از دوره شاه عباس اول صفوی آغاز گردید که در وسط باغ، ساختمانی با اتاقهایی کوچک در اطراف آن ساخته شد. تاﻻر ۱۸ ستون، تاﻻر آیینه، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی، ایوانهای دوطرف، حوض مقابل تاﻻر، آئینه کاری‌ها و نقاشـی هـای تـاﻻر اصلی بـه جز تـابلوی جنگ چالدران و کرنال که بعدا روی دیوار‌ها نصب گردیده، از ساخته‌های دوره شاه عباس دوم می‌باشد. محمـد طاهـر وحید قزوینی در کتاب عباس نامه خود نیز تاریخ اتمام عمارت چهلستون را ۱۰۵۷ هجری قمـری دانسـته اسـت. صائب تبریزی ملک الشعرای شاه عباس دوم، در شعری ۶۷ بیتی در مورد این عمارت و ستایش شاه، ماده تاریخ بنا را درهمین سال ذکر نموده است. از کتاب قصص الخاقانی نیز چنین بر می‌آید که قبــل از ساخته شـدن بنـای چهلستون، باغی در این ناحیه به نام باغ جهان نما وجود داشته و در شمال چهار باغ نیز قصری به همین نام ساخته شده بود ولی پس از احداث عمارت چهل ستون، باغ اطراف نیز باغ چهلستون نامیده شده است. بنا به نوشـته ایـن کتاب در سال ۱۰۵۶ ، عمارت دیوانخانه چهلستون در باغ جهان نما به پایان رسید و در روز افتتاح ایـن بنـا، قـوش بیکی ایلچی عبدالعزیزخان والی بخارا حضور شاه رسید و عریضه خود را به شاه داد، سفرای روسیه هدایای خـود را تقدیم نمودند و جان نثار خان سفیر هندوستان برای گرفتن مرخصی جهت سفر به هندوستان خـدمت شاه رسید. عجیب آن است که با اینکه در حال حاضر مشخص گردیده بخشهایی از کـاخ چهلسـتون متعلـق به دوره پادشاهی شاه عباس اول است، در هیچ کجای سفرنامه پیترو دﻻواله جهانگرد ایتالیایی که در زمان شاه عباس مدت‌ها در اصفهان به سر می‌برد، اشاره‌ای به کاخ چهلستون نشده است. به نظر آندره گدار باستان‌شناس فرانسوی، ایـن کاخ در دوره دوم ساخت و ساز شاه عباس بنا گردیده و لوحه‌های کوچکی که به شکل گیلویی در زیر صحنه‌های نقاشی‌ها جاسازی شده، مربوط به زمان شاه عباس اول است. تاورنیه نیز در سـال ۱۰۷۵ برای ششمین بار وارد اصفهان شده و از ملاقات شاه عباس دوم با سفیر ازبک‌ها در کاخ چهلستون یاد می‌کند. به گفتـه می‌رسید علـی جناب، اصل عمارت شکل صلیب داشته و حوض عمارت در زمان ورود شاه اسماعیل بـه اصـفهان وجـود داشته است. طبق نظر نویسنده کتاب تاریخ عالم آرای عباسی، با توجه به اینکه پلکان‌های سـنگی قرینه کـه بـه سـوی باﻻخانه‌ها می‌روند به سمت مشرق باز می‌شوند، ممکن است طول عمر این بخش از بنا به قرن‌ها قبل از صفویه و حتی دوره ملکشاه سلجوقی برسد. می‌گویند در دوازدهمین سال سلطنت شاه سلطان حسین در شب بیسـت و یکم مـاه رمضـان سـال ۱۱۱۸ هجری قمری، عمارت چهلستون به سبب افتادن مشعل بر روی یکی از پرده‌های کاخ، دستخوش آتش سوزی شد و شاه سلطان حسین اجازه خاموش کردن آتش را نداد و گفت: این بﻼییست که باید رفع شود! در تعمیرات طبقه دوم در سالهای اخیر، تیرهای سوخته و نیم سوخته‌ای از حریق زمان شاه سلطان حسین دیده شده اســت. در اواخـر دوره قاجار، عمارات عالی قاپو و چهلستون به زباله دانی تبدیل شده بود. با توجه به اینکه نقاشیهای دیواری کاخ چهل ستون نیز مانند عالی قاپو کمرنگ کشیده شده، متاسفانه در تعمیرات نقاشیهای زیـر تابلوهـا در تـاﻻر اصـلی که در دوران پس از صفوی انجام گرفته، مرمتی ناشیانه و با استفاده از رنگ روغنی صورت گرفته و باعث شده نقاشی‌ها ازدیوار جدا شوند. در واقع، از ابتدای قرن چهاردهم هجری قمری، بسیاری از آثار دوره صفویه در اصـفهان به عمـد تخریب شده و کاخ چهل ستون نیز از این امر مستثنی نماند و تزئینات این بنا و درهای خاتم و نقاشیهای آن کم کم رو به زوال رفت.
در مورد آیینه چهل ستون که در باﻻی دیوار مشرف به حوض قرار داشته همین بس که به نوشته شیخ جابری انصاری، هر تعداد افرادی که در فاصله ۱۸۰ متری کاخ قرار داشتند در این آیینه نشان داده می‌شـدند. به گفته انصاری در ابتدای قرن چهاردهم، دربهای خاتم، آیینه‌ها و نقاشی‌ها به مسعودیه تهران برده شد. به گفته وی در این کاخ، فرشی دوروباف موجود بود که از روی سهل انگاری، از سال ۱۲۹۸ تا ۱۳۰۵ هجری قمـری تکـه تکـه شد. در دوره سلطنت رضا شاه پهلوی، این کاخ به کمک موسسه باستان شناسـی ایتالیا تـرمیم شد و به کمک عکسهای قدیمی موجود، در و پنجره‌هایی به شیوه قدیمی در این عمارت نصب گردید و نقش و نگارهایی کــه در زمان قاجار زیر گچ پنهان شده بود، احیا شد و این کاخ به موزه‌ای تبدیل گشت که در آن، قرآنهای بسیار نفیس به خط کوفی من جمله قرآن با مهر منسوب به حضرت امام حسن مجتبی(ع)، خرقه شیخ صـفی الـدین اردبیلی، پنجره گچبری درب امام مربوط به سال ٧۵٨ هجری قمری، ظروف سفالی از سده هـای اولیـه تـا قرن یـازدهم، فرشهای نفیس و ظروف چینی سفارش شاه عباس اول به معرض نمایش عموم درآمد. موزه چهلستون در هشتم مهر سال ۱۳۲۷ افتتاح گردید. همچنین، باغ نیز دستخوش تغییراتی شد. خیابان سپه در شمال باغ ساخته شد، ورودی باغ از ضلع شرقی به ضلع شمالی تغییر نمود و باغ با نرده‌هایی چوبی از خیابان مجزا گردید. دیوارهای قبلی باغ نیز از میان رفت.
معماری کاخ چهلستون
عمارت چهلستون مانند کلیه بناهای قدیمی ایران، به شکل بنایی چهارضلعی در وسط باغ ساخته شده که با دو خـط موازی به سه مستطیل تقسیم می‌گردد و مستطیل میانی آن نیز سه قسمت است کـه در دو بخـش طرفـی، اتاقهـای بزرگ و کوچک ساخته شده و در مستطیل آخر سقفی ایجاد می‌گردد و طنابی نامیده می‌شود. در سه طرف بنا، سه ایوان ساخته‌اند که با مستطیل وسط، حالت چلیپایی ایجاد می‌گردد. درب اصلی عمارت، همانند عالی قاپو رو به شرق قرار گرفته است. در وسط عمارت، تاﻻر اصلی قرار دارد و دو اتاق در کنار و در مقابـل بنای اصـلی، ایوانی بزرگ‌تر از تاﻻر قرار گرفته است. پلکانی نیز در دو سوی شمالی و جنوبـی آن دو اتـاق بـزرگ ساخته شده اسـت. باﻻخانه محل خلوت و خواب بوده است. روبروی کاخ چهلستون، استخری به طول ۱۱۰ و عرض ۱۶ متر منظره زیبـایی پدید آورده اســت. در چهـار گوشــه استخر چهار پایه ستون به شکل مجسمه شیر و دختر قرار گرفته‌اند که در گذشته به عمارت سرپوشیده تعلق داشـته و پس از تخریب آن کاخ در دوره قاجار، در اطراف استخر نصب گردیدهاند. حوض وسط ایوان، از مرمر ساخته شده که در چهار گوشه آنچهار ستون ایوان قرار گرفته و بر قاعـده هـر ســتون، سر دو شیر با دهانی مشترک روی چهار سنگ بزرگ قرار دارد که آب از دهان شیر‌ها به داخل حوض می‌ریخـت و سپس به جوی کم عمقی از سنگ مرمر به آخر ایوان می‌رسید. بعد از آن از آبشـاری سـرازیر می‌شد و سـپس بـا گردشی در اطراف بنا به داخل دریاچه وسط باغ می‌ریخت. فواره‌های زیادی در این مسیر موجود بوده است. در زمان ظل السلطان، حوض مرمر و جویهای سنگی آن را پر و مجاری را مسدود کردند. مورخان و صاحب نظـران، تاریخ حجاری شیر‌ها را به زمان هخامنشیان، ساسانیان، اشکانیان، دیالمه و صفویه نسبت داده‌اند. در دو ایوان که در کنار تاﻻر اصلی قرار گرفته، تصاویری از اروپاییان و سفیران عهد شــاه عبـاس دوم نقاشی شده است. این نقاشی‌ها حاصل کار دو نقاش هلندی به نام آنژل و لوکار است که از طرف شـرکتی هلنــدی در اختیار شاه عباس دوم که عﻼقه خاصی به نگارگری داشت قرار گرفته بودند. هنوز شناسایی افرادی که در این نقاشی‌ها بـه تصویر کشیده شدهاند می‌سر نشده است. ایوان بزرگ، ۳۸متر طول، ۱۷متر عرض و ۱۴متر ارتفاع دارد. ۱۸ ستون از چوب کاج و چنار روی آن قرار گرفتـه و شکل ایوان، کثیراﻻضلاع است. در ایوان دوم که کمی بلند‌تر است، دو ستون چوبی با بلندی ۱۲ متر قرار دارد کـه با ستونهای ایوان بزرگ به ۲۰ ستون می‌رسد. باﻻی این ایوان، کتیبه شاه عباس دوم قرار دارد که بر اساس آن، بنــا در سال ۱۰۵۷ هجری قمری ساخته شده است. در دیوار دو ایوان شمالی و جنوبی، نقشـهایی از دختران گرجی و ارامنه کشیده شده که در زمان قاجار زیر گچ پنهان شد. ایوان سوم، کوچک‌تر و بلند‌تر بوده و به شاه نشـین شهرت دارد. مساحت آن، ٧ متر در ۵/۵ متر و سقف آن از آئینه‌های ریز ساخته شده است. در دو سوی شاه نشـین کاخ و ایوان ورودی سالن اصلی، داخل آرایه‌های آیینه کاری مقرنس سقف، دو لوح در بخش شمال و جنوب با خط نسخ مشکی بر زمینه گل و بوته به خط مﻼ محمد سعید جیﻼنی در سـال ۱۱۱۹ نوشـته شده است. تصویری از دوره جوانی ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۲۷۶ هجری قمری، ترسیم شده توسط محمد حسن افشـار در زیر لنگـه تاق شاه نشین دیده می‌شد که اکنون برداشته شده است. هر کدام از بیست ستون روی ایوان، تنه یک درخت چنار بوده که تخته رنگ شده‌ای بر روی آن‌ها قرار گرفتـه و در گذشته، آئینه‌های رنگی نیز بر روی این ستون‌ها قرار داشته است. ستون‌ها در حال حاضر آرایشی ندارند. در بخشهای پایینی تاﻻر، اتاقهای اطراف ایوان، اتاقهای کوچک اطراف تاﻻر و اتاقهای طبقه دوم نیز نقاشیهای زیبایی وجود داشته که برخی دچار آسیبهای غیر قابل جبران شدهاند.
تزئینات کاخ چهلستون
دیوارهای این عمارت نیز با آیینه‌های قدی و شیشه‌های رنگی و نقاشیهایی دلفریب زینت داده شده بوده انـد. همه در‌ها و پنجره‌ها از خاتم ساخته شده و منبت کاری بود. در‌ها در برخی موارد نقش و نگارهــایی نـیز داشت. درب قسمت طنابی، از سنگ مرمر ساخته شده و گچـبری استادانه‌ای روی آن قـرار گرفته اســت. سـقف روی ایــوان چهلستون و سقف آیینه کاری تاﻻر این بنا نیز از شگفتیهای معماری ایرانی اسﻼمی در عهد صفوی بـه حسـاب می‌آید. سقف باﻻی ستون‌ها خاتم کاری شده است. چوب بین دو طبقه از جنس کاج بوده و استحکام آن بس قابل توجه است. قطر این چوب‌ها یک متر و طول آن‌ها ده متر است. شاه نشین به تاﻻر بزرگی متصل می‌گردد که ٢٢ متر طول، ١١ متر عرض و ۱۲ متر بلندی دارد. درواقع، بخش اصلی عمارت، تاﻻر بزرگ است. در اطراف این تاﻻر، جای چندین قرقره باقیست و می‌گویند در قدیم، در ساعات قبـل از ظهر پرده‌هایی به این قرقره‌ها آویزان می‌شده است. سه گنبد نقشدار زراندود در این تاﻻر وجود دارد. لچکهـای رنگارنگ آن نیز نظر بیننده را به خود جلب می‌کند. چهار بخاری در ایــن تـاﻻر موجـود اسـت کـه در سـال ۱۳۲۷ هجری شمسی، توسط استاد حاجی اسماعیل گچبر و میرزا علی به سبک قدیمی بازسازی گردید. زمانی که از در اصلی عمارت وارد تاﻻر می‌شویم، با شش نقاشی پرشکوه روی دیوارهای تاﻻر روبرو خواهیم شـد. در اولیـن نقاشی از روبرو، جشن شاه عباس در زمان پذیرایی وی از ولی محمد خان شاه ترکستان دیـده مـی شـود. در این تابلو، بهترین تصویر از شاه عباس اول در کنار فرمانروای ترکستان و همراهان آن‌ها وجود دارد. سرداران بـزرگ شــاه عباس نیز در این تصویر حضور دارند و نوازندگان نیز به نواختن و گرم کردن مجلس مشغولند. در کنار این نقاشی، صحنه جنگ شاه اسماعیل اول با عثمانیان در چالدران دیده می‌شود که پس از عهد صفویه در چهلستون نصـب شده است. در کنار این نقاشی، پذیرایی شاه طهماسب اول از همایون پادشاه هندوستان دیده می‌شـود. در مقابـل این سه نقاشی، سه تابلوی دیگر قرار گرفته که در صحنه اول، یکی از جنگهای شاه عباس اول با ازبکـان نشـان داده شده است که به نظر دکتر هنرفر، جنگ طاهر آباد در مرو می‌باشد. صحنه دوم، جنگ نادرشـاه بـا محمدشاه هندو در نبرد کرنال است. این تابلو نیز پس از عصر صفوی به بنا اضافه شده و آخرین تابلو، میهمانی شاه عباس دوم به افتخار ندرمحمد خان شاه ترکستان است. زیر تابلوی نبرد نادرشاه با ناصرالدین محمدشـاه گورکانی، نـام نقاش، آقا صادق درج شده است. در جنوب تاﻻر آینه، اتاق بزرگی قرار دارد که چند تابلوی مینیاتور در آن وجود دارد و در قسمتی از آن، پنجره‌ای با شیشه‌های رنگی بی‌شمار و گچ بری شده قرار گرفته که برای نگاهداری بهتر از بنای درب امـام در ایـن بخش قرار داده شده است. این پنجره ابتدا از گچ ساخته شده و سپس منافذ آن با شیشه‌های رنگی آراسته گردیده است. در مقابل این پنجره در سمت شمال، اتاق دیگری قرار دارد که تابلوهای زیبایی دارد و طﻼکاری سقف آن از زیـر گچ خارج شده است. نقاشیهای اتاق جنوبی طرف شاه نشین در سال ١٣٣١ از زیر گچ خارج گردید و بزم مفصـلی را نشان می‌دهد که شاید نشان دهنده عروسی رضا قلی میرزا یا قصه وامق و عذرا باشد و در طاقچه بلند سمت راست، مجلس یوسف و زلیخا و در روبرو، مجلس خسرو وشیرین نشان داده شده است. در اتاق شمالی کـه در سال ۱۳۳۴از زیرگچ خارج شد، شاه عباس اول در کنار نهر آب همراه با شاهزادگان صفوی دیده می‌شود. احتمـاﻻ این تابلو به دست رضا عباسی کشیده شده است. تصویر شاه عباس اول با تاج مخصوص، توسط باسـتان شناسـان ایتالیایی ترمیم شد. در جرزهای طرفین ورودی دو اتاق نیز سه تصویر زیبا از رضا عباسی دیـده می‌شود. مـیرزا عبداﷲ نقاش، تصاویر دو اتاق دو سوی ایوان را ترمیم نموده است.
تزئینات خطی کوشک چهلستون
دو کتیبه کاخ در باﻻی ایوان قرار گرفته‌اند. در کتیبه زمان شاه عباس دوم، زمان ساخت بنا روی دوازده لوحه شـش ضلعی به شکل شش بیت شعر با خط نستعلیق سفید روی زمینه صورتی نوشته شده است. مصراع آخر این شعر کـه عبارت مبارک‌ترین بناهای دنیا می‌باشد، به حروف ابجد همان سال ۱۰۵۷است. در کتیبـه بزرگ‌تر که در سـال ۱۳۲۷از زیر گچ خارج شد، شاعری با نام نجیب به خط نستعلیق سفید بر زمینه آبی، سی بیـت شعر سـروده که محمد صالح اصفهانی آن را نگاشته است. هر مصراع شعر در لوحی کوچک شش ضلعی قرار گرفته اسـت. کتیبـه زمان شاه سلطان حسین به صورت گچبری روی زمینه آبی رنگ نگاشته شده است.
به تازگی، استخر دیگری در سمت شمال غربی عمارت چهل ستون از زیر خاک خارج شده که به شـناخت سیستم آب رسانی این باغ کمک نموده است. با بیرون آمدن این استخر این احتمال مطرح شد که آبرسانی محوطه توسـط هر دو استخر انجام می‌شده است. به احتمال زیاد، استخر شمال غربی ورودی آب بوده و اسـتخری که از گذشــته روبروی در عمارت واقع بوده استخر خروجی به حساب می‌آمده است. به نظر مـی رسـد در کــاخ چهل ستون از سیستم قرینه آبیاری برای کنترل چرخش آب استفاده می‌شده است. این عمارت باشکوه به شماره ۱۰۸ در فهرست آثار تاریخی ثبت شده است.
