خانه سلماسی

مکان : تبریز

قدمت : قاجاریه

سبک : تلفیقی

کاربری : مسکونی

این خانه در زمره خانه های ساخته در اواسط دوره قاجاریان است که زمان احداث آن، بنا بر مسموعات، به اوایل دوره ناصر الدين شاه باز می گردد. طرح تابع الگوی حیاط میانی (عرصه 650 متر مربع)  است و اتاق ها در سه جانب حیاط استقرار یافته اند و جانب چهارم (جنوبی) دیواری طاق نمادار است. زیربنای آن ۸۷۵ مترمربع می باشد. ترکیب طرح در هر جناح از حیاط، چه در قاعده و چه در نما، نسبت به محور میانی آن جناح متقارن است؛ اما نماهای شرقی و غربی نسبت به محور میانی طولی طرح نه تنها قرينه هم نیستند، بلکه کیفیتی کاملا متفاوت دارند.

مطابق معمول خانه های سنتی، ارتفاع معادل دو طبقه این تالار دو طبقه شدن اتاق های طرفین آن را ممکن کرده است. یکی از این اتاق ها (واقع در غرب تالار در طبقه پایین به کفش کن وسیعی شبیه است که وصول به تالار و اتاق فوقانی را میسر می کند. بدین ترتیب، راه مستقیمی به اتاق فوقانی این اتاق فراهم شده، اما دسترس دیگر اتاق ها از طریق خود تالار و پلکان گوشه آن است. ارتفاع این جناح، نمای شمالی را به نمای مسلط و اصلی حیاط بدل کرده است. در این نما، همه قاب ها و پنجره ها تخت و مستطیل شکل و فاقد قوس است. جناح غربی سه دریای در وسط و کفش کن ها و اتاق هایی در طرفین آن و ترکیبی کمابیش متقارن دارد و در نما، بیشتر، مجموعه ای از عناصر منفرد و جدا جلوه می کند.

جناح شرقی هم مانند دو جناح دیگر متقارن است، اما با کیفیتی یکسره متفاوت. هر سه اتاق این جناح برش افقی مستطیل هایی ساده و بزرگ اند. اتاق بزرگ تر میانی، که دسترس آن از اتاق های طرفین است، تالار دوم خانه به شمار می رود.

به رغم نماهای حیاط، که کم تزیین و ساده است، برخی اتاق ها مزین اند و خصوصا تالار تزیینات مفصلی دارد، از گچ بری و آینه کاری در سقف و طاقچه تا نقاشی و طلاکاری در ازاره و بخاری و نیز ارسی با شیشه های رنگین. حیاط سازی نیز مفصل و متناسب با حیاط وسیع است. قسمتی از سطح حیاط اندکی مرتفع تر است، که این نیز احتمالا حاصل تصرفات بعدی است.

دستگاه ورودی خانه، واقع در گوش شمال غربی، همان کیفیت ورودی خانه های قدیم را دارد و با سردری زیبا و مزین به رسمی بندی با تویزه های گچی در زمینه آجری آغاز می گردد. سردر، که عمیق تر از معمول است و به اتاقی نیم باز می ماند، به واسطه هشتی بزرگ و دهلیزی فراخ به گوشه حیاط مرتبط می شود. طبقه زیرزمین ضلع شمالی که توسط پله‌ای به هشتی ورودی نیز متصل است، حوض‌خانه نامیده می‌شود. دیگر قسمت‌های زیرزمین شامل مطبخ انبار ارزاق و آب‌انبار است.

مصالح به‌کار رفته در بنا شامل سنگ و ساروج در پی‌ها است و دیواره‌های زیرزمین ترکیبی از سنگ و آجر (تفلیسی) و دیواره‌های همکف خشتی با روکش آجری است.

منبع : سازمان میراث فرهنگی