تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی و مبانی نظری طراحی خانه

تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی،شیوه های توانمندی فضا، تعریف فضا-ترکیب فضا-نمایش فضا-ایستایی فضا-سازگاری فضا

تعریف فضا

 خانه های سنتی

• سه گونه فضای متمایز (باز، بسته و پوشیده) در ترکیب با هم، با درجه های معلومی از پوشیدگی، اندازه و محل استقرار در سازمان فضایی خانه حضور دارند؛
• به موازات حضور تعریف شده انواع فضاهای باز ، بسته و پوشیده، جایی برای فضاهای رها شده در سازمان فضایی خانه باقی نمی ماند؛ و هر سه عنصر سقف، کف و دیوار استقلال معنا دارند و از فرم، مضمون و حالت برخوردارند. ترکیب دو و سه عنصر تعریف کننده فضا، فضاهای باز (شامل دیوار و کف)، فضاهای پوشیده (شامل کف و سقف) و فضاهای بسته (شامل کف،دیوار و سقف) ، با تنوع بی شمار معرفی می کنند؛
• فضاهای همجوار در تعریف یکدیگر مشارکت می کنند، به نحوی که هر گونه فضا را گونه دیگر در برمی گیرد. فضاهای باز را فضاهای پوشیده و بسته ، پیرامون می گیرند، فضاهای پوشیده را فضاهای باز و بسته. فضاهای بسته را فضاهای باز و پوشیده در بر می گیرند؛

برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب

خانه بروجردی ها | کاشان | اصفهان

تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی (خانه های معاصر)

• عناصر تشکیل دهنده فضا یعنی سقف ، کف و دیوار بدون برخورداری از مضمون و حالت در قلمرو فرم به سطح تبدیل شده اند؛
• با تبدیل عناصر تشکیل دهنده فضا (دیوار، سقف و کف) به سطح، درجه توانمندی جزء فضاها به شدت کاهش یافته است؛
• به موازات حذف فضاهای پوشیده از انواع گونه های باز ، بسته و پوشیده ، تقلیل فضای باز از حیاط قابل استفاده به محل توقف اتومبیل صورت گرفته است؛
• دیوارها در تعریف حیاط جلوی خانه های معاصر تنها نقش مرز مالکیتی دارند و با عدم رعایت تناسبات و ناهمخوانی میان دیوارها و جبهه ساختمان، تعریف فضا به صورت ناقص صورت گرفته است؛
• بدنه خانه در تعریف معبر نقشی ایفا نمی کند؛
• تعریف ناقص و کاهش امکان ترکیب، باعث ایجاد فضاهایی مجزا و درهم شده که هر دو از تعاریف ناقص برخوردارند؛

برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر

ترکیب فضا

معماری خانه سنتی

• فضای لایتناهی منبع تغذیه معماری است. معماری خانه های تاریخی قسمتی از فضا را برای حضور ، تعریف و تنظیم می کند و در این فرآیند خصلت پیوسته بودن فضای محصور شده به فضای لایتناهی را حفظ می کند. پیوستگی با فضای نامحدود از طریق بسط نوری و چشم اندازی و بسط فضایی جزء فضاها به یکدیگر ایجاد می شود. این ویژگی در هر سه گونه فضایی باز، بسته و پوشیده در خانه های تاریخی وجود دارد؛
•  فضاهای باز ، اتاق بدون سقف هستند. امکان ترکیب با بالا را دارند؛
•  فضای پوشیده اتاق بدون دیوار است و امکان ترکیب با پیرامون را دارد؛
• سقف و دیوارهای فضاهای بسته نیز به نحوی طراحی می شوند تا برای فضاهای بسته نیز امکان ترکیب و بسط فضایی ، نوری و چشم اندازی فراهم شود؛
•  با فراهم شدن امکان بسط برای هر یک از سه گونه فضا، جزء فضاهای گوناگون خانه در لایه های مختلف به یکدیگر متصل می شوند و یک کل را شکل می دهند
•  می توان از پایین ترین لایه خانه حرکت را آغاز کرده و به بالاترین لایه رسید. سازمان فضایی در مقابل این حرکت نه تنها مانعی ایجاد نمی کند، بلکه وظیفه هدایت این حرکت را برعهده گرفته است. از زیرزمین به حیاط ، از حیاط به صفه، از صفه به بالاخانه، از بالاخانه به مهتابی ، از مهتابی به بام و از بام به آسمان؛

خانه عامری ها | کاشان | اصفهان

خانه معاصر

• هر یک از جزء فضاها و هریک از سازمان های فضایی خانه ها به صورت منفرد و مستقل از فضاهای پیرامون طراحی شده اند
• فضاها بدون مفصل بندی و حریم کنار هم قرار گرفته اند؛
• چشم انداز، نور و بسط جزء فضاها، در طراحی سازمان فضایی خانه های معاصر الزامی نیست؛

نمایش فضا

خانه سنتی

• جزء فضاهای خانه های تاریخی از نقطه نظر ابعاد ، کف، طراحی دیوارها و ارتفاع و سازه سقف متنوع و متعدد هستند و هر یک دارای شخصیت متفاوت می باشند؛
•  هر جزء فضا در خانه تاریخی دارای لایه های گوناگون مضمونی و معنایی است و عناصرمعماری (سقف، کف، دیوار) آنها را در خود منعکس کرده و نمایش داده اند؛
• شیوه های گوناگونی شامل : تمایزهای ارتفاعی، گوناگونی مصالح، رنگ ها، نقشها، نورها و چشم اندازها، برای نمایش معمارانه مضامین و حالت های انسانی به کار گرفته شده اند؛
•  شیوه های نمایش هر جزء فضا، بر حسب موقعیت استقرار، مضمون و حالت آن جزء فضاء متفاوت است اختيارات معمارانه ، معمار هر خانه را مجاز می دارد که به رأی و تفسیر، ذوق و طبع خود، نمایش هر فضا را طراحی و اجرا کند؛

خانه بروجردی ها | کاشان | اصفهان

خانه های معاصر

• تنوع فضایی در خانه های معاصر به خاطر سطح شدن دیوار، سقف و کف، یکسان شدن
• ارتفاع ، خروج چشم انداز و چشم نوازی از دستور کار سازمان فضایی خانه ، بسیار محدود است
• نقش تنوع بخشی و نمایش متنوع، متمایز و چشم نواز فضاها، به اشیا محول شده و تشخص فضاها به مصالح روکار واگذار شده است؛

ایستایی فضا، تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی

خانه سنتی

• و ایمن بودن ساختمان از منظر اجرا و ایستایی مسئولیت معماری است و بر این اساس سازه، معیار شکل گیری سازمان فضایی است؛
• ایده های طراحی سازه و سازمان فضایی جدا از هم نیست و دوگانه شکل نمی گیرد؛
• سازه همساز با شیوه بسط ، اتصال و گذار، درون سازمان فضایی شکل می گیرد؛
• سازمان فضایی خانه های تاریخی به شیوه ای جزء فضاهای باز ، بسته و پوشیده را تعریف و ترکیب می کند که ایستایی مجزا و یکپارچه آن تأمین می شود.

مسجد وکیل

خانه معاصر

سازه مستقل از سازمان فضایی شکل می گیرد، و مانند یک لایه مجزا بر سازمان فضایی افزوده می شود؛

سازگاری فضا

خانه سنتی

• سازمان فضایی خانه های تاریخی با توجه به استفاده از فضاهای باز، پوشیده و بسته و حرکت سیال هوا در داخل تمامی جزء فضاها و ایجاد سایه و استقرار حوض برای تبخیر سطحی و رعایت معیارهای صرفه جویی انرژی، خود پاسخگویی به تأمین آسایش را بر عهده گرفته است؛
• عوامل آسایش زا مانند بادگیر، زیرزمین، سایه انداز ، حوض، باغچه به شیوه ای یکپارچه درون سازمان فضایی ادغام شده و جلوه های معمارانه یافته اند؛

خانه آقازاده ابرکوه |‌ یزد

خانه معاصر

• مسئولیت و برنامه تأمین آسایش خانه خارج از دستور کار سازمان فضایی خانه های معاصراست؛
• در سازمان فضایی خانه های معاصر پاسخی فضایی برای همساز شدن با طبیعت و دگرگونی های آن وجود ندارد و در مسیری وا گرا، تکنولوژی جایگزین پاسخ فضایی شده است؛
•  معماری در تعیین چگونگی استقرار بسته های کارخانه ای ( دستگاه های حرارت زا و برودت زا) در درون سازمان فضایی خانه نقش ندارد؛
• این دستگاه ها همچون زائده ای به بنا الحاق می شود؛

گونه های فضایی:

فضای باز-فضای بسته-فضای پوشیده(فضای نیمه باز)

فضای باز

معماری خانه های سنتی

• جلوه های گوناگون فضاهای باز در ابعاد، جایگاهشان در سازمان فضایی و مضمونها و حالت های مختلف وجود دارد؛ تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی را می توان در ادامه مشاهده کرد.
• طراحی بدنه های فضاهای باز به شیوه ای است که انواع حیاطها همانند اتاق های بی سقف و سایر فضاهای باز با سه بدنه ، حس دربرگرفتگی را ایجاد می کنند؛
•  حیاط به عنوان اصلی ترین فضای باز، همزیستی با طبیعت را نمایندگی می کند؛
• مجموعه فعالیت های زندگی درون اتاق ها را می توان به حیاط منتقل نمود؛
•  بام، فضای باز مورد استفاده خانواده در بالاترین سطح خانه می باشد که مورد استفاده جهت دیدار همسایگان و اهل محل قرار می گیرد و می توان مسافت یک محله را بر روی بام حرکت کرد؛

خانه بروجردی ها | کاشان | اصفهان

معماری خانه های معاصر

• از انواع فضاهای باز، تنها حیاط در خانه های معاصر با دامنه محدود استفاده باقی مانده است؛
• حیاط خانه های معاصر به دلیل اشراف و ساخته شدن بدون معیار بدنه ها فضایی تعریف شده نیست؛
• بیشتر حیاطهای معاصر به مسیر عبور اتومبیل با توقف آن تبدیل شده است؛
• با حذف و تقليل نمایندگان طبیعت در حیاط، این فضا مشارکتی در تلطیف هوا و ایجاد چشم انداز برای ساکنان ندارد؛

فضای بسته

معماری خانه های سنتی 

• وجدان عمومی جامعه برخوردار از ادراک فضایی، ارزش بیشتری برای فضاهای بسته نسبت به فضاهای باز و پوشیده قائل نیست. هم در شهر (مقیاس کلان) و هم درخانه (مقیاس خرد) ادراک فضایی برای هر سه گونه فضا، ارزشی مشابه قائل است؛
• سهم فضای بسته (شامل سقف ، کف و دیوار در یک بنا، متناسب با میزان فضای باز و پوشیده تعیین می شود؛
• انواع فضای بسته در جایگاه های مختلف سازمان فضایی با ابعاد و مضامین و حالتهای مختلف وجود دارند؛
• این فضاهای بسته استقلال نسبی داشته و از توان ترکیب با یکدیگر نیز برخوردار می باشند؛ 
•  فضاهای بسته دارای مقیاس های تعریف شده از کوچک تا بزرگ هستند که همخوان با نیازهای شیوه زندگی است (دو دری، سه دری، پنج دری)؛ امکان بسط فضاهای بسته به یکدیگر ، بسط فضای بسته به باز و پوشیده در نظام طراحی سازمان فضایی خانه های تاریخی وجود دارد؛

معماری خانه های معاصر

• سهم فضای بسته به خاطر غلبه مفهوم تملک و فقدان ادراک عمومی بر ضرورت حضور گونه های دیگر فضا، بر فضای باز و پوشیده غلبه کرده است؛ 
• مقیاس معینی برای تعیین ابعاد فضای بسته وجود ندارد؛ 
•  فضاهای بسته در خانه های معاصر دو نوع مجزا و درهم هستند. فضاهای مجزا تنها استفاده خصوصی داشته و فضاهای درهم قلمرو عمومی خانواده است؛ 
• امکان ترکیب فضاهای بسته با یکدیگر بسیار اندک است؛ 
• گرایش مسلط طراحی، افزایش فضاهای بسته در قالب اتاق های خواب در هر ابعادی

فضای پوشیده و تفاوت معماری خانه معاصر و سنتی

معماری خانه های سنتی

• فضاهای سرپوشیده یکی از گونه های اصلی فضا در معماری است که بیش از دو هزار سال با شیوه های زندگی ساکنان ایران زمین عجین شده است. فضای سرپوشیده عمدتا دارای سقف و کف می باشد؛ 
• از کل قطعه زمین که به سازمان فضایی یک بنا اختصاص دارد، سهم معینی به فضای سرپوشیده اختصاص دارد؛ 
• انواع فضاهای پوشیده در جایگاه های مختلف سازمان فضایی مستقر در یک قطعه ملکی با ابعاد مختلف، مضامین و حالات مختلف وجود دارند؛
• فضاهای پوشیده ، هم زمان و هم مکان ، هم حریم بیرون و درون و هم مفصل و محل اتصال فضاهای باز و بسته هستند و از امکان ترکیب با هر دو فضای باز و بسته برخوردارند؛

خانه امیر نظام (موزه قاجار)

معماری خانه های معاصر

• سهم فضای سرپوشیده در سازمان فضایی خانه های معاصر کمرنگ و زمینه حذف کامل آن فراهم شده است؛ 
• معدود فضاهای سرپوشیده بصورت تراسها و ایوانها در خانه های معاصر حضور دارند که به سبب عدم رعایت شیوه های توانمندی فضا چندان سودمند و قابل استفاده نمی باشند. این فضاها به دلیل برخورداری از اشراف و فقدان چشم انداز، تأثیرگذاری بر کیفیت سازمان فضایی خانه های معاصر را از دست داده اند.

منبع: کتاب خانه، فرهنگ، طیعت در معماری ایران ، محمد رضا حائری مازندرانی