هوشنگ سیحون

هوشنگ سیحون به سال ۱۳۹۹ خورشیدی در خانواده ی هنرمندی که همگی اهل موسیقی بودند به دنیا آمد.هوشنگ سیحون طراح، نقاش نامدار و جز معماران نسل دوم پیشگامان یا متاخران معاصر ایران می باشند که خدمات ارزنده ای در زمینه آموزش و حفظ اصالت معماری ایران انجام داده اند. ایشان با معماری ایران آشنایی کامل داشتند، کاربرد مصالح را به خوبی می شناختند و به تناسبات و روابط ریاضی گونه در معماری توجه ویژه ای داشته که آثار ماندنی از خود به یادگار گذاشته اند. (سلطانی.۱۳۹۱)با توجه به مشابه بودن سبک تدریس استادانش در دانشکده هنرهای زیبا و بوزار که سبک معماری تاریخ گرا داشتند وی نیز این نوع سبک را برای خود برگزید و در اکثر کارهای خود از این سبک پیروی کرده و قصد داشت تا با معماری سنتی و کهن ایران با تکنولوژی و معماری مدرن میتوان بناهای شاخص و در خور شان شخصیت های برجسته کشور ساخت،‌که همه بتواند بیان کننده شخصیت آنها بوده و هم نمادی از تاریخ ایران باشد. (ﻗﻤﺼﺮي ،1392)

برای خواندن مطالب مربوط به معماری معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بعد از انقلاب

بنا به گفته کامران دیبا”هوشنگ سیحون کسی بود که معماری مدرن را به شیوه ای مناسب با فرهنگ در ایران اجرا کرد.‍”(دیبا ۱۳۶۸) این بیانیه دیبا خود ، خود دال بر بومی گرایی معماری به سبک و سیاق ایرانی است، که سیحون در آثار خویش، پیش گرفته است.

 علی اکبر صارمی درباره ی هوشنگ سیحون نیز چنین می گوید: ٬٬او  جزو اولین معمارانی بود که معماری مدرن را در طراحی و ساخت بناهای کشور وارد کرد و می دانست چگون و در چه کاری از مصالحی چه نوین و چه بومی استفاده کند. “(بهزاد راد. 1391)

حسین امانت عقیده دارد، “هوشنگ سیحون با تعبیر مدرن ، معماری قدیم را احیا کرد و ضمن حفظ هنر قدیمی معماری ایران، معماری مدرن دنیای امروز را نیز با آن ترکیب کرده و آرامگاه بی نظیری برای ابوعلی سینا، خیلم و نادرشاه به منصه ظهور گذاشته است. “(خطیبی،۱۳۹۱) به گفته حسین شیخ زین الدین، “هر واقع برای هوشنگ سیحون فرصتی بود که چیز جدیدی پیدا کند، او به طور کامل یک معمار مدرندر زمان خودش بود. او اولین بار بوده که توانسته با ظرافت خاصی تعاملی بین معماران و فرهنگی ایجاد کند. تفاوت هوشنگ سیحون با معماران هم عصرش این بود که بسیار خوب مصالح را می شناخت. “(شفیعی،۱۳۹۴)

آرامگاه ابوعلی سینا

هوشنگ سیحون به دلیل ساخت بناهای مقبره ای فاخرش به معمار مقبره لقب گرفته ، وی با استفاده از مصالح بومی و بتن که از مصالح نوین معماری اروپا بعد از جنگ جهانی دوم لود در کارهایش به خوبی استفاده کرد و توانست نشان دهد که می توان با استفاده به جا از امکانات و تکنولوژی روز دنیا، بناهای متناسب با اقلیم در کشور ساخت. ایشان اعتقاد داشتند که معماری ایران از چن جهت و موضوع اهمیت دارد، یکی محیط زیست و شرایط جغرافیایی ایران دیگری سنت و فرهنگ مردم، که با آن زندگی می کنند. به گفته ایشان : “این مسائلی هستند که در معماری گذشته داشتیم و در معماری حال و آینده نیز باید مد نظرقرار بگیرد. “(مرباغی،۱۳۸۹)

سبک کار طراحی هوشنگ سیحون با توجه به علاقه و استعدادش در نقاشی، از روش اسکیس در ابتدای کار طراحی معماریش بود که این روش را در مدرسه بوزار آموخته و با توجه به اهمیت روش اسکیس و طرح کلی به عنوان روش معین طراحی که در مدرسه بوزار مورد توجه و گسترش واقع شد، ایشان نیزایده های اصلی ساختار بنای خود را در ابتدا به روش اسکیس طراحی می نمود. این دیاگرام های ساده به روشنی تبدیل به بنای معماری شده است و در مقابل با توجه به بنا می توان دیاگرام ایده را به روشنی تصور کرد و(بانی مسعود،۱۳۹۰) همانند استیون هال که اکثر پروژه های خود را با اسکیس آغاز می کند یا دست کم پروژه های خود را در کنار اسکیس هایش ارائه می کند.

برای خواندن مطالب مربوط به معماري معاصر ایران لینک روبرو را کلیک کنید: معماری معاصر ایران بانی مسعود ، کتاب معماری معاصر

همچنین سیحون، سردسته معماران مدرن تاریخ گرای ایران، و استاد معماری یادمانی است. فهم و درک درست کارهای ایشان بدون بررسی و شناخت معماری ایران و معماری غرب ، راه را به جای نمی برد.(بانی مسعود ۱۳۹۰) از نظر هوشنگ سیحون ، معماری دو بال دارد، یکی عملکرد است و دیگری ، زیبایی(سلطانی،۱۳۹۳) وی در مورد ایده های طراحی خود و نحوه ی برخورد با معماری و عوامل موثر چنین می گوید: “در معماری باید قبل از هر چیزی منطق را همیشه در نظر داشته و آنچه میسازیم با احتیاجات برنامه و صاحب کار بایستی مطابقت داشته باشد. هیچ چیز زیاد تر یا کم تر از آنچه مورد احتیاج است نبایستی ساخته شود و سادگی و بی تکلفی را هدف خود قرار دهیم. “(مرباغی ۱۳۸۹) و در ادامه چنین بیان می دارند: “طرح نقشه یک ساختمان، مثل حل یک مسئله است. بایستی همیشه ساده ترین راه حل را در نظر گرفت و از راه های پیچیده صرف نظر نمود، برای هریک از مصالح ارزش مخصوص به خودش را قائلم و همیشه سعی کرده ام با بکار بردن به موقع آنها ارزش واقعی شان را به معرض نمایش بگذارم. ” (بانی مسعود ۱۳۹۱)

بررسی آثار هوشنگ سیحون

استاد هوشنگ سیحون از بهترین معماران ایرانی است و به مرد بناهای ماندگار معروف است، آن هم به دلیل طراحی و نظارت بر ساخت آرامگاه بزرگانی چون خیام، کمال الملک، بوعلی سینا ، نادرشاه افشار، کلنل محمد تقی خان پسبان و ده ها مقبره و آرامگاه دیگر. ضمنا وی طراح بنا موزه توس در سال ۱۳۴۷ و همچنین ساختمان بانک سپه در میدان توپخانه تهران نیز میباشد. استاد سیحون در کنار معماری به نقاشی از مناظر و روستاهای ایران علاقه داشت. وی نمایشگاه هایی از این آثار را در ایران و در خارج از ایران برپا کرده است. آثار این استاد برجسته در نمایشگاهی در دانشگاه ماساچوست در سال ۱۹۷۲ در کنار آثار هنرمندانی همچون پیکاسو و دالی به نمایش در آمد. در این نمایشگاه تابلویی از کلافه های خط به نمایش گذاشت که در آن از خطوط موازی و پر پیچ و تاب که هیچ همدیگر را قطع نمیکنند، استفاده کرده بود. او به مرد بناهای ماندگار شناخته می شود و برنده ی جایزه ی بیتا در سال ۲۰۱۲ بوده است. او پس از پایان تحصیل معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۳،‌به دعوت آنده گدار (رئیس اداره باستان شناسی وقت ایران) برای ادامه تحصیل راهی پاریس شد و در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس طی حدود ۳ سال زیر آموزش اوتلو زاوارونی به تکمیل دانش معماری خود پرداخت و در سال ۱۹۴۹ به درجه ی دکترای هنر رسید. او پس از بازگشت به یران تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به عنوان دانشیار دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران مشغول به کار شد و بین سال های ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۷ ریاست دوره ای این دانشکده را بر عهده گرفت. از فعالیت های او در این دوره تاسیس سه رشته شهرسازی، هنرهای نمایشی(مانند تئاتر) و موسیقی بود.

آرامگاه خیام هوشنگ سیحون

او همچنین سعی در تربیت دانشجویان به فرهنگ و تاریخ ایران با تشویق و بردن آن ها به نقاط مختلف ایران می کرد. سیحون در طول سال های فعالیت خود عضو شورای ملی باستان شناسی،شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه های ایران و کمیته بین المللی ایکوموس، وابسته به یونسکو پیش از انقلاب(۱۳۵۷) بوده و به مدت ۱۵ سال مسئولیت بازسازی بناهای تاریخی ایران را برعهده داشته است. وی بیش از دو دهه در ونکوور کانادا زندگی کرد. او همچنین شهروند افتخاری فرانسه نیز بود. هوشنگ سیحون در سن ۲۳ سالگی نخستین اثر معماری خود بنای یاد بود آرامگاه ابن سینا را طراحی کرد. از میان دیگر پروژه های طراحی وساخته شده وی می توان به آرامگاه بزرگانی چون خیام،‌کمال الملک، ابن سینا، نادر شاه افشار و ده ها آرامگاه دیگر اشاره کرد. وی همچنن طراح بنای موزه توس در سال ۱۳۴۷ و همچنین ساختمان مرکزی بانک سپه در میدان توپخانه تهران، مجتمع آموزشی فرح، ساختمان های سازمان نقشه برداری کشور ، کارخانه نخ ریس کوروس اخوان، کارخانه آرد مرشدی، مجتمع آموزشی یاغچی آباد، سینما آسیا، سینما سانترال(سینمای مرکزی) ، کارخانه کانادا درای (زمزم کنونی) در تهران و اهواز، کارخانه یخ سازی کورس اخوان و حدود ۱۵۰ پروژه ی مسکونی خصوصی را بر عهده داشته است.(بانی مسعود، امیر،۱۳۹۱).

آرامگاه کمال الملک

او در سبک معماری خود بیش از هر چیز منطق را در نظر می گرفت. زیرا عقیده داشت هیچگاه هیچ چیز نباید بی منطق در معماری به کار رود.حتی کوچک ترین خط  و کم ترین نقطه باید دلیل و معنی مخصوص به خود داشته باشند. او به تناسب اجزای طراحی و سادگی آن اهمیت زیادی می داد. زیرا حجم ها و تناسباتش وقتی زیبا نباشند عوامل تزئینی ، تاثیریدر زیبایی آن نخواهند داشت. طراحی های سیحون از کاربری تبعیت می کردند. او از طرح های بی معنی و بی مغز بیزار بود و عقیده داشت که حقیقت باید بی پرده در معماری خود نمایی کند، حتی اگر زننده باشد. زیرا حقیقت همیشه زیبایی و لطف مخصوص به خود را خواهد داشت.(سیحون، هوشنگ، ۱۳۸۸)

آرامگاه نادر شاه افشار

هوشنگ سیحون و معماری اسلامی

سیحون معتقد بود اصطلاح معماری اسلامی اصطلاح نادرستی است و در واقع آنچه به نام معماری اسلامی شناخته می شود،همان معماری و فنون معماری دوره ساسانیان ایران است. او در یکی از مصاحبه هایش می گوید: “معماری ایران یک معماری مداوم ومداومت دار است که تحت تاثیر تحولات و افت و خیزهای سیاسی، اجتماعی و عقیدتی متوقف نشده است. از اولین نشانه ها و اسناد تاریخی معماری ایران، شاهد یک حرکت دائمی و یک روند حساب شده در معماری ایرانی هستیم. کسانی که این مرحله بندی را انجام می دهند قبل از اینکه بخواهند وارد مسائل هنری و تاریخ معماری شوند دارای یک پیش فکر و پیش داوری هستند که روی این نگرش به تاریخ تاثیر می گذارد. معماری پدیده ای نیست که در یک نقطه خلق شده باشد و بگوییم اسن سر فصل است و از اینجا به بعد یک فصل دیگر است. خود واژه ی معماری اسلامی را نیز قبلا مورد بحث قرار دادیم. درست است که برخی آثار معماری در خدمت اهداف و نیات مذهبی مردم جامعه قرار دارد همانند مساجد، حسینیه ها، مقابر و زیارتگاه ها ولی آن ها نیز معماری ملی هستند. معماری ایرانی پس از ورود اسلام ادامه همان معماری ایرانی قبل از این تاریخ است. درست است که از این سرفصل تاریخی به بعد عقیده، مرام و کیش جدیدی در ایران پار گرفت و فراگیر شد، ولی همانگونه که قبلا توضیح داده شد حتی بسیاری از مساجد اولیه در ایران با تغییر دکور در محل همان آتشگاه ها و آتشکده های زردشتی شکل گرفت.معماری مساجد حتی در دیگر کشورهای مسلمان نیز با الگو برداری از معماری ایران ساخته شد. با وجود عملکرد خاصی که در مساجد انجام می شود، تکنیک ساخت ، دید و تکنولوژی ساسانی در آنها دیده می شود یعنی ادامه و تکامل همان معماری اصیل ایرانی هستند.به اضافه، اعراب برخلاف ایرانیان دارای تمدن و سبک معماری خاص خود نبودند که بتوانند با آمدن به ایران بر هنر و معماری آن تاثیر بگذارند. در واقع حرکتی برعکس صورت گرفت چون همیشه پدیده متکامل تر است که روی پدیده های کمتر تکامل یافته تاثیر می گذارد. ” (گفتگو با نشریه فرهنگ، سال ۲۰۱۴)

هوشنگ سیحون و معماری مدرن در ایران

از نظر هوشنگ سیحون ، معماری ایرانی صرفا در ساختن قوس های شکسته و کاشی کاری و گنبد و طاق و این نوع کارها نیست.در معماری آنچه مهم است روحیه ی آن است و برای ما نیز درک روحیه و شخصیت معماری اصیل ایرانی اهمیت دارد و نه طاق شکسته یا قوس و عوامل دیگر که مربوط به فن(تکنیک) معماری هستند. این عوامل (مانند کاشی و گنبد و آجر کاری و درهای ارسی و مشبک ها و غیره) عوامل اجرا کننده یا توجیه کننده معماری هستند و نه روحیه آن، باید امروز یک سبک مشخص ایرانی بوجود بیاید. بناهای هخامنشی و ساسانی و صقوی بهم شباهتی ندارند ولی هرسه ایرانی هستند و در هر سه دوره شاهکارهای فراموش نشدنی بوجود آمده که تا امروز طرف تحسین مردم جهان است. چرا نباید امروز هم در معماری مدرن ایرانی شاهکار بوجود بیاید؟ ما بایستی اکنون از وسایل نوین( مانند آهن و بتن مسلح و بتن پیش فشرده و…) برای ایجاد معماری ایرانی یعنی ساختمان هایی که با شرایط محلی تطبیق می کند استفاده کنیم.(غفاری، فرخ،۱۳۴۱)

دوره ای راکه سیحون در آن به آفرینش بناهای یادبودی و یادواره ای می پردازد،مهندس« نادر اردلان»در دانشنامه ایرانیکا، دوران((پیدایش نمادهایی از یک هویت ملی روز افزون)) می نامد و بناهای خلق شده در آن را که « تصاویر گذشته ای افتخار آمیز مانند آرامگاه های نو بنیاد یا بازسازی شده دانشمندان، شاعران و قهرمانان ملی»و… به شمار می آمدند «اغلب کوچک و با طرح هایی هنرمندانه» و اجراهایی خوب بر می شمارد که «گواه تحصیلات طراحان ایرانی در پاریس قبل از جنگ» جهانی دوم به حساب می آید.

نابسامانی در معماری و شهرسازی از دیدگاه هوشنگ سیحون

از نظر هوشنگ سیحون این هرج و مرج زاییده تحول بی مقدمه معماری ما است، سال های گذشته ما یک روش قدیمی ساخت داشتیم و کمابیش با اصول کهن و دیرینه(مخصوصا در مورد مساکن ) عمل می کردیم که به طور کلی عبارت بود از در نظر گرفتن جهت ساخمان و ایجاد بادگیر و حوضخانه و تناسب قسمت های خالی (یعنی پنجره ها) با قسمت های پر ساختمان (یعنی دبوارها) و قطر دیوارها و طرز بنای سقف ها و ایوانها و سایه بان ها و شکل باغچه و حیاط و انتخاب درخت ها و غیره. تمام این جزئیات بنا برمطالعات مفصل و تجربه ی چندین صد ساله انجام می گرفت و معماران ما به جایی رسیده بودند که هدف خود، یعنی ایجاد زندگی راحت برای صاحب کار تامین میکردند. در گذشته موضوع زیبایی نیز در معماری ما منطقی بود. تناسب و رنگ مصالح که در نما و در داخل بنا به کار می رفت و هماهنگی آنها با هم و جزئیات گچ بری یا آجر کاری و برجستگی ها و فرورفتگی ها و تطبیق آنها با نور طبیعی (مخصوصا در تهران که درخشندگی آفتاب کوچکترین برجستگی را نمایان می سازد.) و بازی حجم های هندسی و مخصوصا سادگی این اشکال تمام مسائلی بودند که معماران ما ( حتی در خانه های کوچک) به آنه سخت توجه می کردند. ولی از تاریخ ورود معماری مدرن بدبختانه ما خواستیم کورکورانه و بی توجه به سنن و اصول از معماری غرب تقلید کنیم و در نتیجه سبک خودمان را فراموش کردیم و روش اروپایی راهم بکار نبردیم. به این دلیل معاری ما نه فرنگی است نه ایرانی.(غفاری،فرخ،۱۳۴۱).

معمار خوب از نظر هوشنگ سیحون

معمار خوب آن است که با آنچه در اختیار دارد بتواند کار عالی انجام بدهد. در یکی از مسافرت‌های تحقیقی که می‌کردیم در شهر کاشان به خانه‌ای قدیمی برخوردیم که در حدود صدسال پیش ساخته شده است و معروف است به خانهٔ بروجردی. مرکز اصلی این ساختمان تالاری است گنبددار. وقتی ما گنبد را مطالعه می‌کردیم دیدیم که صددرصد از گل ساخته شده است یعنی با ابتدایی‌ترین مصالح. ولی در عین حال به‌قدری این گنبد (که در آن نه برنز و نه فلز و نه سنگ مرمر به‌کار رفته) با مهارت و زیبایی و تناسب و ارزش هنری ساخته شده است که انسان را خود به خود وادار به تحسین از معمار می‌کند که توانسته با مصالح بسیار ساده آنچنان عظمت و لطف را به‌وجود بیاورد. به نظر من مصالح موجود در ایران برای معماری جدید کاملا کافی است و ما معماران وظیفه داریم که از آنچه در اختیار داریم (آجر و سیمان و سنگ و آهن) به بهترین وجهی در کارمان استفاده کنیم. به جای کارهای لوکس و گران بیاییم عملی انجام بدهیم که ارزش واقعی مصالح محفوظ بماند. ولی اگر قرار باشد که اساس معماری ما درست نباشد در آن‌صورت به‌کاربردن سنگ‌ها و فلزهای گران‌قیمت ارزشی به کارمان نمی‌دهد. من فکر می‌کنم که ما نه امروز و نه در آینده احتیاجی به مصالح خارجی نداریم و معمار آن کس است که با گل خام هم بتواند یک کار هنری باارزش به‌وجود بیاورد. (در گفتگو با فرخ غفاری نویسندهٔ مجلهٔ آرش، ش 5، سال 1341)

خانهٔ بروجردی ها

پیشرفت معماری ایران

پیشرفت در دنیای هنر امروز بر مبنای رقابت و همکاری درست است. هر کسی سعی می‌کند که کارش از دیگران بهتر و موفق‌تر باشد. در معماری نیز این اصل مسلم است. هنگامی سطح معماری مملکت ما پیش خواهد رفت که برای انجام کارها مهندس‌های متعددی وجود داشته باشد و رقابت و همکاری صحیح به‌وجود بیاید. بدین نظر ما سعی خواهیم کرد که اولیای امور را وادار کنیم که معماری را از انحصار عدهٔ معدود در بیاورند، یعنی به یک مهندس (هر قدر هم که مسن و با تجربه باشد) بیشتر از حدی که در توان اوست سفارش داده نشود و در عوض به جوانان هم به اندازهٔ استعداد خودشان کار داده شود تا بتوانند با تجربه‌داران و بزرگان روی اصول درست رقابت کنند. برای عملی ساختن این فکر باید مرجعی ایجاد کرد که محصل را پس از اتمام دورهٔ دانشکده همراهی کند و کار برایش تهیه کند. چنین روشی پس از ده یا پانزده سال نتیجهٔ مطلوبی خواهد بخشید. (در گفتگو با فرخ غفاری، منتشر شده در مجلهٔ آرش، ش ۵، سال ۱۳۴۱)

مطالب پیشنهادی

نمونه هایی از آثار هنری سیحون

منابع

مرشدی, سحر و حمیدرضا عامری سیاهوئی، ۱۳۹۸، بررسی معماری ایرانی و سبک شناسی آثار هوشنگ سیحون، دومین کنفرانس بین المللی عمران ، معماری و مدیریت توسعه شهری در ایران، تهران، دانشگاه صنعتی مراغه، https://www.civilica.com/Paper-CAUM02-CAUM02_289.html

سایت: goftaar.ir

archi-classic.ir