سابات (ساباط)
سا به معنای آسایش و بات به معنای آبادانی و سازه است و سابات را همانگونه که در فرهنگ دهخدا آمده است میتوان سایبان و سایه گاه معرفی کرد.
اما در مورد این که ساباط در ایران از کجا آمده و دارای چه معنا و مفهومی است دکتر محمدکریم پیرنیا، ، در کتاب«آشنایی با معماری اسلامی ایران» چنین میگوید:
« به طور کلی ساباط در زبان فارسی دارای ریشه ای کهن است .جزء اول آن ساختمان، آبادی و عمارت است .در ساباط هایی که سقف مسطح دارند، از تیرهای چوبی و حریر برای نگهداری وزن سقف استفاده میشد و دو دیواری که در امتداد کوچه بود، نقش دیوارهای حمال یا باربر را ایفا میکرد .اما ساباط هایی که طاق داشت، با توجه به مسائل استاتیکی به خوبی میتوانست وزن سقف را هرچقدر هم کوه سنگین بود، به ستونها، دیوارها و سپس به زمین منتقل کند .روی آجرچینی این سقفها هم اغلب به صورت رومی انجام میشد. بسیاری از ساباطها فقط بار سقف خود را تحمل می کردند و احتمالاً مسیری بوده اند که خانه های دوطرف کوچه را به هم پیوند میدادند، اما بعضی ساباطها روی سقفشان کاربری مسکونی داشته اند که معمولاً اتاقی با یک یا دو در بازشو و دارای چشم اندازی مناسب به کوچه بوده است.»
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: سبک های معماری ایرانی
همانگونه که گفته شد؛ ساباط ها سایه بان هایی هستند که از جنس ساختمان بر روی گذر کوچه ساخته می شدند، و در بیشتر مواقع فضایی بالای آن در نظر گرفته شده و به ساختمان اختصاص داده می شد.، پایه های ساباط ها دیوارهای خانه های دو طرف وجه بودند. از این رو ساباط ها مایه یکپارچگی و استواری خانه های کناری هستند و به آنها در پایداری در برابر نیروهای پدید آمده از فشار سازه کمک می کند. ساباط ها از لحاظ نوع سقف به دو گونه تقسیم می شوند؛ یک گونه آن دارای مسقف مسطح بوده و از شیرهای چوبی و حصیر برای نگهداری وزن سقف آن استفاده می شود. و نوع دیگر ساباط هایی است که دارای طاق هستند. این ساباط ها با توجه به مسائل استاتیکی به خوبی میتوانستند وزن سقف را هر قدر هم سنگین بود به ستون بناء دیوارها و سی به زمین منتقل کند.
از دیدگاه ساختار معماری دلایل ایجاد ساباط ها را میتوان به شکل زیر ذکر نمود:
- عنصر اقلیمی به عنوان سایه بان
- عنصر اقلیمی به عنوان بادشکن
- عنصر سازه ای جهت استحکام بناها
- عنصر کارکردی فرهنگی و اجتماعی
اگر بخواهیم از لحاظ فرم شناسی ساباط های ایران را دسته بندی کنیم، تقسیم بندی زیر ارائه میگردد:
- بر اساس مصالح
- بر اساس نوع پوشش
- بر اساس مکان
- بر اساس تزئینات و سابات های روزن دار
- بر اساس تراز ارتفاعی
برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: سبک شناسی معماری ایرانی ، ویژگی های معماری ایرانی
منابع و مآخذ
پیرنیا محمد کریم(معماریان غلامحسین)، 1391، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران، انتشارات موسسه فرهنگی سروش دانش
دهخدا علی اکبر، (1373) لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران.
غیاثی خشایار، کامران کسمایی حدیثه، 1397، گونه شناسی ساباط در اقلیم گرم و خشک ایران، معماری شناسی- نشریه اختصاصی معماری و شهر سازی ایران
کردنژاد امید، و سلیمانی تفتی ناهید، نقش ساباط در معماری شهر کرمان اقلیم گرم و خشک، کنفرانس بین المللی پژوهش های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما
