معماری پارتی
نام معماری پارتی برگرفته از : اولین نمونه های هنر و معماری اسلامی در منطقه خراسان شکل گرفت.
دوران : قرن اول هجری – قرن چهارم هجری ( زمان آل بویه و دیلمیان)
قلمرو خلفای راشدین
معماری این دوره الهام گرفته معماری : معماری دوران پارتی + معماری مسجد مدینه
برای خواندن مطالب مربوط به معماری ایرانی لینک روبرو را کلیک کنید: پلان خانه های سنتی ایرانی
ویژگی های معماری این دوره :
1. پلان مستطیل شکل
2. فضای شبستانی یا چهل ستونی
3. ساده و بیپیرایه (فاقد تزئینات)
4. مصالح اولیه خشت خام و آجر
5. فاقد پوشش و تزئینات یا گاهاً پوشش کاهگل
6. استفاده از تک منار منفک با مقطع دایرهای در شمال بنا
7. قوسهای بیضی، تخممرغی، ناری
بناهای ساخته شده در این سبک :
ردیف | نام | سال ساخت | کاربری | توضیحات |
1 | مسجد مدینه | 662 میلادی | مسجد | – تهیه سنگ لاشه از نزدیک ترین کوه
– بدون ملات و خشکه چین – ارتفاع به اندازه بلند ترین مرد عرب در حالی که دستانش را بلند کرده است. – سقف از پوست چهارپایان به سان سایه بان – تیر و ستون از نخل خشک و بی بار |
ورود اسلام به ایران | ||||
2 | مسجد جامع فهرج | 50-60 هجری | مسجد | – در 2 کیلومتری یزد و در جاده قدیمی یزد به کرمان واقع است.
– بدون پیرایه و طراحی ساده – سبک معماری بین شیوه پارتی و خراسانی است. – بنا کاملا خشتی و دیوارها کاهگلی اند. – نقشه ساده ای دارد. – دارای شبستان سه دهانه/ دهانه میانی فراخ تر است. و قوس ناری دارد. طاق ها نیز ناوی و طاق آهنگ است. – در قسمت شمالی مناره ای وجود دارد که جدا از ساختمان است . که در قرون بعد به بنا الحاق شده است. – نقش درهای ساسانی با گچ بر روی دیوار شرقی نگاشته شده است. |
3 | تاریخانه دامغان | 150 هجری | مسجد | – نقشه شبستانی دارد.
– بخشی از مسجد چندین بار دوباره سازی شده است. – صحن بزرگ چهارگوش دارد که در اطراف آن رواق هایی با طاق ضربی بر روی پایه های مدولار قرار دارد. – مردم واری رعایت شده است. – بنا آجری چینی شده و ابعاد آنها مثل ابعاد آجر ساسانی است. – در رواق اطراف حیاط دهانه وسط نسبت به دهانه های دیگر ارتفاع بیشتری دارد. – قوس های ابتدائی مازه دار بودندو بعدها تیزه دار شدند. |
4 | مسجد جامع اصفهان | 454 هجری | مسجد | – طرح اصلی مسجد شبستانی و خراسانی است.
– تقریبا از سلسله های کهن ایرانی در آن نشانی یافت می شود. – محراب و بخش بزرگی از دیوار سوی قبله مسجد کهن با گچ بری ناب و بی هتا در زیر کف شبستان جنوبی مسجد کنونی یافت شده است. – سوی قبله مسجد کهن و کنونی 20-30 درجه اختلاف دارد. – در سال 226 مسجد کهن تخریب و بجای آن مسجدی شبستانی با میانسرا تشکیل شد. – در زمان ال بویه ردیف ستونی تشکیل و باعث کوچک تر شدن حیاط شد. – در سده پنجم و ششم 4 ایوانی شد. – در سال 473و481 گنبد های زیبائی در بخش شمالی و جنوبی ساخته شد. |
5 | مسجد جامع اردستان | قرن 2و3 هجری | مسجد | – کاملا سادگی خراسانی را ندارد.
– تفاوت در ساختمایه، گچبری، تیزه دار شدن پوشش این را روشن می سازد. – این مسجد در مرکز محله محال اردستان که از مهم ترین محلات است ساخته شده است. – شبستان های ستوندار از 4 طرف حیاط را احاطه می کرده است. – شبستان شمالی و جنوبی دارای پنج دهانه بطرف حیاط و سه چشمه عمق داشته است. – دهانه میانی شبستان شمالی و جنوبی عمق بیشتری داشته است. – شبستان های شرقی و غربی دارای شش دهانه و دو چشمه عمق بوده است. – هر شبستان مدل ستون متفاوتی دارد . – تزئینات گچبری با تنوع و تفاوت در طرح و پرداخت بر روی چفد دالان ورودی جنوب غربی موجود است. – ساختمان از آجر و ملات گچی ساخته شده است. – |
6 | مسجد جامع نائین | 349 ه.ق | مسجد | – قدیمی ترین قسمت بنا مربوط به شبستان جنوبی است.
– مسجد ترکیبی از رازی و خراسانی است. – در این مسجد نخستین بار چفد تیزه دار استفاده شده است. – کمرپوش های شبستان جنوبی در سده هشتم به مسجد افزوده شد. |
7 | مسجد جامع نیریز | قرن 4 هجری | مسجد | – |
8 | مسجد جامع ابرقو | مسجد | – |
- بناهای زمان سامانی تلفیقی از دو سبک رازی و خراسانی اند. نمونه آشکار آن مقبره امیر اسماعیل سامانی است. این بنا به صورت چهارگوش و با ارتفاع 10 متر واقع است . در آن نمونه های آجرکاری بدیع دیده شده و دارای گنبد است. برای خواندن مطالب مربوط به معماري ايراني لینک روبرو را کلیک کنید: ویژگی های معماری ایرانی ، هنر معماری ایران
مسجد مدینه
مطالعه بیشتر :
شیوه های معماری ایرانی | شیوه پارسی
شیوه های معماری ایرانی | شیوه پارتی
شیوه های معماری ایرانی | شیوه رازی
شیوه های معماری ایرانی | شیوه آذری
شیوه های معماری ایرانی | شیوه اصفهانی
منبع : سبک شناسی معماری ایرانی – دکتر محمد کریم پیرنیا، دکتر غلامحسین معماریان – 1397