کشور روم(کشوری گسترده)از جنوب به صحرا،از شمال به رود راین و دانوب از خاور به دره دجله و فرات محدود بود.
روم تسلط خود را به سرزمین تمدن های کهن مصر،سومر،بابل،فلسطین،فینیقیه و یونان برقرار ساخت و در خاورکاری را که اسکندر اغاز کرده بود ،ادامه داد.
برای خواندن مطالب مربوط به معماری مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: معماری مدرن در ایران
ویژگی های روم باستان و تمدن روم :
-از مراکز مهم تمدن روم شبه جزیره ایتالیا بود که از موقعیتی مرکزی برخوردار است و از همه سو به سهولت به دریای مدیترانه دسترسی دارد.
ایتالیا به خاطر اوضاع جغرافیایی اش توانست دنیای مدیترانه را به سوی خود جلب کند.
-هنر و تمدن رومی وارث بلا فصل تمام فرهنگ های پیشین حوزه مدیترانه ،ازجهات بسیار،ترکیبی از هنر های روزگار باستان و اساسا با هنر یونان تفاوت داشت.
-امپراطوری روم جامعه ای جهان دوست و فارغ از تعصب ملی بود که در ان خصوصیات هر قوم و کشوری به اسانی جذب می شد و به پیروی از روم انگاره ای رومی به وجود می اورد .
– غلب شاهکارهای هنر روم امضایی ندارد،زیرا سازندگان از تمام نقاط امپراطوری پهناور گرد هم می امدند.
– معماری رومی منحصرا تابع راه و رسم زندگی عمومی و خصوصی رومیان بوده است.
-این معماری از دوره اتروسک ها شروع شده و در دوره جمهوری امپراطوری به نقطه اوج خود می رسد.
در دوران جمهوری و امپراطوری رومی ها به قدرتی کم نظیر(در پی جنگل ها و کشور گشایی ها)دست یافتند.
-به نحوی که در نخستن های پس از میلاد مسیح کشور روم در ایجاد سازمان های دیوانی و اجتماعی و لشکری ،و نیز در معماری به مرتبه ای کم نظیر دست یافت.
معماری اتروسک ها(اتروریایی)
به گفته «هرودوت»مورخ بزرگ یونان معماری اتروسکها پایه و زیرساخت معماری روم می باشد.
اتروسک ها زادگاه خود در «لوریا»(لیدیه)واقع در اسیای صغیر را در قرن هشتم .ق.م.ترک کردند ودر ناحیه ای به نام «اتروریا»میان فلورانس و رم امروزی (شمال غربی تمدن روم )مستقر شده بودند که اکنون به نام (توسکانی)یعنی سرزمین توسکها یا اتروسکها خوانده می شود.
اتروسکها معماران بزرگی بودند و روش هایشان در تمدن روم دوران بعد به وسیله رومیان مورد استفاده قرار گرفت.اتروسکها از پیشرفت قابل ملاحظه ای در طرح های تاسیساتی با مقیاس بزرگ برخوردار گردیده اند؛ مانند ساخنمان های دیوارهای شهر ،مجاری فاضلاب،زهکشی مرداب ها یا باتلاق ها ،کنترل رود خانه هاو کندن کانال هایی برای میزان یا همسطح کردن اب دریاچه ها.
اترورهایی ها نخستین دیوار دفاعی را گرداگردهفت تپه رم برپا ساختند؛ و اگر چه انها هرگز نتوانسته اند تشکیل ملت واحدی دهند،شهر های بسیاری را با اصول شهرسازی و مهندسی همراه با استحکامات و گورستان های عمومی،خیابان ها و جاده های کوهستانی برپا ساختند.
برای خواندن مطالب مربوط به معماري مدرن لینک روبرو را کلیک کنید: معماری مدرن تهران ، معماری مدرن تاریخچه
انچه ازجهات عمده معماری رومی و تمدن روم را از معماری یونانی متمایزمی سازد ،عبارتنداز:
۱-در مقایسه با دوران کلاسیک یونان،معماری رومی بیشتر بر جنبه های دنیوی وبهره وری تکیه داشته است.
۲-معماری شکوهکند شهری و نیز معماری خصوصی و خانگی در شیوه رومی،به مراتب بیش از شیوه یونانی به ساخت ،تزیین و بزرگی داخل بنا توجه نشان میداد ،به بیان دیگر ،معماری یونانی نوعی پیکره سازی بود که میبایست از بیرون تماشا می شد؛در حالی که معماری رومی عبارت بود از پیاده کردن اصول مهندسی در قالب ساختمانی سودمند برای استفاده انسان.
۳-رومیان بیش از هر قوم دیگردنیای کلاسیک به ارزش انتخاب اندازه و تناسبات درست مبتنی بر اصول فنی برای ایجاد شکوه و عظمت ساختمانی پی بردند و ازاین شناخت در زمینه هنر ،بهره برداری شایسته کردند.
معبد ژوپیتر
رومی در نخستین سده های پس از میلاد مسیح درمعماری شکوهمند، شهرسازی ، احداث بناهای عمومی ،میدان های اجتماع و دادوستد،جایگاه های ورزش های قهرمانی ،راه ،ابروها ، حمام های پر تجمل، امفی تئاتر،طاق نصرت هاو… به مرتبه ای کم نظیر دست یافتند.
معماری و تمدن روم در دوره جمهوری :
دوره جمهوری دوره کشور گشایی و تحکیم امپراطوری در قلمرو گستره روم بود و ان مسئله موجب گردید که هنر رومی هنوز در سیطره هنر هنلی باشد.
معماری این دوره بیشتر متوجه شهرسازی و برنامه ریزی شهری بود.
در این دوره معماری پرستشگاه ها چندان مورد توجه نبود؛ و معبدی که ساخته می شد در پلان و عناصر تشکیل دهنده متاثر از معماری یونان بود.
موضوع اصلی کار معماران رومی ساختن ساختمان ها و ابنیه بزرگ عمومی بود.
از بناهایی که در این دوره ساخته شدندمی توان به معابدی همانند«فورتاناویریلس»اشاره کرد که در اواخر سده دوم ق.م.در شهر رم ساخته شد.
در حالت کلی فضاها و معابد تمدن رومی دارای فضاهای وسیع تری نسبت به معابد یونانی و مصری بودند .
در معماری مصر و یونان بازی با احجام مطلوب است ،به ویژه در معماری مصرکه معماری جرمی است.
مصری ها همواره با جرم و احجام غول اسا،معماری خویش رابیان داشته اند.
معماری یونانی بااینکه جلوه ای انسانی و معقول و منطقی دارد اما در ان همواره تلاش در بیان زیبایی و مطرح کردن ساختمان به عنوان یک حجم و تندیس بوده است.اما معماری رومی سعی در فضاسازی داشته است.
فضاسازی در معماری روم
فوروم های تمدن رومی (فوروم = مرکز اجتماعی شهر)
در دوره جمهوری فوروم هایی در شهر های رومی ساخته شد که مجموعه میدانی با فضای باز که اطراف ان را ستون گرفته و محل اجتماع عمومی و دادوستد بود.این فضا مهم ترین مراکز شهری مثل معبد ،دادگستری ،بازارها و…را شامل می شد.
مکان های قرار گیری فوروم در شهر به طوری بوده است که دسترسی اسان به ان از طریق راه های اصلی صورت می گرفته است.و به عنوان مرکزی اجتماعی برای شهر به شمار می رفته است.
یکی از این فوروم ها فوروم پمپی است.
در سده هجدهم،اروپا از کشف شهر های مدفون پمپئی و هرکولائوم که در سال 79 میلادی به زیر لایه های گدازه های اتشفشانی رفته بود،شدیدا به هیجان امد.
عناصر سازمان دهنده اصلی شهر،-گذرگاه شمالی –جنوبی-گذرگاه های شرقی-غربی است.
نوع نقشه شهر از نوع نقشه های نامنتظم یک شهر رشد یافته است.
پس از فوروم روم،فوروم شهر پمپئی مهم ترین نمونه یک مرکز اجتماعات رومی است.
این فوروم به دور از شریان های اصلی رفت و امد ساخته شده است.
وسایل ترابری نمی توانسته اند در ان داخل شوند.
این فوروم مرکز فعالیت های دینی ،بازرگانی و اداری است و در یک کلام قلب تپنده شهر.
کولسئوم
کولسئوم در نظر انسان های امروزی بیش از هر ساختمان دیگری مظهر روم به شمار می رود.
ساختمان کولسئوم از ابتکارات رومیان است زیراایشان بودند که تئاتر (نیم دایره)را به امفی تئاتر (یعنی دو تئاتر روبه روی هم )به شکل فضای بسته بیضی شکل یا میدان ورزش تبدیل کردند.این بنا برای اجرای مسابقات،تئاترو جنگ های اسطوره ای میان انسان و حیوانات بود که می توان از نزدیک این صحنه ها را دید.
این ساختمان که در سال 80 به بعد میلادی به پایان رسید از نظر حجم یکی از بزرگ ترین بناهایی است که در سراسر دنیا در عصر فوق به وجود امده است.به طوری که از روزگار ابادانی اش بیش از 5000نفرتماشاگر را در خود جای می داده است .در این بناهم طاق گهواره با زاویه قائمه تشکیل میابد،به کار رفته است .
کف صفحه چوبی است ودر زیر ان مجموعه ای از اتاق ها وگذرگاه ها برای عبورحیوانات وحشی و سایر تدارکات لازم جهت راه اندازی و اجرای نمایش قرار گرفته است.تعداد80 دیوار به عنوان تکیه گاه برای طاق گنبدی شکل،گذرگاه ها،پلکان و ردیف صندلی،روی صحنه قرار گرفته است.
سه ردیف طاق های گنبدی شکل روی در ستون ها و سرستون قرارگرفته اند،در ستون های طبقه اول سبک معماری دوریک ((doric،در طبقه دوم سبک(ionic)ودر طبقه سوم سبک کرنتین(Corinthian)که نزدیک به سبک کلاسیک یونان بود،به کار رفته است.
در بالای این سه طبقه اصلی ،طبقه زیر شیروانی شامل ستون های مستطیل شکل پر شده است،در قسمت بالا،دیوار کوب ها و بندگاه هایی وجود دارد که تیرک هایی را که سایه بان به انها اویزان است ،نگه داشته اند.
در ساخت عمارت با دقت بسیاری از انواع ترکیبات ساختمانی استفاده شده؛برای فونداسیون از بتون و برای ستون ها و طاق ها از سنگ اهک استفاده شده است.در ستون های به کار رفته برای دیوار دو طبقه زیرین ،از انواعی سنگ متخلخل به نام توفا(tufa)استفاده شده است.
در میان عناصر عمودی و افقی از ستون های دیوار که ردیف های بیشماری از هلال ها را در میان گرفته اند،تعادل دلپذیری به وجود امده است.سه شیوه یا سه نوع ستون یونانی دوریک،یونیک و کرنتین برحسب سنگینی بر روی یکدیگر سوار شده اند.
اگر به ستون ها دقت شود تقلیل تدریجی تناسب ستونها دیده می شود.
هلالها و طاقهای قوسی و نیز استعمال ساروج مخلوط با خورده سنگ ها با رومیان اجازه داد تا برای نخستین باردر تاریخ معماری فضاهای وسیع در داخل ساختمان ایجاد نمایند.
نما از سنگ تراشیده شده است .بلوکهای سنگ تراشیده را بدون استفاده از ملاط برروی هم قرار داده و برای اتصال سنگ ها از بستهای فلزی استفاده کرده اند.
معبد پانتئون
از بهترین و سالم ترین یادمان های رومی است.نمونه ای بارز از تحول معماری رومی و استفاده از طاق و گنبد است.پانتئون معبد گرد بسیار بزرگی متعلق به ابتدای قرن دوم بعد از میلاد می باشد.داخل این معبد که به طرزی استثنایی سالم مانده از کلیه ساختمان های رومی دیگر بزرگتر است.مقصوره پانتئون از خارج به استوانه ای ساده می ماند که گنبد با انحنای خفیف روی ان را پوشانده است.
گنبد پانتئون،پوسته ای بتنی دارد که تدریجا در سمت قاعده برضخامتش افزوده می شود.دیوار های نگهدارنه گنبد بسیار ضخیم اند ودر سطح شان فرونشستگی های مستطیل و نیم دایره یک در میان ایجاد شده است.
به نمای خارجی چندان توجهی نکرده اند اما در فضای درونی و در داخل وسطح دیوارها نقاشی زیبایی بوجود اورده اند و از طریق نورگیری که در مرکز گنبد وجود دارد نور به درون هدایت می شود.در جلوی این فضا رواقی مستطیل شکل به عنوان رواق ورودی تعبیه شده است.این بنا به گونه ای سادگی پر هیبت در مقیاس بزرگ را به بیننده عرضه می دارد.
معماری روم
نباید از یاد برد که نیروی ابتکاررومیان در ساختن فضاهای بزرگ درونیبه شناخت و اطلاعات مهندسی ایشان از خواص احجام ایستایی احجام بستگی دارد.
اساسا انچه را که رومیان می دیدند چنین بود:
چگونه باید فضایی پهناوررا محصور کرد و بر فرازش سقف زد؛وچگونه نور کافی را به این فضای بزرگ رساند و درعین حال انراباز وبدون تیرها و ستونهای اضافی نگهداشت؟
ساده ترین راهی که ابداع نمودند استفاده از طاق های گهواره ای بود؛سقفی نیمه استوانه ای بربالای یک فضای دراز مستطیل شکل تشکیل می شد ،و لبه قف بر روی دیوارهای باربر می نشست .و این دیوارها بازدن پشت بند تقویقویت می شوند.
طاق مرکب:
در فواصل ثابت طاقی عمود و متداخل بر طاق گهواره ای میزدند که این طاق متقاطع را به وجود می اورد.
در نتیجه فضا از وجود دیوار های اضافی و بابر خلاصی می یافت و در زیر سقف ها و زیر گنبد پنجره کار می گذاشتند.
باسیلیکا
سبک پلان باسیلیکا از جمله سبک هایی است که در روم وجود داشت .این شیوه در معماری یونان وجود نداشت.از ویژیگی های مهم این نوع پلان داشتن سالن های کشیده و بزرگ و مستطیل شکل بوده و در موارد گوناگون می توانست انبوهی از مردم را ر خود جای دهد.
باسیلیکا محل معاملات،دادگاه ها،دفاتر تجاری و بازرگانی،ادارات بود.در کل باسیلیکا مرکزی برای ارائه خدمات شهری است. واین پلان بعدها مورد توجه مسیحیان در طراحی کلیسا قرار میگیرد.
باسیلیکای کنستانتین
باسیلیکای کنستانتین
در شهر روم قرار دارد حاصل اقدامی متهورانهدر ایجاد نوعی جدید از طاق بندی بود.در این بنا از طاق های گهواره ای عظیم استفاده شده است.
دیوار های بتنی با نمای اجری و ضخیم برای نگهداشتن طاق بندی ایجاد شده است.یکی از ویژگی های ساختمان داشتن دیوارهای پشت بند برای تقویت قوس هاست که مانع از رانش قوس ها می گردد.
نقشه برجسته از طاق کنستانتین
امفی تئاتر
در میان بناهای شهری امفی تئاتر از جایگاهی مهم برخوردار است که از قرن اول پیش از میلاد از سنگ ساخته می شدند و به تدریج با عناصر تزئینی مانند ردیف ستون و هلال و انواع سنتورها ارایش می یافتند.
تالار های نمایشی به شکل نیم دایره ومیدان امفی تئاتر ورزشی به شکل بیضی بود .نخستین نمایشخانه روم در 55 ق.م.به فرمان قیصر پمپئی و بزرگترین امفی تئاتر ورزشی در تمدن روم با نام کولسئوم به فرمان امپراطور دسپارین در 80 میلادی برپا شد
خانه های رومی
یکی از ویژگی های معماری رومی در تمدن روم ،علاوه بر ایجاد ساختمان های بزرگ و عمومی ،شامل انواع گوناگون منازل شخصی نیز می شود.
انواع خانه ها از کاخ های امپراطوری تا محله های فقیر نشین را در بر میگرد.
دوموس یا یرای رومی خانه ای اعیانی(به دور از هیاهوی شهر و برای اسایش و ارامش)برای سکونت یک خانواده بود که بر اساس سنت کهن سرزمین ایتالیا ساخته می شد.
علامت مشخص ان دهلیز سرگشاده یا نوعی حوض خانه است که ورودی مستطیل شکلی بود.
در مرکز بنا سقف گشاده و در اطراف ان اتاق های خانه قرار داشت .
اگر همه درهای روی محور اصلی باز شوند منظره ای دل انگیز دیده می شود؛مرکب از:
-حیاط ،باغ و باغچه
-چشمه و فواره اب
-تندیس های مرمرین و رنگین و
-دیوار های مزین به نقاشی و رنگ های درخشان .
در این خانه ها نقاشی و موزائیک از اهمیت والایی برخوردارند.به طوری چندین سیک مختلف برای تزئین دیوارها به کار می رفت.
نوعی دیگر از خانه های رومی در تمدن روم که کوچکتر از سرای رومی است،دستگاه امارت یا سختمان های عمومی برای اقامت مردم است.
مسلما این عمارت ها از همان اغاز پیدایش ،مصرف شهری داشته و بیشتردر روم یافت شده است.
امارت رومی پیشقدم واقعی خانه های اپارمانی امروزی و واجد بسیاری از خصوصیات ان بوده است.
طاق نصرت
طاق نصرت از ابتکارات خاص رومیان برای بزرگداشت امپراطور کشور یا سرداری نام اور و یا به یادبود پیروزی های ملی که با نقوش برجسته و نوشته های تاریخی مزین می شد.
ستونهای یادبود
این نوع اثار معماری در تمدن روم برای اولین بار ساخته می شود که روی ان نقش برجسته هایی ازشرح فتوحات و افتخارات ملی نقش بسته است.
حمام
حمام در تمدن روم جنبه مقدسی داشته است.حمام ها فضاهایی وسیع بودند که برای استراحت و شادی روحی و جسمی هزاران نفرطراحی می شدند.عموما داری کتابخانه،باغ،ورزشگاه،حوض های اب با دماهای متفاوت ،تالارهای سخنرانی و…بوده اند.دورتادوراین مجتمع عظیم منظره باغ های زیبا ،گرداگرد ان نیزساختمان های مغازه ،رستوران و…دیده می شود.حمام کارکالا در روم نمونه این حمام هاست.این حمام ها مراکز اجتماعی بودند که هر کسی می توانست تمام روز را شادمانه در ان بگذراند.
مطالب پیشنهادی:
معماری یونان
معماری صدر مسیحیت
منبع:
جزوه ی درسی معماری جهان
کتاب معماری جهان
